Οσοι ασχολούνται με τη θάλασσα λένε πως «τα καράβια είναι ζωντανά». Και αν είναι κάτι που τους δίνει ζωή, είναι οι άνθρωποί τους. Ναυπηγοί και ναυτικοί, πλοιοκτήτες και επιβάτες, λιμενικοί και εκπρόσωποι της πολιτείας – όλοι τους φτιάχνουν έναν ανθρώπινο κύκλο που πρέπει να συνεργαστεί άψογα με έναν διαχρονικώς επείγοντα στόχο: την ασφάλεια εν πλω. Τη χρονιά που πέρασε 18 εκατ. άνθρωποι ταξίδεψαν με πλοία της γραμμής από και προς τα 227 κατοικημένα νησιά μας, και τα εμπιστεύθηκαν για να τους μεταφέρουν με ασφάλεια στο λιμάνι του προορισμού τους.
Τα καράβια της επιβατηγού ναυτιλίας είναι σύμβολα. Και όλα αυτά που συμβολίζουν, το βράδυ της Τρίτης που πέρασε βούλιαξαν λίγα μέτρα δίπλα από τον πειραιώτικο ντόκο όταν ο ύπαρχος του «Blue Horizon» της Blue Star Ferries, που απέπλεε με προορισμό την Κρήτη, έσπρωξε έναν επιβάτη «της τελευταίας στιγμής», με αποτέλεσμα αυτός να πέσει στη δίνη και να πνιγεί.
Γιατί δεν είπε «κράτει»;
Συνταξιούχος εμποροπλοίαρχος με πολύχρονη θητεία και στην επιβατηγό ναυτιλία, έχοντας διατελέσει πλοίαρχος σε κρουαζιερόπλοια επί σειράν ετών, ο Εμμανουήλ Ψαράκης, τονίζει ξανά και ξανά τη μέγιστη σημασία της ανθρώπινης ασφάλειας στη θάλασσα και εκφράζει την οργή και τη θλίψη του: «Nιώθω μεγάλο σοκ. Οχι, δεν είναι “συνάδελφοι” αυτοί. Το τραγικό περιστατικό που όλοι είδαμε είναι αντιναυτικό, είναι ανθελληνικό. Αυτοί οι άνθρωποι δεν πρέπει να είναι ναυτικοί. Δεν έχουν καμία σχέση με την ελληνική ναυτοσύνη, και ελπίζω η ελληνική Δικαιοσύνη να τους τιμωρήσει όπως τους αξίζει», λέει ο καπετάν Μανώλης, συμπληρώνοντας: «Δεν είναι ότι μόνο σκότωσαν έναν άνθρωπο και ότι σπίλωσαν τη ναυτική οικογένεια. Είναι και ότι δυσφήμησαν την Ελλάδα ολόκληρη στο εξωτερικό, όπου έχουν φυσικά κυκλοφορήσει παντού τα βίντεο που τράβηξαν οι μάρτυρες, και τώρα θα λένε πως στη χώρα μας πνίγουμε ανθρώπους. Γιατί δεν είπε ο καπετάνιος να κάνει κράτει το καράβι, να μην μπουν σε κίνηση οι προπέλες; Αυτές τον πνίξανε, με την περιδίνηση των νερών που δημιουργούν. Είναι σαν να χτυπάς έναν άνθρωπο σε τροχαίο και να τον εγκαταλείπεις. Τόσα χρόνια αγώνες των ναυτικών μας στις θάλασσες όλου του κόσμου, και τώρα η ναυτοσύνη μας ντροπιάζεται. Νιώθω θλίψη και αηδία».
Απευθυνόμαστε σε ακόμη έναν έμπειρο συνταξιούχο ναυτικό, τον Γιάννη Νοταράκη, που κι αυτός, όπως και ο Μανώλης Ψαράκης, έχει κάνει πλοίαρχος για πολλά χρόνια σε κρουαζιερόπλοια. Oπως μας λέει o καπετάν Γιάννης, «τα πρώτα πράγματα που μαθαίνει ένας σωστός ναυτικός είναι να διαθέτει σεβασμό για την ανθρώπινη ζωή, σεβασμό για το βαπόρι το οποίο καβαλάει και σεβασμό για το περιβάλλον. Aλλά ένας επαγγελματίας ναυτικός πρέπει να έχει και ευρύ ορίζοντα σκέψης και να παίρνει αποφάσεις που πιθανόν μόνο εκείνος να μπορεί να δικαιολογήσει εκείνη την κρίσιμη στιγμή. Μπορεί οι πλοιοκτήτριες εταιρείες να έχουν κάποιες οδηγίες και εντολές προς τους ναυτικούς, αλλά υπάρχουν περιπτώσεις που είναι στην κρίση του καπετάνιου, στην κρίση της ναυτικής του συνείδησης, τι τελικά θα αποφασίσει. Μπορεί, π.χ., στην περίπτωση του εν λόγω περιστατικού η εταιρεία να είχε δώσει κάποιες εντολές –π.χ. να τηρηθούν τα ωράρια–, αλλά κατά τη γνώμη μου ο ύπαρχος έπρεπε να πει απλά “έλα πάνω, παλικάρι μου, και τα βρίσκουμε μέσα”. Το να είσαι ύπαρχος και να τσακώνεσαι πάνω στον καταπέλτη με έναν επιβάτη –πόσο μάλλον αν αυτός είναι ΑμεΑ– και να σε βλέπουν όλα τα καράβια τριγύρω, είναι ό,τι χειρότερο, ό,τι πιο αντιεπαγγελματικό. Βλέπεις έναν άνθρωπο που δεν μπορεί να αμυνθεί, και εσύ, ύπαρχος του βαποριού –εν δυνάμει καπετάνιος–, τον πατάς κάτω. Δεν μπορώ να φανταστώ κάτι πιο ειδεχθές από αυτό. Απαράδεκτο –και παράνομο– είναι επίσης να φεύγεις με ανοιχτή την μπουκαπόρτα, κάτι που ποτέ δεν γίνεται στο εξωτερικό. Επίσης πώς γίνεται ο καπετάνιος να μην κατάλαβε τι συνέβη ή να μην τον ειδοποιήσει κανείς, ώστε να πει “κράτει όλα, απομονώστε τις προπέλες από τις μηχανές”; Δεν είχε πάρει δρόμο το βαπόρι! Eνα σκοινί θα ρίχνανε και θα σταμάταγε! Eνα σωσίβιο γιατί δεν έπεσε; Nτρέπομαι γι’ αυτά και αισθάνομαι βαθιά προσβεβλημένος ως πλοίαρχος και ως Eλληνας ναυτικός που έχω σώσει ανθρώπους από τη θάλασσα χωρίς να ζητήσω εύσημα».
Αλυσίδα ευθυνών
Ζητήσαμε τη γνώμη και ενός βετεράνου λιμενικού, του αντιναυάρχου Πελοπίδα Αγγελόπουλου, επίτιμου α΄ υπαρχηγού του Λιμενικού Σώματος, ο οποίος, 22 χρόνια πριν, ήταν σε υπηρεσία όταν συνέβη στα ανοιχτά της Παροικιάς της Πάρου το πολύνεκρο ναυάγιο του «Εξπρές Σάμινα». «Για το απάνθρωπο περιστατικό της Τρίτης κύρια ευθύνη έχει, όπως φαίνεται, ο ύπαρχος, καθώς και το υπόλοιπο πλήρωμα που βρισκόταν δίπλα του. Φταίει όμως και ο καπετάνιος όχι μόνο επειδή σίγουρα με κάποιον τρόπο ήταν ενήμερος για το τι είχε συμβεί και δεν έκανε κάτι γι’ αυτό, αλλά και επειδή όφειλε πρώτα να κλείσει την μπουκαπόρτα και εν συνεχεία να βάλει μπρος τη μηχανή. Αν είχε συμβεί αυτό, δεν θα είχε πέσει στη θάλασσα το αδικοχαμένο παλικάρι, και αν είχε πέσει, δεν θα λειτουργούσαν οι προπέλες για να τον ρουφήξουν στη δίνη τους. Και το βασικότερο από όλα είναι ότι έπρεπε να υπάρχει εκεί ένας λιμενικός. Και ως επίτιμος υπαρχηγός του Σώματος το λέω αυτό με μεγάλη λύπη. Σύμφωνα με τη νομοθεσία και τον κανονισμό λιμένα, και στον κατάπλου και στον απόπλου πρέπει να παρευρίσκεται λιμενικό όργανο. Αν παρευρισκόταν, ίσως το τραγικό γεγονός να είχε αποφευχθεί. Ενας άδικος θάνατος ενός νέου συμπολίτη μας που συνέβη από επιπολαιότητα, βιασύνη, αμάθεια, έλλειψη ναυτοσύνης, έλλειψη ανθρωπισμού. Ούτε στους αιχμαλώτους πολέμου δεν συμπεριφέρονται έτσι. Και όλα αυτά πού; Στο κεντρικό λιμάνι της χώρας».
Χωρίς ναυτοσύνη
«Χρόνια πριν, τα βαπόρια της Ραφήνας δεν ανέβαζαν τον καταπέλτη τους αν κάποιος καθυστερημένος επιβάτης έφτανε στο λιμάνι. Είχαμε ζήσει πολλές φορές να επιστρέφει το πλοίο στο λιμάνι για να παραλάβει επιβάτες που είχαν καθυστερήσει», λέει ο Αντώνης Λαζαρής, καθηγητής σχολείου και κάτοικος της περιοχής, που για δεκαετίες τώρα –μαζί με άλλους «καραβολάτρες»– συλλέγει αρχειακό υλικό. «Ομως, τα πλοία πια πολύ σπάνια θα επιστρέψουν για την παραλαβή κάποιου επιβάτη. Ισως οι κανονισμοί να έγιναν πιο αυστηροί», συμπληρώνει. Από την πλευρά του, ο αντιναύαρχος Πελοπίδας Αγγελόπουλος τονίζει τη σημασία των καλών πληρωμάτων, γυρνώντας πίσω στο δυστύχημα του «Εξπρές Σάμινα», στη διερεύνηση του οποίου είχε ορισθεί ανακριτής. «Θυμάστε την εποχή που ο Παντελής Σφηνιάς είχε 90 καράβια και είχε πάρει πληρώματα της κακιάς ώρας; Ξέρετε, το “Σάμινα” ήταν πλήρως άξιο να ταξιδέψει και με εννιά μποφόρ. Το πρόβλημα ήταν το πλήρωμά του: o πλοίαρχος που ήταν αλλού, ο ύπαρχος κάπου αλλού, ο ναύτης στο τιμόνι που χάζευε, ο δόκιμος πλοίαρχος που μιλούσε με την κοπέλα του. Λίγο πριν συμβεί το δυστύχημα, το πλήρωμα είχε αφήσει το καράβι να πηγαίνει μόνο του, αλλά ο Αϊ-Νικόλας εκείνη την ώρα είχε φαίνεται άλλη δουλειά και δεν μπόρεσε να βοηθήσει. Υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής στις δύο αυτές ναυτικές τραγωδίες και λέγεται “πλήρωμα”. Αυτοί που προκάλεσαν το ναυάγιο του “Σάμινα” ήταν οι ίδιοι με αυτούς που έριξαν τον Αντώνη στη θάλασσα. Ανθρωποι χωρίς ναυτοσύνη, που δεν κάνουν ούτε για κτηνοτρόφοι πάνω στα βουνά».