Η Α. είχε κάνει τα πάντα. Τα πάντα, μόνη και κρυφά από τη δουλειά της. Δεν είχε καμιά όρεξη να μοιραστεί με το ανδροκρατούμενο γραφείο ότι είχε ξεκινήσει προσπάθειες να μείνει έγκυος. Υπερπροσπάθειες για την ακρίβεια. Καθώς η ορμονική διέγερση δεν είχε αποτέλεσμα, είχε καταφέρει σε διάστημα οκτώ μηνών να συλλέξει συνολικά τέσσερα ωάρια με φυσικό κύκλο. Ευτυχώς είχαν όλα γονιμοποιηθεί με το σπέρμα δότη που είχε επιλέξει προσεκτικά στην τράπεζα κρυοσυντήρησης. Ο δρόμος έως την εμβρυομεταφορά, ωστόσο, ήταν δαιδαλώδης. Είχε κάνει πάνω από 10 ραντεβού για υπέρηχο και είχε πάει άλλες τόσες φορές για ορμονολογικές εξετάσεις. Είχε κλείσει ραντεβού με συμβολαιογράφο για την απαραίτητη συμβολαιογραφική πράξη συναίνεσης για υποβολή της σε ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Είχε υποβληθεί σε υστεροσκόπηση, ένα μίνι χειρουργείο για τη διάγνωση γυναικολογικών παθήσεων που σχετίζονται με τη μήτρα. (Οταν συνήλθε από τη μέθη πήγε κανονικά στο γραφείο). Μετά τα αποτελέσματα είχε υποβληθεί σε θεραπεία 15 ενδοκολπικών εγχύσεων με αντιβίωση, τα πρωινά πριν από τη δουλειά, ενώ για έναν μήνα λάμβανε και αντιβίωση από το στόμα για προφύλαξη από επιμολύνσεις.
Κάποια στιγμή όλα ήταν επιτέλους έτοιμα για τη διαδικασία που ίσως στο τέλος έκρυβε μια εγκυμοσύνη. «Τότε ένα πρωί με καλούν από το νομικό τμήμα της κλινικής να μου πουν ότι δεν μπορώ να προβώ στην εμβρυομεταφορά. “Τι εννοείτε;”, τους λέω. “Ο δότης σας είναι… κόκκινος”, μου λένε. Αυτός κόκκινος, εγώ πρέπει να άλλαξα 100 χρώματα. Κλεισμένη στο meeting room του γραφείου, προσπαθούσα μιλώντας χαμηλόφωνα να βγάλω άκρη, καλώντας κατά σειρά τον γιατρό, τις μαίες, τη δικηγόρο μου και την τράπεζα σπέρματος». Πού να φανταζόταν ότι είχε πέσει θύμα της τραγικά καθυστερημένης προσπάθειας του κράτους να βάλει μια υποτυπώδη τάξη στον χώρο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Νόμος του 2005
Τι είχε συμβεί; Στο τέλος του ’22 η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΕΑΙΥΑ) είχε ενεργοποιήσει το Ηλεκτρονικό Μητρώο Δοτών και Δοτριών Γεννητικού Υλικού της ΕΑΙΥΑ, η λειτουργία του οποίου προβλεπόταν με νόμο ήδη από το 2005 (άρθρο 20 ν. 3305/2005). Οι μονάδες ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και οι τράπεζες κρυοσυντήρησης υποχρεώνονταν για πρώτη φορά να καταχωρίζουν τους δότες και τις δότριες γεννητικού υλικού κατά την αρχική (πρώτη) επίσκεψή τους. Ετσι, το καλοκαίρι επιβεβαιώθηκε αυτό που φοβόντουσαν πολλοί στον χώρο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στην Ελλάδα. Πολλοί Ελληνες δότες είχαν ξεπεράσει το όριο παιδιών που προβλέπει η ελληνική νομοθεσία. Ο ανώτατος αριθμός των παιδιών που επιτρέπεται να προέρχονται από το σπέρμα του ίδιου δότη ανέρχεται στα δέκα, εκτός κι αν πρόκειται για νέα γέννηση από λήπτες που έχουν ήδη τεκνοποιήσει με γενετικό υλικό του εν λόγω δότη. Στην ουσία, κάθε δότης –και δότρια– μπορεί να οδηγήσει μέχρι σε 10 οικογένειες.
Οπως λέει στην «Κ» ο Γιώργος Βουλγαρίδης, επιστημονικός διευθυντής Εργαστηρίου Σπερματολογίας, όταν διαπιστώθηκε το γεγονός αυτό από την εισροή των δεδομένων από τις μονάδες και τις τράπεζες, αρκετά έμβρυα που είχαν δημιουργηθεί με τους συγκεκριμένους δότες ήδη κυοφορούνταν, ενώ πολλά ακόμη έμβρυα με δικό τους γεννητικό υλικό βρίσκονται σε κρυοσυντήρηση, με τις μητέρες τους να περιμένουν να τα κυοφορήσουν. Οπως ακριβώς η Α. «Oσοι εργάζονται σε κέντρα εξωσωματικής της Ελλάδας γνώριζαν ότι η καταγραφή των δοτών, των δοτριών και των κυήσεων ήταν ανεπαρκής. Ηταν θέμα χρόνου να επιβεβαιωθεί ότι από έναν δότη θα υπάρχουν περισσότερα από δέκα παιδιά, που είναι το ανώτατο όριο που προβλέπει η ελληνική νομοθεσία».
Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, κάθε δότης και δότρια μπορεί να οδηγήσουν μέχρι σε 10 οικογένειες. Αριθμός που έχει ξεπεραστεί σε αρκετές περιπτώσεις.
Ανάγκη ευρωπαϊκού αρχείου
Οπως λέει ο πρώην πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, αναπληρωτής καθηγητής Μαιευτικής – Γυναικολογίας ΕΚΠΑ, Νικόλαος Δ. Βραχνής, «μέχρι να τεθεί σε λειτουργία το επίσημο μητρώο δεν υπήρχε η δυνατότητα η Αρχή να έχει ενημέρωση για τον αριθμό των δοτών». Το πρόβλημα, εκτιμά ο ίδιος, δημιουργήθηκε καθώς πολλοί δότες έδιναν δείγμα σε πάνω από μία μονάδα ή τράπεζα. «Ετσι, ενώ μια τράπεζα όταν ένας δότης υπερέβαινε το όριο των 10 παιδιών τον απέσυρε, το γεννητικό του υλικό εξακολουθούσε να διατίθεται από άλλον φορέα. Το μητρώο μετράει τις οικογένειες που αντιστοιχούν σε κάθε δότη συνολικά».
Σύμφωνα πάντως με την πρώην πρόεδρο της Αρχής, καθηγήτρια Μαιευτικής – Γυναικολογίας και Στείρωσης και διευθύντρια στη Γ΄ Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική του ΕΚΠΑ στο Αττικό Νοσοκομείο, Σοφία Καλανταρίδου, η λειτουργία του μητρώου στην Ελλάδα δεν είναι αρκετή. «Είναι απαραίτητο να υπάρξει ευρωπαϊκό αρχείο δοτών, καθώς όλοι ταξιδεύουν δεξιά κι αριστερά και μπορεί να δίνουν γεννητικό υλικό σε άλλες χώρες».
«Λήψη άλλων μέτρων»
Την ίδια ώρα, πολλές υποψήφιες μητέρες βρέθηκαν ξαφνικά σε καθεστώς ομηρίας. «Μια γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει τέκνο μέσω υποβοήθησης της αναπαραγωγής, συναινεί εγγράφως για την υποβοηθούμενη γονιμοποίηση του ωαρίου με σπέρμα του συντρόφου της ή ετερόλογου δότη», εξηγεί ο κ. Βουλγαρίδης. «Με τη συναίνεσή της αυτή αναγνωρίζει εκουσίως το τέκνο ή τέκνα που θα προκύψουν από τη γονιμοποίηση. Η ΕΑΙΥΑ δεν έχει καμία εξουσία ή δικαίωμα στο έμβρυο. Εχει υποχρέωση να επιτηρεί την εφαρμογή της νομοθεσίας και να ελέγχει την ορθή λειτουργία των κέντρων εξωσωματικής και των τραπεζών κρυοσυντήρησης. Αν η Αρχή αυτή ή κάποιος επαγγελματίας του χώρου δεν τέλεσαν το καθήκον τους, είναι απαράδεκτο και άδικο να επωμίζεται τις συνέπειες ο γονέας των εμβρύων. Το γεγονός ότι από παραλείψεις τρίτων έχουν γεννηθεί ήδη περισσότερα παιδιά από όσα θεωρείται ασφαλές για να περιοριστεί το ενδεχόμενο αιμομειξίας, δεν είναι επαρκής λόγος για να απαγορευθεί η ανάπτυξη εντός μιας μήτρας των εμβρύων που ήδη έχουν δημιουργηθεί. Θα μπορούσαν πλέον να ληφθούν άλλα μέτρα για τον περιορισμό του κινδύνου αιμομειξίας και να αποδοθούν οι ευθύνες σε αυτούς που πραγματικά προκάλεσαν την κατάσταση αυτή».
Σύμφωνα πάντως με τη νυν αναπληρώτρια πρόεδρο της ΕΑΙΥΑ, καθηγήτρια Αστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Δήμητρα Παπαδοπούλου, τα ζευγάρια ή οι υποψήφιες μητέρες που βρίσκονται σε αυτή την κατάσταση απεγκλωβίζονται μετά ενδελεχούς εξέτασης της κάθε περίπτωσης από την ΕΑΙΥΑ. «Διανύουμε μια μεταβατική περίοδο όσο υπάρχουν σε κρυοσυντήρηση έμβρυα που έχουν δημιουργηθεί σε προηγούμενο χρόνο».
Πράγματι, στην περίπτωση της Α. έπειτα από μια περίοδο πολύ έντονου στρες –«το φοβερό ήταν πως όλοι συνέχιζαν να μου λένε να “μην αγχώνομαι”, ενώ μόλις μου είχαν πει ότι τα δικά μου έμβρυα ήταν απρόσιτα για μένα»– δόθηκε το πράσινο φως για τη χρήση τους. Δυστυχώς, η εμβρυομεταφορά δεν ήταν επιτυχημένη.