Στη διπλωματική υπηρεσία του υπουργείου Εξωτερικών υπηρετούν όλων των ειδών τα άτομα, ανεξαρτήτως ιδεολογίας και κοινωνικής προέλευσης. Υπάρχουν μέσα σε αυτό και προοδευτικοί και συντηρητικοί. Η προστασία των εθνικών συμφερόντων, που είναι το πρώτιστο μέλημα του υπουργείου, έχει πολλές και διαφορετικές διαστάσεις και δεν εξυπακούεται πως εξυπηρετείται πάντοτε από μια στενόμυαλη αντίληψη για το καλό της πατρίδας.
Αντιθέτως, θα έλεγα, μια ευρεία αντίληψη που προϋποθέτει ορθή ερμηνεία του κόσμου ο οποίος μας περιβάλλει και μια προσπάθεια να ευθυγραμμίζεται μια πολιτική με τις οικουμενικές πραγματικότητες είναι ένας καλός τρόπος άσκησης εξωτερικής πολιτικής. Εστω κι αν αυτό υπαγορεύει θυσίες και συγκυριακούς συμβιβασμούς, που όμως στο ιστορικό βάθος θα αποδειχθούν ευεργετικοί για το εθνικό συμφέρον.
Υπάρχει στο υπουργείο των Εξωτερικών ένας ισχυρός αριθμός προοδευτικών ατόμων, που βλέπουν και οραματίζονται μια εξωτερική πολιτική με ανοιχτούς ορίζοντες και οι οποίοι έχουν αρνηθεί να ενταχθούν στις στερεότυπες αντιλήψεις με τις οποίες τους βομβαρδίζουν οι συντηρητικές δυνάμεις από παντού.
Στο υπουργείο Εξωτερικών υπηρέτησαν, κατά καιρούς, φωτισμένα μυαλά που λάμπρυναν με την παρουσία τους την υπηρεσία, όπως ο Βύρων Θεοδωρόπουλος, ο Γ. Τζούνης, ο Α. Αλεξανδράκης κ.ά., για να μιλήσω μόνον για τους τεθνεώτες. Ανάμεσά τους, σε προβεβλημένη θέση είναι και ο Κώστας Ζέπος, που έφυγε από τη ζωή πριν από λίγες ημέρες.
Ο Κώστας Ζέπος ξεκίνησε την καριέρα του, ως ακόλουθος, στην πρεσβεία της Ελλάδας στην Κύπρο. Είναι τα κρίσιμα χρόνια που στο νησί επιχειρείται η εφαρμογή του Συντάγματος και των Συμφωνιών Λονδίνου/Ζυρίχης και ο Ζέπος γαλουχείται, μέσα σε αυτήν την ατμόσφαιρα, που οδηγεί τον Μακάριο στο απονενοημένο διάβημα της πρότασης των 13 σημείων μεταβολής του Συντάγματος. Αυτός ο χρόνος της υπηρεσίας στην Κύπρο πρέπει να έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη συνείδηση του Ζέπου και να του υπέδειξε αυτό που είπαμε παραπάνω, δηλ. την ανάγκη ρεαλισμού στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής, που από τότε τον διακρίνει στις αποφάσεις που έλαβε. Ακολούθως υπηρετεί στο Λονδίνο, ως γραμματέας Α΄, έως το 1967 που έρχεται η δικτατορία.
Στο διάστημά της ο Κώστας Ζέπος μπαίνει σε βαθιά κατάψυξη και δεν χρησιμοποιείται σχεδόν καθόλου από το καθεστώς, έως την πτώση της χούντας το 1974. Τον Ιανουάριο του 1971 μεταβαίνει στις ΗΠΑ, με υποτροφία του Ιδρύματος Eisenhower, όπου και παραμένει έως τον Ιούνιο του ιδίου έτους. Τέλος, τον Ιανουάριο του 1974 μετατίθεται στη Γενεύη, στην Αντιπροσωπεία του ΟΗΕ.
Η πτώση της δικτατορίας και η αποκατάσταση της Δημοκρατίας τον οδηγούν στις Βρυξέλλες, στις οποίες λειτουργεί ως μέλος της επιτροπής για την ένταξη της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ. Είμαι βέβαιος ότι από αυτήν τη θέση ο Ζέπος, δηλωμένος ευρωπαϊστής, θα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επιτάχυνση των διαδικασιών ένταξης της χώρας μας σε αυτόν τον Οργανισμό. Στο διάστημα 1977-1981 διετέλεσε πρώτος πρέσβης της Ελλάδας στη νεοσυσταθείσα πρεσβεία μας στην Ιρλανδία. Ενώ το 1981 επιστρέφει στην Ελλάδα και υπηρετεί έως το 1987, υπό τον Γ. Καψή, στις διαπραγματεύσεις για τις αμερικανικές βάσεις. Από το 1987 έως το 1991 υπηρέτησε στην Ελληνική Αντιπροσωπεία του ΟΗΕ, ως μόνιμος αντιπρόσωπος, στη Νέα Υόρκη. Από τη διπλωματική υπηρεσία παραιτήθηκε, έπειτα από επεισόδιο με την πολιτική ηγεσία του, όταν του ζητήθηκε να υπηρετήσει στο Πεκίνο, σε μια εποχή που η Κίνα δεν αποτελούσε παράγοντα στα διεθνή όπως σήμερα.
Ο Κώστας Ζέπος, μετά την παραίτησή του διετέλεσε ombudsman στο Μόσταρ. Αποτέλεσε ιδρυτικό μέλος του Ελληνοτουρκικού Φόρουμ, το οποίο είναι ένας μηχανισμός second track diplomacy και το οποίο ακόμη και σήμερα, χρησιμοποιώντας προσωπικότητες οι οποίες έχουν επιρροή στην εκάστοτε πολιτική εξουσία των δύο χωρών, προσπαθεί να οδηγήσει τα γειτονικά κράτη σε μια προσέγγιση μέσω του διαλόγου και της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών.
Νομίζω ότι το υπουργείο Εξωτερικών, με βάση τις θέσεις που του έδωσε, αναγνώρισε τις θετικές ιδιότητές του και τον τίμησε αναλόγως. Και πράγματι ο Κώστας Ζέπος υπήρξε ένας σπουδαίος διπλωμάτης και ένας ενεργός πολίτης. Πράος μα αποφασιστικός, συντέλεσε, μέσα από την επιρροή που ασκούσε στην πολιτική ηγεσία, στον εξορθολογισμό της εξωτερικής πολιτικής, στην κατεύθυνση του διαλόγου και της συνεννόησης με τη γείτονα. Δύο είναι τα κύρια σημεία της διπλωματικής συμβολής του: Στον τομέα των ελληνοτουρκικών, οι απόψεις του για την ανάγκη προσέγγισης των δύο χωρών και η ειρηνική επίλυση των διαφορών αποτελούν τους κεντρικούς πυλώνες της σκέψης του, που όμως δεν βρήκαν πάντοτε ευήκοα ώτα για να την εφαρμόσουν. Σε αυτό το σημείο ακολούθησε κατά πόδας τις ιδέες του μεγάλου δασκάλου Βύρωνα Θεοδωρόπουλου. Η δεύτερη αγάπη του Ελληνα διπλωμάτη είναι η Ευρώπη. Εκεί αγωνίστηκε, με όλα τα μέσα που διέθετε, για τη βαθμιαία ολοκλήρωσή της και για τη συμμετοχή της Ελλάδας σε αυτόν τον μηχανισμό ολοκλήρωσης.
Ο Κώστας Ζέπος ανήκει στην ξεχωριστή χορεία των Ελλήνων διπλωματών που αντιλαμβάνονται την άσκηση πολιτικής όχι ως ένα μέσο προαγωγής των εθνικών συμφερόντων μέσα από την επίμονη παρουσίαση των ελληνικών θέσεων, που τελικά καταντάει κουραστική, αλλά μέσα από θέσεις που προάγουν τη διεθνή συνεννόηση και το διεθνές ενδιαφέρον.
Και μέσα από αυτές περνάει, έντεχνα, τις ελληνικές θέσεις, οι οποίες έτσι γίνονται καλύτερα αντιληπτές και εξυπηρετούνται πιο αποτελεσματικά. Υπήρξε αναμφίβολα ένας ευπατρίδης της διπλωματίας κι ένας ολοκληρωμένος πολίτης από τους λίγους που κανείς συναντάει στη διαδρομή της ζωής.
* Ο κ. Χρήστος Ροζάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
