Αρκούσε μια αναφορά για να προκληθεί σάλος. Η δήλωση Τζήμερου, που αμφισβήτησε την ικανότητα της Σοφίας Ζαχαράκη να ηγηθεί του υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας καθότι «άγαμη και άτεκνη», σήκωσε κύμα αντιδράσεων.
«Θα κριθώ από την εργατικότητα και την αποτελεσματικότητά μου και νομίζω και από μία δυνατότητα να διοικήσω, αν μέχρι τώρα δεν έχω δείξει κάτι. Όλες οι άλλες είναι προσωπικές μου επιλογές και δεν αφορούν κανέναν», δήλωσε η ίδια η κ. Ζαχαράκη.
Στο πλευρό της στάθηκαν μια σειρά από γυναίκες. Η Ντόρα Μπακογιάννη έκανε λόγο για «βλακώδη δήλωση», ενώ η Δόμνα Μιχαηλίδου, είπε: «Μετράμε μία ακόμα σεξιστική και χυδαία επίθεση», σημειώνοντας ότι νιώθει αποστροφή στο άκουσμα τέτοιων δηλώσεων.
Ορισμένοι απόρησαν γιατί δίνεται τόση έμφαση σε μια δήλωση, που θα μπορούσε απλώς να περάσει και να χαθεί στη δίνη της ειδησεογραφίας. Κάποιοι εκτίμησαν ότι η ελληνική κοινωνία έχει ωριμάσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μην τίθεται καν θέμα αν μία γυναίκα είναι άγαμη και άτεκνη.
Μάλλον έκαναν λάθος, όπως επισημαίνουν στην «Κ» μια σειρά γυναικών, που υπογραμμίζουν ότι τα έμφυλα στερεότυπα διατηρούν τη δύναμη τους, είναι -ακόμη- μέρος της καθημερινότητάς τους, «βασανίζοντας» την ελληνική κοινωνια στο σύνολό της.
Οταν τα πράγματα γίνονται επικίνδυνα
Η Νεφέλη Χατζηιωαννίδου είναι η ιδρύτρια της Α.Μ.Κ.Ε «Υπέροχες Γυναίκες» και πλέον βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας. Μιλώντας στην «Κ» είπε: «Όταν μια υπουργός σχολιάζεται βάσει της προσωπικής της ζωής και όχι των ικανοτήτων της, σε συνδυασμό με τη νέα σύσταση της Βουλής, τα πράγματα γίνονται επικίνδυνα και πρέπει να συνεχίσουμε να φωνάζουμε τα αυτονόητα, ότι ούτε τα παιδιά, ούτε η μητρότητα, ούτε οποιοδήποτε κομμάτι της προσωπικής ζωής μιας γυναίκας, καθορίζει τις ικανότητες της να ηγείται».
Η ίδια εκτιμά ότι βλέπουμε τα έμφυλα στερεότυπα «σε κάθε τομέα της ζωής μας και ο μόνος τρόπος εξάλειψής τους είναι μέσα από την παιδεία, την εκπαίδευση, το διάλογο, τη στήριξη και ενίσχυση πολιτικών που δημιουργούν τις συνθήκες ώστε να δίνονται ίσες ευκαιρίες σε όλους τους ανθρώπους».
«Βλέπω καθαρά ότι πέφτω στα μάτια τους, ακόμα κι αν είμαι πετυχημένη στη δουλειά, έχω φίλους, υγεία, ζωντάνια, οικονομική άνεση».
Η Λ.Δ. εργάζεται σε χρηματιστηριακή εταιρεία και είναι 55 ετών. Σημειώνει ότι το θέμα των παιδιών και της οικογένειας τη στοιχειώνει από μικρή: «Από παντού μου περνούσε η νοοτροπία, ότι σκοπός της γυναίκας είναι η τεκνοποίηση – όχι εκτός γάμου, φυσικά. Μια άτεκνη γυναίκα θεωρείται αποτυχημένη, άχρηστη και χωρίς να έχει επιτευχθεί ο στόχος για τον οποίο ήρθε στη ζωή».
«Πολλές φορές, όταν έρχεται η κουβέντα σε αυτό με αγνώστους και συνειδητοποιούν ότι δεν έχω παιδιά, μου λένε: “Συγγνώμη, δεν ήξερα, λυπάμαι”. Βλέπω καθαρά ότι πέφτω στα μάτια τους, ακόμα κι αν είμαι πετυχημένη στη δουλειά, έχω φίλους, υγεία, ζωντάνια, οικονομική άνεση», προσθέτει.
«Τα στερεότυπα είναι εντονότερα και πιεστικότερα για τις γυναίκες. Πολλάκις έχω αντιμετωπίσει τη συμπονετική συγκαταβατικότητα που έπεται της αυθόρμητης έκπληξης όταν διαπιστώνουν πως δεν έχω τέκνα και -φαντάσου- ούτε σύζυγο», αναφέρει στην «Κ» η Ιωάννα Δεληγιάννη, η οποία εργάζεται ως υποδιευθύντρια τραπέζης.
Η ίδια δίνει τη διάσταση των συμπεριφορών απέναντι σε γυναίκες που δεν έχουν παντρευτεί ή τεκνοποιήσει: «Αναρωτιούνται, το βλέπω στο βλέμμα τους: “Τι στο καλό προσφέρει αφού δεν έχει κάνει παιδιά; Τι πρόβλημα έχει και δεν έχει κάνει παιδιά; Είναι ανίκανη να κρατήσει άντρα; Δεν μπορεί να τεκνοποιήσει;”. Και παίρνουν μια ανάσα και κάπως λυπημένο βλέμμα και λένε “κρίμα”, “ποτέ δεν είναι αργά” και οι ευγενέστεροι “συγγνώμη δεν το φαντάστηκα”. Γιατί πώς να φανταστεί κάποιος μια γυναίκα χωρίς παιδιά; Κάτι πολύ στραβό θα έχει, σίγουρα».
«Ο κατάλογος των στερεοτύπων είναι μακρύς και επηρεάζει βαθειά την καθημερινότητα και τον τρόπο ζωής μας».
Ρωτήσαμε την ψυχολόγο, Δέσποινα Λημνιωτάκη, το πώς αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνία μια γυναίκα άτεκνη και άγαμη μετά τα 40.
«Αν θέλουμε να κάνουμε μια σουρεάλ συζήτηση για τα στερεότυπα που βασανίζουν την ελληνική κοινωνία, μπορούμε και να διαχωρίσουμε την ατεκνία από την αγαμία και να θυμηθούμε απείρου κάλλους παροτρύνσεις μεγαλύτερων ανθρώπων προς όλες μας, να αποκτήσουμε παιδί πάση θυσία, να αποκτήσουμε παιδί κι ας μην υπάρχει σύντροφος, να γεννήσουμε γιατί ποιος ο λόγος των σπουδών ή των προσωπικών κορυφών αν δεν έχουμε ολοκληρωθεί ως μάνες, να κάνουμε παιδί που θα το μεγαλώσει μία μεγαλύτερη γυναίκα, αρκεί η γιαγιά να “αποκτήσει πρόσωπο” στη γειτονιά. Τι μπορεί να γνωρίζουμε για τα μυστικά του σύμπαντος ως άτεκνες; Κι ακόμα, η ερώτηση για το αν έχουμε παντρευτεί έρχεται πρώτη στις προτιμήσεις του κοινού, σε κοινωνικές συναθροίσεις. Ο κατάλογος των στερεοτύπων είναι μακρύς και επηρεάζει βαθειά την καθημερινότητα και τον τρόπο ζωής μας, ειδικά στη επαρχία».
«Ο κόσμος αποστρέφεται τη μοναχική ζωή ως επιλογή, τη θεωρεί κουσούρι»
Η Δέσποινα Λημνιωτάκη εκτιμά ότι οι γυναίκες εισπράττουν αυτό το στερεότυπο κυρίως από μεγαλύτερες, από τα μέλη της οικογένειας και του ευρύτερου «σογιού», που πολλές φορές εξακολουθεί να ανταγωνίζεται με άλλες οικογένειες, σε επίπεδο αρραβώνα των «θυγατέρων» τους και γάμου. «Ο γάμος και τα παιδιά συνεχίζουν να θεωρούνται καταξίωση, μεγαλύτερη από οτιδήποτε άλλο έχεις καταφέρει να είσαι ή να κάνεις. Στην επαρχία, μπορεί κάποιος να σε προσβάλλει κατάμουτρα ως προστάτιδα οικογένειας, να σου πει “τα παιδιά σου μεγάλωσαν και δεν κατάφεραν να παντρευτούν”».
Ερωτηθείσα εάν έχει σημειωθεί πρόοδος τα τελευταία χρόνια σχετικά με αυτά τα στερεότυπα, απαντά: «Η κατάσταση έχει εκμοντερνιστεί ως εξής: αν έχεις κάποιον σύντροφο να επιδείξεις στο κοινό, μπορεί και να σιγάσει το κουτσομπολιό στην κοινότητα κι ας μην έχετε βάλει στεφάνι, πράγμα που θα ήταν προτιμητέο. Γενικά, ο κόσμος αποστρέφεται τη μοναχική ζωή ως επιλογή, τη θεωρεί κουσούρι».
Πλήγμα για την ίδια την κοινωνία
Από την πλευρά της, η εγκληματολόγος Έλενα Συρμαλή, σημειώνει ότι τα έμφυλα στερεότυπα είναι ουσιαστικά πλήγμα για την ίδια την κοινωνία. «Από τη μια μεριά έχουμε οπισθοδρόμηση της κοινωνίας γιατί οι έμφυλες διακρίσεις που έρχονται ως αποτέλεσμα των έμφυλων στερεοτύπων δεν επιτρέπουν την πρόοδο. Από την άλλη μεριά τα έμφυλα στερεότυπα αφορούν παράγοντες εγκληματογενεσης. Εγκλημάτων μίσους, γυναικοκτονιών, βιασμών και ενδοοικογενειακής βίας. Αν σκεφτούμε ένα παγόβουνο, η βία, οι γυναικοκτονίες, οι βιασμοί, η ενδοοικογενειακή βία είναι όσα βλέπουμε. Στον πάτο του παγόβουνου βρίσκονται τα έμφυλα στερεότυπα, οι έμφυλες διακρίσεις, ο σεξισμός».
«Οι διαδρομές, ιδίως στις μικρές κοινωνίες, είναι προκαθορισμένες».
«Δεν είμαι σίγουρη ότι εμείς οι γυναίκες έχουμε την ευκαιρία ν’ αναζητήσουμε πραγματικά και ν’ ακούσουμε τη δική μας πολύ προσωπική “φωνή”, ν’ ακολουθήσουμε το δικό μας ξεχωριστό μονοπάτι», τονίζει από πλευράς της η δικηγόρος, Καλλιόπη Παπαπαύλου, επικεφαλής του κύκλου γυναικών Lean In Ρόδου.
«Οι διαδρομές, ιδίως στις μικρές κοινωνίες, είναι προκαθορισμένες. Η “ολοκληρωμένη γυναίκα” είναι αυτή που ως πρωταρχική στόχευση θα έχει την αναζήτηση του καλού συντρόφου, με τον οποίο θα κάνει μια όμορφη οικογένεια, η οποία φυσικά θα περιλαμβάνει παιδιά – κατά προτίμηση άνω του ενός. Αν μετά τα 40 δεν έχουν γίνει τα απαραίτητα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, οι γύρω της -γυναίκες και άνδρες- αρχίζουν και αναρωτιούνται “μήπως κάτι δεν πάει καλά;”».
Η κ. Παπαπαύλου εκτιμά ότι ακόμα και ίδιες οι γυναίκες υιοθετούν ασυνείδητα το στερεότυπο. «Αισθάνεσαι τον χρόνο πιεστικό – μεγάλα βάρη στις πλάτες η αναζήτηση του μητρικού φίλτρου και το κυνήγι του βιολογικού ρολογιού. Ακόμα και μεταξύ μας οι γυναίκες αναπαράγουμε το παραπάνω στερεότυπο της “ολοκληρωμένης γυναίκας”. Πολύ συχνά με αυτή τη συγκεκριμένη στόχευση γίνεται και η επιλογή του συντρόφου – μελλοντικού συζύγου και πατέρα των παιδιών».
Ανάγκη για ανοιχτή συζήτηση και αμφισβήτηση
«Δεν υπάρχει κακό ή καλό στο να έχεις παιδιά ή να μην έχεις παντρευτεί, είναι μία προσωπική επιλογή και δεν το συζητάμε», λέει με τη σειρά της η Μαρία Αστερίου, συν-ιδρύτρια της ΜΚΟ People Behind. «Οι ίδιες οι γυναίκες έχουν άρχισε να καταλαβαίνουν και να συναισθάνονται περισσότερο. Οι άνδρες, σε πολλές περιπτώσεις, εκφράζονται απέναντι σε μία γυναίκα στερεοτυπικά και το κάνουν χωρίς να το αντιλαμβάνονται» προσθέτει τονίζοντας πως έχουμε μεγαλώσει με πατριαρχικές αντιλήψεις και πεποιθήσεις που κάνουν άνδρες και γυναίκες να ακολουθούν ακούσια τα στερεότυπα και να τα ενσωματώνουν στον τρόπο που ζουν, συμπεριφέρονται και στο πώς μιλάνε. «Αν έκανα παιδιά, ενδεχομένως να υιοθετούσα κάποια στερεότυπα, νομίζω –χωρίς να είμαι ειδική- ότι αυτά δημιουργούν μια ασφάλεια στον άνθρωπο, ενώ στην πραγματικότητα δεν τα έχει ανάγκη» λέει η ίδια.
Τα στερεότυπα «απαντούν στον προνεωτερικό μας εγκέφαλο» και οδηγούν σε αυτοματοποιημένη συμπεριφορά, σημειώνει η ψυχολόγος Δέσποινα Λιμνιωτάκη, εκτιμώντας ότι έχουν το ρόλο της γλυκιάς «ασφάλειας» του μυαλού. «Οι κοινωνίες ωριμάζουν σε κάποια θέματα και σε κάποια άλλα παραμένουν τραγικά οπισθοδρομικές. Η οικογένεια στην Ελλάδα συνεχίζει να είναι συναλλαγματικό διαθέσιμο», υπογραμμίζει.
Η εγκληματολόγος, Έλενα Συρμαλή, συμφωνεί ότι «οι έμφυλες ανισότητες βρίσκονται βαθιά, στις ρίζες των δομών των κοινωνιών μας. Και φυσικά δεν επηρεάζουν μόνο τις γυναίκες αλλά και τους άνδρες». Η ίδια προσθέτει πως επιλέγουμε επαγγελματικούς και κοινωνικούς ρόλους σύμφωνα με τα στερεότυπα. «“Φοράμε” ρόλους. Φυσικά ένα κράτος δεν είναι υποχρεωμένο να μας βρει δουλειά, να αποφασίσει τον δρόμο μας στη ζωή. Το κράτος όμως είναι υποχρεωμένο να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις ώστε ο κάθε άνθρωπος να αναπτύξει όλες τις ικανότητες του».
Καταλήγοντας, η κ. Δεληγιάννη εκφράζει την αισιοδοξία της: «Πριν από κάποιες δεκαετίες δεν θα είχα καν το δικαίωμα να βγαίνω από το σπίτι, γυναίκα χωρίς οικογένεια, που ακούστηκε;», με την κ. Παπαπαύλου να σημειώνει: «Θεωρώ ότι όσο δεν συζητάμε ανοιχτά, τα στερεότυπα αυτά δεν τίθενται υπό αμφισβήτηση και θα συνεχίσουν ν’ αναπαράγονται».