Ακόμα μία περιβαλλοντική «πληγή» στο Αιγαίο οδεύει, επιτέλους, προς επούλωση. Η Ανδρος πρόκειται να αποκτήσει τον πρώτο ΧΥΤΥ της, η κατασκευή και λειτουργία του οποίου δημοπρατήθηκε πριν από λίγες ημέρες. Ετσι θα δοθεί τέλος στη λειτουργία της παράνομης χωματερής του νησιού –μέρος της οποίας κατέρρευσε το 2011 στη θάλασσα– και στη δεματοποίηση απορριμμάτων, αλλά… και τις πυρκαγιές, που ανά τακτά διαστήματα «έπνιγαν» τα γειτονικά στη χωματερή χωριά. Το μεγάλο ερώτημα είναι αν θα προχωρήσει ουσιαστικά η ανακύκλωση στο νησί, ώστε να μη χρειαστεί να ανοίξει σε λίγα χρόνια συζήτηση… για την επέκταση του ΧΥΤΥ, όπως συνέβη σε άλλα Κυκλαδονήσια.
Η χωματερή της Aνδρου λειτουργεί ήδη από τη δεκαετία του ’70 στην περιοχή της Σταυροπέδας, εντός του κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου Στρόφυλα – Σταυροπέδας – Αγίου Γεωργίου Παντουκίων, σε απόσταση μικρότερη των 300 μέτρων από τον νεολιθικό οικισμό του Στρόφυλα (4500-3500 π.Χ.). Η ανακάλυψη του νεολιθικού οικισμού του Στρόφυλα αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις των τελευταίων 25 ετών στις Κυκλάδες, ωστόσο δεν στάθηκε ικανή για να διακόψει τη λειτουργία της χωματερής. Οι –μέχρι πριν από τον Καλλικράτη– τρεις δήμοι του νησιού (Aνδρου, Υδρούσας και Κορθίου, σήμερα όλοι ενώθηκαν στον Δήμο Aνδρου) δεν κατάφεραν για χρόνια να έρθουν σε συνεννόηση για τη χωροθέτηση του ΧΥΤΑ, καθώς κανείς δεν ήθελε τη χωματερή στην «αυλή» του.
Το πρόβλημα έμελλε να επιδεινωθεί. Το 2011, μια δυνατή νεροποντή «επανεμφάνισε» ένα μπαζωμένο ρέμα και αίφνης, η μισή χωματερή της Σταυροπέδας κατέληξε στη θάλασσα. Η λειτουργία της υπόλοιπης χωματερής διακόπηκε για ένα διάστημα και έπειτα από διάφορες αποτυχημένες απόπειρες αντιμετώπισης του ζητήματος, ο δήμος προμηθεύτηκε έναν δεματοποιητή και τα τελευταία χρόνια «πακετάρει» τα σκουπίδια στον ίδιο χώρο, περίπου 500 μέτρα από το σημείο που ξέσπασε η φωτιά. Σήμερα τα δεματοποιημένα σκουπίδια εκτιμάται ότι ξεπερνούν τους 30.000 τόνους.
Επειτα από πολλές τοπικές διαμάχες, ο δήμος παρουσίασε το 2012 μια πρόταση χωροθέτησης του ΧΥΤΥ στη θέση Πλούσκα (ακόμα δύο θέσεις είχαν στο παρελθόν προταθεί και εγκαταλειφθεί για περιβαλλοντικούς λόγους ή εξαιτίας των αντιδράσεων). Οπως ήταν αναμενόμενο, υπήρξαν αντιδράσεις και για τη χωροθέτηση αυτή και η απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ) του έργου, που εγκρίθηκε το 2018, προσεβλήθη ενώπιον του ΣτΕ από κατοίκους του νησιού.
Εφόσον ο διαγωνισμός καταλήξει και η υποδομή κατασκευαστεί, θα είναι ο πρώτος νόμιμος χώρος διαχείρισης απορριμμάτων στην ιστορία του νησιού.
Τελικώς το ΣτΕ απέρριψε την προσφυγή (αρ. απόφασης 689/2023), κρίνοντας ότι πρόκειται για «θεμελιώδες έργο υποδομής για την προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας διότι έχει ως συνέπεια την οργανωμένη και νόμιμη διαχείριση των αποβλήτων στην Ανδρο, αντί της μέχρι τούδε ανεξέλεγκτης διάθεσής τους και της απόθεσής τους με τη μέθοδο του δεματοποιητή».
Μετά την απόφαση του ΣτΕ άνοιξε ο δρόμος για τη δημοπράτηση του έργου (προϋπ. 9,7 εκατ. ευρώ). Αφορά την κατασκευή ΧΥΤΥ χωρητικότητας 100.000 τόνων, με μονάδα κομποστοποίησης και μια μονάδα μηχανικής διαλογής μετάλλου και χειροδιαλογής πλαστικού από τα σύμμικτα και τη λειτουργία όλων αυτών για 6 χρόνια.
Εφόσον ο διαγωνισμός καταλήξει και η υποδομή κατασκευαστεί, θα είναι ο πρώτος νόμιμος χώρος διαχείρισης απορριμμάτων στην ιστορία του νησιού. Το πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι ένα μέρος του νέου ΧΥΤΥ θα χρειαστεί για τη μεταφορά των 30.000 τόνων δεματοποιημένων σκουπιδιών. Οπως εκτιμά στέλεχος της μελετητικής ομάδας του έργου, αν εφαρμοστεί σωστά ανακύκλωση στην Ανδρο, τότε ο ΧΥΤΥ θα επαρκεί για 15 χρόνια χωρίς να χρειαστεί επέκταση (η οποία παρεμπιπτόντως προβλέπεται από τη μελέτη και έχει αδειοδοτηθεί). Στην αντίθετη περίπτωση, δεν θα φτάσει για πολύ περισσότερο από μία δεκαετία, καθώς στην Ανδρο παράγονται ετησίως περίπου 7.000 τόνοι απορριμμάτων.
Μετά τη δημοσιοποίηση της μελέτης της οργάνωσης Aegean Rebreath και του ΕΛΚΕΘΕ για την υποθαλάσσια χωματερή (βλ. «Η θαλάσσια χωματερή της Ανδρου, «Κ» 8.8.2023) η υπόθεση βγήκε από το συρτάρι. Το υπουργείο Περιβάλλοντος εξέφρασε ενδιαφέρον για την υπόθεση και ήδη έχουν πραγματοποιηθεί προπαρασκευαστικές συναντήσεις με αυτό το αντικείμενο. Το πρόβλημα είναι βέβαια το υψηλό κόστος, καθώς μια επέμβαση σε έκταση 157 στρεμμάτων στον πυθμένα για την απομάκρυνση χιλιάδων τόνων απορριμμάτων χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να μην «αναδιανείμει» τη ρύπανση στο Αιγαίο. Να σημειωθεί πάντως ότι, όπως αποδείχθηκε, ο Δήμος Ανδρου έριξε σκουπίδια στη θάλασσα, σε λίγο μεγαλύτερο βάθος, μερικά χρόνια μετά την κατάρρευση της χωματερής…