Ο Αμερικανός έμπορος αρχαιοτήτων είχε συνδέσει και στο παρελθόν το όνομά του με την Ελλάδα, όταν τη δεκαετία του ’90 απετράπη η δημοπράτηση του «θησαυρού των Αηδονιών», μιας σπάνιας συλλογής χρυσών μυκηναϊκών αντικειμένων. Τον περασμένο μήνα, όμως, ο Μάικλ Γουάρντ απασχόλησε εκ νέου τις εισαγγελικές αρχές στην πατρίδα του εξαιτίας πιο πρόσφατων συναλλαγών που φέρεται να είχε με πρόσωπα τα οποία εμπλέκονται στην παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων.
Ο 80χρονος Γουάρντ, ο οποίος μάλιστα υπήρξε μέλος συμβουλευτικής επιτροπής του προέδρου Μπους του πρεσβύτερου για θέματα διεκδίκησης πολιτιστικών αγαθών από άλλες χώρες, κατηγορήθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου για πλημμέλημα στις ΗΠΑ. Στα σχετικά έγγραφα της υπόθεσης, που είναι σε γνώση της «Κ», ξεδιπλώνονται ενδιαφέρουσες πτυχές της διακίνησης προϊόντων αρχαιοκαπηλίας ανά τον κόσμο. Ο Αμερικανός έμπορος φέρεται να προμηθευόταν αρχαιότητες από έναν Βούλγαρο, εγκατεστημένο στη Γερμανία, ο οποίος επίσης είχε τροφοδοτήσει στο παρελθόν με αντικείμενα τον μεγιστάνα Μάικλ Στάινχαρντ, καθώς και τον επικεφαλής βρετανικού οίκου δημοπρασιών Ρίτσαρντ Μπιλ. Ο προμηθευτής συνήθως χρησιμοποιούσε για τις συναλλαγές του εταιρείες-κελύφη και μια μαλτέζικη τράπεζα.
Το 2018, σε έφοδο στα διαμερίσματα και στο γραφείο του Στάινχαρντ, στο Μανχάταν, κατασχέθηκαν 180 αρχαιότητες (ανάμεσά τους και δεκάδες ελληνικές), για τις οποίες συλλέχθηκαν πειστήρια που μαρτυρούν την αρχαιοκαπηλική προέλευσή τους. Ακόμη, τον Ιανουάριο του 2023 συνελήφθη στις ΗΠΑ ο Μπιλ και κατασχέθηκε ένα σπάνιο χρυσό ρωμαϊκό νόμισμα με την κεφαλή του Βρούτου, το οποίο είχε δημοπρατηθεί τρία χρόνια νωρίτερα προς 4,18 εκατ. δολάρια. Επειτα από ενέργειες της εισαγγελίας του Μανχάταν και της Υπηρεσίας Εσωτερικής Ασφαλείας της Νέας Υόρκης, το νόμισμα παραδόθηκε στο ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού.
Η σχέση του Γουάρντ με τον Βούλγαρο προμηθευτή μπήκε στο προσκήνιο μετά την έρευνα που πραγματοποίησαν στις 23 Φεβρουαρίου 2022 οι γερμανικές αρχές στο διαμέρισμα του δεύτερου. Στο αμερικανικό κατηγορητήριο σημειώνεται ότι μεταξύ του 2015 και του 2019 ο Γουάρντ φέρεται να παρέλαβε από αυτόν περισσότερες από 100 αρχαιότητες, εκ των οποίων οι 80 εκτιμάται πως ήταν προϊόντα αρχαιοκαπηλίας. Ο προμηθευτής υποστήριζε ότι προέρχονταν από την Ελλάδα, την Τουρκία και την Ιταλία, αλλά το ιστορικό συλλογής των περισσότερων ήταν αόριστο. Στις αρχές του περασμένου μήνα, ανακτήθηκαν περισσότερες από 35 αρχαιότητες που ήταν στην κατοχή του Γουάρντ.
Στα αμερικανικό κατηγορητήριο αναφέρεται ότι οι γερμανικές αρχές είχαν βρει στους υπολογιστές του προμηθευτή φωτογραφίες των αντικειμένων που του είχαν στείλει λαθρανασκαφείς. Εικονίζονταν σε αυτές ακαθάριστα, πιθανότατα λίγο μετά τον εντοπισμό τους σε κάποιο χωράφι. Είναι συνήθης πρακτική μεταξύ των αρχαιοκαπήλων η τήρηση αρχείου με παρόμοιες φωτογραφίες, προκειμένου να πιστοποιήσουν σε επίδοξους αγοραστές την αυθεντικότητα των αντικειμένων. Ακολουθούσε συντήρηση και καθαρισμός τους, καθώς και νέα φωτογράφιση.
Ο έμπορος Μάικλ Γουάρντ, ο οποίος αποπειράθηκε να δημοπρατήσει το ’90 τον «θησαυρό των Αηδονιών», απασχόλησε εκ νέου τις Αρχές στις ΗΠΑ.
Δεν υπάρχει, σύμφωνα με τις αμερικανικές αρχές, κάτι που να πιστοποιεί ότι ο Γουάρντ όντως είχε δει τις αρχικές φωτογραφίες. Ωστόσο έστελνε ο ίδιος εικόνες των αρχαιοτήτων μετά τον καθαρισμό τους στο Art Loss Register, μια ιδιωτική εταιρεία η οποία διατηρεί βάση δεδομένων με κλεμμένα έργα τέχνης. Αντιπαραβάλλοντας τις φωτογραφίες με το αρχείο της, η εταιρεία μπορούσε να διαπιστώσει εάν τα αντικείμενα είχαν κλαπεί από κάποιο μουσείο, από γκαλερί ή ιδιωτική συλλογή, όχι όμως εάν είχαν εξαχθεί από λαθρανασκαφή. Οι αμερικανικές αρχές αποδίδουν στον Γουάρντ την έκδοση ψεύτικων παραστατικών για να διευκολύνει την απόπειρα ξεπλύματος χρήματος από τον προμηθευτή.
Αναφορές στον Γουάρντ γίνονται και στην πολυσέλιδη έρευνα των εισαγγελικών αρχών του Μανχάταν για την υπόθεση του Μάικλ Στάινχαρντ. Εκεί περιλαμβάνεται και ένα απόσπασμα από φαξ που είχε στείλει το 1992 ο έμπορος αρχαιοτήτων στον Αμερικανό μεγιστάνα. Είναι ενδεικτικό του τρόπου με τον οποίο φέρεται να προσέγγιζε ζητήματα προέλευσης αρχαιοτήτων: «Οσο περισσότερο αναζητάς λεπτομέρειες για την ιδιοκτησία, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να θεωρήσουν ότι αγοράζεις με καλή πίστη. Χρειάζεται να εμφανιστείς όσο πιο χαζός γίνεται», έγραφε.
Σπάνια συλλογή
Ηταν Απρίλιος του 1993 όταν στην εφημερίδα New York Times δημοσιεύθηκε ένα ρεπορτάζ για μια σπάνια συλλογή χρυσών μυκηναϊκών αντικειμένων την οποία επρόκειτο να δημοπρατήσει ο Γουάρντ με τιμή εκκίνησης 1,5 εκατ. δολάρια. Η Ελλάδα διεκδίκησε την επιστροφή τους, υποστηρίζοντας ότι τα αρχαία προέρχονταν από συλημένο τάφο στα Αηδόνια Κορινθίας. Οι θαλαμωτοί τάφοι στο μυκηναϊκό νεκροταφείο ανατολικά του χωριού είχαν λεηλατηθεί συστηματικά στο παρελθόν.
Η πλευρά του Γουάρντ είχε ισχυριστεί ότι το 1992 είχαν σταλεί από δικηγόρο στην ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία οι φωτογραφίες των συγκεκριμένων αντικειμένων ρωτώντας εάν υπήρχαν πληροφορίες γι’ αυτά. Οι ελληνικές αρχές είχαν απαντήσει τότε ότι δεν γνώριζαν την προέλευση, εάν όμως αποδεικνυόταν ότι προήλθαν από λαθρανασκαφή τότε η Ελλάδα μπορούσε να τα διεκδικήσει.
Η υπόθεση έληξε με συμβιβασμό. Ο Γουάρντ δώρισε τα αντικείμενα σε πολιτιστικό ίδρυμα για τη διατήρηση της ελληνικής κληρονομιάς στην Ουάσιγκτον και αυτά επαναπατρίστηκαν το 1996. Με αυτή την κίνηση, όμως, δεν κατέστη εφικτό να εξακριβωθεί πώς εξήχθησαν από την Ελλάδα. Κατά μία εκδοχή, είχαν διοχετευτεί στο εξωτερικό κρυμμένα σε τελάρα με φρούτα.