Γραφήματα: Παύλος Μεθόδιος, Εικονογράφηση: Loukia Kattis
Ακούστε το άρθρο
Δύο χιλιοστά γραμμαρίου είναι αρκετά για να σκοτώσουν, καθώς η εισπνοή ή η κατάποση της φαιντανύλης μπορεί να προκαλέσει θάνατο από καταστολή της καρδιάς και των πνευμόνων. Πενήντα φορές ισχυρότερη από την ηρωίνη και 80 φορές από τη μορφίνη, η φαιντανύλη αναπτύχθηκε κι αυτή αρχικά ως αναλγητικό, ωστόσο πλέον χαρακτηρίζεται ως ένα πανίσχυρο συνθετικό οπιοειδές το οποίο έχει ήδη «πλημμυρίσει» την αγορά των σκληρών ναρκωτικών στις ΗΠΑ, «απειλεί» να το κάνει στην Ευρώπη, ενώ πλέον εντοπίζεται και στην Ελλάδα.
Πρόκειται για ένα τόσο ισχυρό συνθετικό οπιοειδές, το οποίο σύμφωνα με έρευνα του καθηγητή Λιούις Νέλσον του Πανεπιστημίου Ράτγκερς του Νιου Τζέρσι, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ακόμη και για μαζική δηλητηρίαση. Θα χρειαζόταν μάλιστα μία ποσότητα που θα χωρούσε ακόμη και σε ένα κουταλάκι του γλυκού.
«Αυτά δεν είναι πλέον “ναρκωτικά του δρόμου”. Είναι δηλητήριο», είχε δηλώσει ο Τζον Ταβολάτσι, διευθύνων σύμβουλος ενός κέντρου απεξάρτησης από τα ναρκωτικά στη Νέα Υόρκη.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία που παρέθεσε στην «Κ» το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά, η χρήση φαιντανύλης και άλλων συνθετικών οπιοειδών ενδέχεται να γίνεται ολοένα και πιο συχνή σε ορισμένες περιοχές. Ωστόσο, επί του παρόντος, η διαθεσιμότητα και η έκταση της χρήσης τους φαίνεται να είναι σε χαμηλά επίπεδα, ενώ επιπλέον περιορίζεται κυρίως σε ορισμένες χώρες της Βόρειας Ευρώπης και της Βαλτικής (κυρίως στην Εσθονία). Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή του το ΕΚΤΕΠΝ, το 2021 καταγράφηκαν περίπου 140 θάνατοι που σχετίζονταν με τη φαιντανύλη στην Ευρώπη.
Την ώρα όμως που η Ευρώπη προετοιμάζεται για μια ενδεχόμενη κρίση φαιντανύλης το προσεχές διάστημα, στην Ελλάδα ήδη παρατηρείται μία σταθερά αυξανόμενη παρουσία της ουσίας.
Σταθερή η παρουσία της φαιντανύλης στις «πιάτσες» της Αθήνας
Οπως επισημαίνει στην «Κ» ο Τάσος Σμετόπουλος, συντονιστής δράσεων δρόμου και ιδρυτής του μη κερδοσκοπικού οργανισμού STEPS, που δραστηριοποιείται στην Αθήνα και διενεργεί ελέγχους για την ανίχνευση φαιντανύλης στις «πιάτσες» της πρωτεύουσας εδώ και περίπου δύο χρόνια, η ουσία δεν ανιχνεύεται μόνη της, αλλά σε αυτό που ονομάζουμε «συνθετική μορφή ηρωίνης».
Από τις αρχές του έτους, η ουσία έχει ανιχνευθεί σε όλα τα τεστ που έχουν διενεργηθεί.
«Το 2022, τον πρώτο δηλαδή χρόνο διενέργειας rapid tests στις “πιάτσες” της πρωτεύουσας, στους 20 ελέγχους ανιχνεύθηκαν τέσσερα θετικά τεστ στη συγκεκριμένη ουσία. Ωστόσο, από τις αρχές του έτους, η ουσία έχει ανιχνευθεί σε όλα τα τεστ που έχουν διενεργηθεί, γεγονός που σημαίνει πως έχει σταθερή παρουσία», επισημαίνει ο κ. Σμετόπουλος.
Σχετικά με το προφίλ των χρηστών, ο ίδιος επισημαίνει πως χρήση οπιοειδών δεν κάνουν μόνο οι «τοξικοεξαρτημένοι των δρόμων», αλλά και οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, που παρουσιάζουν παθολογικά ζητήματα και ψάχνουν μία φθηνή και άμεση λύση προκειμένου να απαλύνουν τον πόνο τους, γεγονός που καταδεικνύει αδυναμία της πολιτείας στην παροχή φροντίδας και κατάλληλης αγωγής αυτών των ανθρώπων.
Αύξηση κατασχέσεων
Παρότι κατασχέσεις φαιντανύλης καταγράφονται στην Ελλάδα από το 2018, κυρίως με τη μορφή διαδερμικού εμπλάστρου, το 2023 υπήρξε ιδιαίτερη αύξηση στην ποσότητα της φαιντανύλης που κατασχέθηκε στη χώρα μας, όπως προκυπτει από τα στοιχεία του ΕΚΤΕΠΝ.
Οσον αφορά τους θανάτους που καταγράφονται στην Ελλάδα από υπερβολική δόση, η φαιντανύλη έχει εντοπιστεί σε ελάχιστο αριθμό (1-3 ετησίως από το 2020), στοιχείο όμως που θα πρέπει να ερμηνεύεται με προσοχή, δεδομένων μεθοδολογικών περιορισμών που υπάρχουν στην καταγραφή των ουσιών που εμπλέκονται σε περιπτώσεις θανάτων από υπερβολική δόση.
«Κινούμενη βόμβα»
Η παρουσία της φαιντανύλης στις αθηναϊκές «πιάτσες» αποδεικνύει τη συνεχή επικράτηση των συνθετικών ναρκωτικών έναντι της ηρωίνης.
«Πλέον στην αγορά κυκλοφορούν κυρίως ναρκωτικές ουσίες εργαστηρίου, διότι έχουν πολύ χαμηλότεριο κόστος, πολύ μικρότερο ρίσκο διακίνησης και κατ’ επέκταση πολύ μεγαλύτερο κέρδος. Ωστόσο η επικράτησή τους αποτελεί μία “κινούμενη βόμβα”, καθώς οι συγκεκριμένες ουσίες είναι πολύ πιο επικίνδυνες από όσες γνωρίζουμε», σημειώνει ο κ. Σμετόπουλος.
Οι λόγοι που χαρακτηρίζονται υψηλής επικινδυνότητας είναι αρκετοί. Αρχικά τα συνθετικά ναρκωτικά κατασκευάζονται ως επί το πλείστον σε αυτοσχέδια εργαστήρια, με αποτέλεσμα να μην είναι γνωστό επακριβώς ποιες ουσίες χρησιμοποιούνται και σε τι δόσεις, ενώ έχει παρατηρηθεί –ειδικά τον τελευταίο χρόνο– πως οι ουσίες είναι εντελώς καινούργιες, με αποτέλεσμα να μη γνωρίζουν οι χρήστες ούτε τι αγοράζουν ούτε τι επιπτώσεις θα έχουν στο σώμα τους και στην υγεία τους.
«Παλαιότερα με τη χρήση ηρωίνης ο κίνδυνος ήταν ανάλογος του πόσο καθαρή θα ήταν η παρτίδα. Πλέον όμως τα ρίσκα είναι πολλά και άγνωστα. Βλέπουμε πως οι άνθρωποι που κάνουν εκτεταμένη χρήση συνθετικών ναρκωτικών ουσιών εμφανίζουν πληγές και μολύνσεις στο σώμα τους, τις οποίες δεν μπορούμε να εξηγήσουμε. Είναι εμφανές δηλαδή πως οι νέες ουσίες που δημιουργούνται στα εργαστήρια προκαλούν προβλήματα που δεν είχαμε αντιμετωπίσει ξανά», τονίζει ο ίδιος.
Πάντως, σύμφωνα με τον κ. Σμετόπουλο, το ανησυχητικό δεν είναι αν θα έρθει η φαιντανύλη στην Ευρώπη –καθώς ήδη έχει έρθει–, αλλά αν θα γίνεται καθαρή χρήση της (χωρίς πρόσμειξη με άλλες ουσίες), όπως συμβαίνει στην Αμερική.
«Οπως αναφέραμε, η φαιντανύλη ανιχνεύεται σε χάπια σε συνδυασμό με άλλες ναρκωτικές ουσίες. Αν όμως διακινηθεί μόνη της, τότε οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές. Δεδομένου πως η καθαρή φαιντανύλη είναι 50 φορές πιο ισχυρή από την ηρωίνη, η αύξηση των θανάτων σε μια τέτοια περίπτωση είναι μονόδρομος», καταλήγει ο ίδιος.
Πώς φτάνει στην Ευρώπη
Το γεγονός όμως πως η Ευρώπη «κρούει τον κώδωνα» του κινδύνου για πιθανή αύξηση στην κυκλοφορία συνθετικών οπιοειδών εντός των ευρωπαϊκών συνόρων δεν είναι σύμπτωση.
Ενας παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι η παραγωγή συνθετικών ναρκωτικών εντός της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ηδη η Γαλλία ανέφερε την εξάρθρωση ενός εργαστηρίου μικρής κλίμακας για την παραγωγή φαιντανύλης, ενώ έχουν αναφερθεί κατασχέσεις ουσιών με φαιντανύλη και στις Κάτω Χώρες. Μεγάλο πρόβλημα με τη συγκεκριμένη ουσία έχει και η Εσθονία, καθώς έχει πλέον κυριαρχήσει στην αγορά των ναρκωτικών.
Πρώτος βασικός λόγος ωστόσο είναι η απαγόρευση της καλλιέργειας οπιούχου παπαρούνας από τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, με αποτέλεσμα τα πρώτα στοιχεία να δείχνουν πιθανή σημαντική μείωση τόσο της παραγωγής οπίου όσο και της παραγωγής μεθαμφεταμίνης.
Σύμφωνα με πηγές του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (EMCDDA) που σχολίασαν στην «Κ» τις εξελίξεις, «η Ευρώπη θα πρέπει να είναι προετοιμασμένη να ανταποκριθεί σε τυχόν επιπτώσεις μιας πιθανής μείωσης της διαθεσιμότητας ηρωίνης από το 2024 και μετά. Ωστόσο, μία πιθανή συνέπεια αυτού θα μπορούσε να είναι η αυξημένη ζήτηση για τα οπιοειδή, όπου ανήκει και η φαιντανύλη».
Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας επισημαίνει πως, σε περίπτωση που παρατηρηθούν αλλαγές, ενδέχεται να χρειαστεί η θέσπιση πιο ισχυρών μέτρων επιβολής για τον περιορισμό διακίνισης συνθετικών οπιοειδών.
Περισσότεροι Αμερικανοί από ποτέ πεθαίνουν από φαιντανύλη
Στην αντίπερα όχθη, η Αμερική βρίσκεται ήδη αντιμέτωπη με το τέταρτο κύμα της επιδημίας των οπιοειδών, ενώ, σύμφωνα με προ ημερών δημοσίευμα του BBC, οι θάνατοι από υπερβολική δόση φαιντανύλης σπάνε κάθε ρεκόρ.
Σύμφωνα με έρευνα, το ποσοστό των θανάτων από υπερβολική δόση στις ΗΠΑ που αφορούσαν τόσο φαιντανύλη όσο και διεγερτικά αυξήθηκε από 0,6% το 2010 σε 32,3% το 2021, με την απότομη αύξηση να ξεκινά το 2015.
Μόνο στη Νέα Υόρκη τα προσωρινά στοιχεία δείχνουν ότι το 2022 σημειώθηκαν 3.026 θάνατοι από υπερβολική δόση φαιντανύλης, το υψηλότερο ποσοστό από το 2000.