Όταν στα παραγάδια του Απόστολου Ελισσαίου, ψαρά εδώ και 30 χρόνια στη Νέα Σκιώνη Χαλκιδικής, πιαστεί ένας εξαβράγχιος καρχαρίας, θα το καταλάβει προτού φτάσει η ψαριά στο καΐκι. Τα παραγάδια θα έχουν συνήθως το διπλάσιο βάρος και αντί να ανέβουν σε δέκα λεπτά, θα χρειαστεί τουλάχιστον μία ώρα.
«Εκτός κι αν ο καρχαρίας δαγκώσει για τα καλά με τα δόντια του τα παραγάδια και απεγκλωβιστεί μόνος του. Αυτό είναι κάτι που εύχομαι από την πρώτη στιγμή, για να μην τυραννηθεί ούτε αυτός, ούτε εγώ. Επτά στις δέκα φορές θα τα καταφέρει. Τις υπόλοιπες θα πρέπει να τον βοηθήσω», λέει στην «Κ» ο κ. Ελισσαίος και συνεχίζει περιγράφοντας τη διαδικασία απελευθέρωσής του: «Όταν ανέβει λοιπόν στο καΐκι θα πρέπει να τον μετακινήσουμε γρήγορα, αλλά απαλά, στο πιο κάτω μέρος της βάρκας. Με μια πένσα θα του βγάλουμε προσεκτικά τα αγκίστρια από το στόμα. Αυτό θέλει μεγάλη προσοχή για να μην τραυματιστούν τα χείλη του. Ύστερα, θα αφήσουμε τον καρχαρία να γλιστρήσει στη θάλασσα από το χαμηλότερο σημείο του καΐκιού».
Το καΐκι του κ. Ελισσαίου έχει αυτή την ειδική «πατέντα» που επιτρέπει να απελευθερώνονται με ασφαλή τρόπο όσα ευάλωτα είδη πιάνονται στα παραγάδια -από baby ξιφίες- σ.σ. για να τους εμπορευτεί κάποιος θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 102 εκατοστά- μέχρι προστατευόμενα είδη καρχαριών, θαλάσσιες χελώνες κ.τ.λ.
«Πλήρωσα 500 ευρώ για αυτή τη μετατροπή. Είναι ένα βατό ποσό. Σχεδόν όλοι οι ψαράδες μπορούν να κάνουν τη μετατροπή αν τους ενδιαφέρει», σημειώνει.
Ο κ. Ελισσαίος ασχολείται με την παράκτια αλιεία- το καΐκι του δραστηριοποιείται έως και 15 ναυτικά μίλια από τη στεριά, το οποίο σημαίνει 10 χιλιόμετρα απόσταση από την παραλία. Όπως λέει, αυτή την εποχή, μια φορά στις δέκα ημέρες ένα προστατευόμενο είδος θα εγκλωβιστεί στα παραγάδια του. Επίσης, θα εγκλωβιστούν κι από ένας έως τέσσερις εξαβράγχιοι καρχαρίες, οι οποίοι είναι προστατευόμενο είδος. Ο μέσος όρος των απελευθερώσεων που κάνει τον χρόνο φτάνει τις 15 τον μήνα, μιας και όπως λέει, τον Σεπτέμβριο μπορεί να απελευθερώνει μέχρι και πέντε μικρούς ξιφίες την ημέρα.
Ο έμπειρος ψαράς σημειώνει πως την κουλτούρα της απελευθέρωσης των ευάλωτων ζώων της θάλασσας, αρκετοί παλιοί επαγγελματίες αλιείς την κληρονόμησαν από τους πατεράδες τους. «Ο δικός μου απελευθέρωνε καρχαρίες και ξιφίες πολλές δεκαετίες πίσω, απλώς με πιο πρόχειρο τρόπο» εξηγεί, τονίζοντας πως ο δικός του γιος, 18 ετών σήμερα, που μόλις κάνει τα πρώτα του βήματα στο επάγγελμα, ξέρει ήδη πώς να αποδεσμεύει σωστά τα προστατευόμενα ζώα που πιάνονται στα παραγάδια.
Παρότι οι νέοι ψαράδες μπαίνουν ολοένα και περισσότερο στη λογική της απελευθέρωσης, πολλοί άλλοι διατηρούν ακόμα τη λογική του «κατακτητή», λέει ο κ. Ελισσαίος.
«H λογική “αφου το πιάσαμε, θα το σκοτώσουμε” είναι ακόμα ισχυρή» σημειώνει και προσθέτει: «Το βλέπω με τα μάτια μου, εδώ στο πρώτο πόδι της Χαλκιδικής όπου δραστηριοποιούνται περίπου 50 σκάφη του δικού μας τύπου. Ψαράδες πιάνουν για παράδειγμα 50 μικρούς ξιφίες σε μια ψαριά και τους σφάζουν επιτόπου στο καΐκι. Στη συνέχεια, τους πουλούν στη μαύρη αγορά, σε γνωστούς τους, πόρτα-πόρτα. Δυστυχώς, ενώ η δουλειά μας είναι μια πολύ καλή εργασία, πολλοί ψαράδες δεν έχουν βασικές γνώσεις για το αντικείμενο».
Μαθαίνοντας την απελευθέρωση στους ψαράδες
Ο κ. Ελισσαίος λέει ότι έπρεπε να διανύσει 30 χρόνια επαγγελματικής πορείας στη θάλασσα για να μάθει ότι υπάρχουν τρία διαφορετικά προστατευόμενα είδη θαλάσσιας χελώνας. Ο ίδιος παρακολουθεί σταθερά τα σεμινάρια της περιβαλλοντικής οργάνωσης iSea, ενώ προσπαθεί να μεταλαμπαδεύει τις γνώσεις του και σε άλλους, ντόπιους ψαράδες.
Από το 2018, η οργάνωση iSea με έδρα τη Θεσσαλονίκη και στόχο την προστασία των υδάτινων οικοσυστημάτων, υλοποιεί μια σειρά προγραμμάτων που στοχεύουν στην εκπαίδευση των αλιέων σχετικά με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, που αφορά σε κάποια ευάλωτα είδη, κυρίως ελασμοβράγχια αλλά και στην ευαισθητοποίηση των ψαράδων για την οικολογική αξία αυτών των ειδών. Η οργάνωση ενημερώνει ακόμα τους αλιείς για τις απειλές που δέχονται τα προστατευόμενα ζώα αλλά και για τις ορθές πρακτικές που αυξάνουν τις πιθανότητες επιβίωσής τους σε περιπτώσεις που καταλήξουν παρεμπίπτοντα αλιεύματα.
Σήμερα, η οργάνωση συνεργάζεται συστηματικά με περισσότερους από 200 επαγγελματίες αλιείς σε όλη την Ελλάδα. Μιλώντας στην «Κ» ο διευθυντής της οργάνωσης Γιάννης Γιώβος λέει τα εξής: «Μέχρι στιγμής στο πλαίσιο των προγραμμάτων “Συμμαχία για Συμβίωση”, “By ElasmoCatch”, “Strengthening Angel Shark Conservation in the Southern Aegean Sea”, έχουμε υλοποιήσει περισσότερα από 20 εργαστήρια με τη συμμετοχή τουλάχιστον 400 αλιέων σε όλη την Ελλάδα, ενώ στο πλαίσιο του νέου προγράμματος “obSERVING NATURE” με την υποστήριξη της WWF Greece, πρόκειται να υλοποιήσουμε ακόμα περισσότερες ενημερωτικές δράσεις. Μια από τις πιο σημαντικές είναι η τροποποίηση και η ενίσχυση του εξοπλισμού στα επαγγελματικά αλιευτικά σκάφη, για τη διευκόλυνση της απελευθέρωσης. Πέρυσι, στο πλαίσιο προγράμματος της WWF Μεσογείου, δουλέψαμε με αλιευτικές κοινότητες σε όλη τη Μεσόγειο, προσπαθώντας να εντοπίσουμε μέσα από την επικοινωνία μας με τους ίδιους τους ψαράδες, έξυπνους και μη κοστοβόρους τρόπους μετατροπής των σκαφών».
Τώρα, στο πλαίσιο του νέου προγράμματος της οργάνωσης, τρεις μηχανότρατες θα δείξουν πώς γίνεται στην πράξη η μετατροπή στις πλαϊνές πόρτες ενός σκάφους, έτσι ώστε να απελευθερώνονται πιο εύκολα μεγάλα ζώα, χωρίς να τραυματίζονται από την ανέλκυση. Επίσης, δέκα σκάφη παράκτιας αλιείας θα εξοπλιστούν με αντλίες νερού και τέντες για τη μείωση των επιπτώσεων της έκθεσης των παρεμπιπτόντων αλιευμάτων στον αέρα και τον ήλιο, μέχρι την απελευθέρωσή τους.
«Ένα βασικό στοιχείο που διαπιστώσαμε όταν ξεκινήσαμε τη συνεργασία μας με τους Έλληνες ψαράδες, είναι πως μπορεί να γνωρίζουν για παράδειγμα ότι θαλάσσιες χελώνες και δελφίνια είναι προστατευόμενα είδη, αλλά δεν συνέβαινε το ίδιο και με τα διαφορετικά είδη καρχαριών» εξηγεί ο κ. Γιώβος και συνεχίζει: «Πολλές φορές πάλι, οι ψαράδες ξέρουν να αναγνωρίζουν τα διαφορετικά είδη, αλλά δεν γνωρίζουν αν προστατεύονται. Οπότε το να καταλάβουν τη νομοθεσία, είναι ένα βασικό κομμάτι της αποστολής μας. Με ομοιώματα από καρχαρίες και άλλα προστατευόμενα ζώα, τους μαθαίνουμε τόσο τα διαφορετικά ζώα, όσο και σωστό τρόπο απεγκλωβισμού τους, όταν πιάνονται στα αλιευτικά εργαλεία».
Η μεγάλη πληγή της παρεμπίπτουσας αλιείας
Η Ρωξάνη Ναασάν Άγα-Σπυριδοπούλου, ωκεανογράφος-περιβαλλοντολόγος και υπεύθυνη προγραμμάτων στην iSea λέει στην «Κ» πως οι αλιείς, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε όλη τη Μεσόγειο, εμπίπτουν σε τρεις βασικές κατηγορίες. «Καταρχάς έχουμε τους νέους σε ηλικία αλλά και νέους στο επάγγελμα, που είναι ευαισθητοποιημένοι με το θέμα της σωστής αλιείας. Έχουν άλλωστε ήδη παραπάνω γνώσεις στο κομμάτι της περιβαλλοντικής προστασίας, γενικώς.
Ακολουθεί η κατηγορία των αλιέων που δεν είναι τόσο ευαισθητοποιημένοι, έχουν όμως τα παιδιά τους στο επάγγελμα και ξέρουν πως αυτά θα πρέπει να συνεχίσουν να βιοπορίζονται από τη θάλασσα. Βλέποντας με τα ίδια τους τα μάτια πως η θάλασσα είναι ηδη αντιμέτωπη με πολλά προβλήματα, είναι πρόθυμοι να αλλάξουν. Αντιλαμβάνονται πως πρέπει να αφήσουν μια κληρονομιά στα παιδιά τους. Και τέλος, υπάρχουν και αυτοί, μεγάλοι συνήθως σε ηλικία, που θέλουν να βγουν γρήγορα στη σύνταξη και δεν τους ενδιαφέρουν όλα τα παραπάνω. Συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν τον καρχαρία στα δίχτυα τους ως τρόπαιο. Το είδαμε πριν λίγους μήνες με καρχαρία στην Κρήτη, που τον έβγαλαν στη στεριά και τον βασάνισαν. Ευτυχώς, αυτό το ποσοστό δεν είναι μεγάλο».
Πάντως, σύμφωνα με τα μέλη της iSea, τόσο το θέμα της παρεμπίπτουσας αλιείας όσο και αυτό της παράνομης πώλησης κάποιων προστατευόμενων θαλάσσιων ειδών, είναι θέματα που συστηματικά περνούν κάτω από το ραντάρ της Πολιτείας και δεν επιλύονται.
«Η νομοθεσία είναι περίπλοκη. Η πολιτεία δεν ελέγχει όπως πρέπει», σημειώνει ο κ. Γιώβος ενώ η κ. Ναασάν Άγα -Σπυριδοπούλου συμπληρώνει: «τα υπάρχοντα επίσημα στοιχεία για τη παρεμπίπτουσα αλιεία, είναι τόσο αδρά που περιγράφουν μόνο τα κιλά των παρεμπίπτοντων αλιευμάτων κι όχι τα είδη και των αριθμό των ατόμων που πιάνονται. Η παρεμπίπτουσα αλιεία είναι όμως μια από τις σημαντικότερες απειλές της αλιείας στη Μεσόγειο. Και επίσης τα ποσοστά της διαφέρουν ανά αλιευτικό εργαλείο. Οι τράτες για παράδειγμα φτάνουν σε πολύ μεγαλύτερα ποσοστά παρεμπίπτοντων αλιευμάτων από τα άλλα.
Ο κ. Γιώβος τονίζει σε αυτό το σημείο πως ο εγκλωβισμός προστατευόμενων ειδών της θάλασσας σε δίχτυα και παραγάδια, γίνεται συχνά χωρίς ο ψαράς να το θέλει, παρόλα αυτά υπάρχει και το συνειδητό ψάρεμα τους ή αξιοποίησή τους αν πιαστούν στα δίχτυα, με δόλο.
Όπως εξηγεί: «Πολλά είδη που προστατεύονται “βαφτίζονται” επίτηδες με άλλη ονομασία, ώστε να πουληθούν. Υπάρχουν είδη, όπως ο εξαβράγχιος, τα οποία προστατεύονται, όμως ψαρεύονται και φτάνουν στις αγορές ως “γαλέοι”. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τη ρίνα. Πολλές φορές οι ιχθυοπώλες με την ονομασία ρίνα πουλάνε διάφορα είδη σαλαχιών, αρκετές άλλες όμως πρόκειται για αγγελοκαρχαρίες, είδη καρχαριών τα οποία έχουν μειωθεί δραματικά στη Μεσόγειο και προστατεύονται αυστηρά».
Όσο για τη θετική αλλαγή της κουλτούρας στους αλιείς, σύμφωνα με τα μέλη της iSea, αυτή φαίνεται από τις ολοένα αυξανόμενες απελευθερώσεις ευάλωτων ειδών, τα οποία στο παρελθόν αντιμετωπίζονταν ως μέγιστοι ανταγωνιστές των ψαράδων καθώς έτρωγαν τα ψάρια, αλλά και από τις απελευθερώσεις εμπορικών ειδών σε κατώτερα του επιτρεπόμενου για πώληση μεγέθη.
Μάλιστα, αρκετοί ψαράδες αισθάνονται τόσο ικανοποιημένοι και υπερήφανοι με την πράξη τους, που πια βιντεοσκοπούν και αναρτούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τους απεγκλωβισμούς που κάνουν. «Πολλά από αυτά τα βίντεο γίνονται viral και οι ψαράδες χαίρονται ακόμα περισσότερο», καταλήγει ο κ. Γιώβος.