Στις 16 Δεκεμβρίου χιόνισε για πρώτη φορά φέτος στο χιονοδρομικό κέντρο 3-5 Πηγάδια στο Βέρμιο. Μέχρι τότε οι εγκαταστάσεις του –υψόμετρο 1.430 στη βάση και 2.005 στην κορυφή– δεν είχαν δει ούτε μια νιφάδα. «Μολονότι εκείνο το χιόνι ήταν αρκετά “καλό”, ακολούθησαν υψηλές για την εποχή θερμοκρασίες και δεν διατηρήθηκε. Το αποτέλεσμα ήταν την περίοδο των εορτών να λειτουργήσουμε για δύο μέρες, στις 23 και 24 Δεκεμβρίου. Το υπόλοιπο διάστημα έμειναν ανοιχτοί μόνο οι χώροι εστίασης, ο εναέριος αναβατήρας και ένα μικρό πεδίο για παιχνίδια με έλκηθρα για τα παιδιά», λέει στην «Κ» ο Θανάσης Στυλιανού, διευθυντής του χιονοδρομικού της Ημαθίας, στέλεχος της εταιρείας «Χειμερινός Τουρισμός Α.Ε.» που εδώ και δύο χρόνια έχει αναλάβει τη χρήση και εκμετάλλευση των εγκαταστάσεών του. Με εξαίρεση το 2022, που το χιόνι ήταν πολύ και ιδιαίτερα «ανθεκτικό», την τελευταία δεκαπενταετία ο ελληνικός χιονοδρομικός τουρισμός υποφέρει. «Για τις επόμενες μέρες οι προγνώσεις δείχνουν σημαντική πτώση της θερμοκρασίας. Ελπίζουμε να επιβεβαιωθούν ώστε, αν και δεν προβλέπεται χιονόπτωση, να καταφέρουμε τουλάχιστον να θέσουμε σε λειτουργία το σύστημα τεχνητής χιόνωσης που διαθέτουμε (σ.σ. απαιτείται θερμοκρασία τουλάχιστον -1 ή -2 °C γι’ αυτό) και να εξασφαλίσουμε επαρκή ποσότητα χιονιού για κάποιες πίστες», συνεχίζει ο κ. Στυλιανού.
Στην Πελοπόννησο η κατάσταση είναι ακόμη πιο δύσκολη. «Την εορταστική περίοδο δεν λειτουργήσαμε καθόλου, δεν υπήρχε χιόνι. Είχαμε μια σχετικά καλή επισκεψιμότητα από ανθρώπους που ήθελαν απλώς να βρεθούν σε ένα ορεινό τοπίο και να πιουν ένα ζεστό ρόφημα στο σαλέ μας, αλλά μέχρι εκεί. Το να χάσουμε τις ημέρες των διακοπών των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων ισοδυναμεί με απώλεια του 30% του ετήσιου τζίρου μας», εξηγεί ο διευθυντής του χιονοδρομικού κέντρου Καλαβρύτων, Αλέξης Αγριος. «Μακάρι να μη ζήσουμε το 2024 ό,τι και το 2023, που ήταν μακράν η χειρότερη χρονιά για όλα τα χιονοδρομικά κέντρα της χώρας. Εμείς πέρυσι ξεκινήσαμε να λειτουργούμε στις 23 Ιανουαρίου!».
Εναλλακτικές δράσεις
Οι επιχειρηματίες του χιονοδρομικού τουρισμού μιλούν πια ξεκάθαρα για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον κλάδο τους. «Η αστάθεια του καιρού είναι που μας δημιουργεί τεράστια προβλήματα. Μπορεί τη μια μέρα να χιονίζει και να έχουμε -5 βαθμούς Κελσίου και την επόμενη μέρα η θερμοκρασία να έχει σκαρφαλώσει στους 10 βαθμούς. Είμαστε υποχρεωμένοι, λοιπόν, να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα και ουσιαστικά να επανεφεύρουμε τον εαυτό μας και τις επιχειρήσεις μας, αποκτώντας συστήματα τεχνητής χιόνωσης –θα είναι μια από τις επόμενες δικές μας επενδύσεις– και σχεδιάζοντας εναλλακτικές δράσεις που θα προσελκύουν επισκέπτες. Τα χιονοδρομικά κέντρα της Ελλάδας, για να επιβιώσουν, πρέπει να μετατραπούν σε πολυθεματικά πάρκα τεσσάρων εποχών, όπως έχει συμβεί σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες. Ετσι θα εξασφαλίζουμε εισόδημα ίσο ή ακόμη και μεγαλύτερο από εκείνο τής έτσι κι αλλιώς συρρικνωμένης πλέον χειμερινής περιόδου», προσθέτει ο κ. Αγριος.
Ο Θανάσης Στυλιανού συμφωνεί: «Δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να εξελιχθούμε περισσότερο στον τομέα του τεχνητού χιονιού για να στηρίξουμε και να βελτιώσουμε τη χιονοδρομία και να σιγουρέψουμε τη σεζόν. Οι καιρικές συνθήκες απέχουν ολοένα και πιο πολύ από τις νόρμες που ξέραμε στο παρελθόν. Στα 3-5 Πηγάδια σκοπεύουμε να σχεδιάσουμε άμεσα νέες δραστηριότητες περιπατητικού, αναρριχητικού και ποδηλατικού τουρισμού, μεταξύ άλλων, οι οποίες θα κρατήσουν ανοιχτό και το χιονοδρομικό κέντρο, και το ξενοδοχείο μας όλο τον χρόνο. Δεν γίνεται αλλιώς».
Για συνεχή μετατόπιση της περιόδου αιχμής του χιονοδρομικού τουρισμού στην Ελλάδα κάνει λόγο ο Ανδρέας Μάνεσσης, δημιουργός της Manessis Travel. «Κάθε χρόνο πλέον η σεζόν ξεκινάει και τελειώνει πιο αργά από ό,τι συνέβαινε στο παρελθόν. Και το μεγάλο πρόβλημα δεν είναι μόνο η μείωση του χιονιού στα χιονοδρομικά κέντρα (αφού κάποια παράγουν και τεχνητό)· σοβαρή παρενέργεια είναι η παρατεταμένη καλοκαιρία στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, που δεν προκαλεί στους ταξιδιώτες την επιθυμία για χειμερινό τουρισμό, δεν τους “υπενθυμίζει” ότι είναι περίοδος για χιονοδρομικές αποδράσεις…».
«Τα χιονοδρομικά κέντρα της Ελλάδας, για να επιβιώσουν, πρέπει να μετατραπούν σε πολυθεματικά πάρκα τεσσάρων εποχών, όπως έχει συμβεί σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες».
Απειλή για «λουκέτο»
Σε όλη την Ευρώπη, ίδια είναι τα αδιέξοδα. Σημειωτέον ότι η Γηραιά Ηπειρος είναι η μεγαλύτερη αγορά χιονοδρομικού τουρισμού διεθνώς, με περίπου το 50% των χιονοδρομικών κέντρων που υπάρχουν στον κόσμο και περίπου 350 εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως. Στις Αλπεις, ο ετήσιος τζίρος αγγίζει τα 30 δισ. ευρώ. Κι όμως, τα θεμέλια αυτής της «αυτοκρατορίας» τρίζουν. Μελέτη Γάλλων και Αυστριακών επιστημόνων που δημοσιεύθηκε πριν από λίγους μήνες στο περιοδικό Nature Climate Change αξιολόγησε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε 2.234 χιονοδρομικά κέντρα σε 28 ευρωπαϊκές χώρες. Οι προβλέψεις είναι ζοφερές: με άνοδο της θερμοκρασίας κατά 2 ή 4 βαθμούς Κελσίου, 53% και 98% των χιονοδρομικών κέντρων της Ευρώπης, αντιστοίχως, ίσως αναγκαστούν να βάλουν λουκέτο. Με συστήματα τεχνητής χιόνωσης, τα ποσοστά μειώνονται στο 27% και 71%. Ωστόσο, η τεχνητή παραγωγή χιονιού δεν είναι χωρίς περιβαλλοντικό αντίκτυπο: αυξάνει την κατανάλωση νερού και ηλεκτρικής ενέργειας, κάνοντας ακόμη μεγαλύτερο το αποτύπωμα άνθρακα της βιομηχανίας σκι (βλ. και μεταφορά, καθώς και στέγαση επισκεπτών). Ευθύνεται κατά μέσον όρο για εκπομπή τουλάχιστον 90.000 τόνων διοξειδίου του άνθρακα κάθε χρόνο (ανάλογα με τον τρόπο παραγωγής της ηλεκτρικής ενέργειας).
Μελέτη
Ομάδα Ελλήνων επιστημόνων του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, με επικεφαλής τον διευθυντή ερευνών Κώστα Λαγουβάρδο, προχώρησε ακόμη περισσότερο: μελέτησαν το ύψους χιονιού μεταξύ των ετών 1985-2020 σε 5.600 χιονοδρομικά κέντρα της Ευρώπης. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι στη συντριπτική πλειονότητά τους, σε ποσοστό σχεδόν 90%, ιδιαίτερα σε μέρη με υψόμετρο κάτω από 2.000, παρατηρείται σημαντική μείωση της χιονοκάλυψης και συρρίκνωση της περιόδου με χιόνι στο έδαφος που να επαρκεί για τη λειτουργία τους. «Ο χιονοδρομικός τουρισμός συγκαταλέγεται στους άτυχους της κλιματικής κρίσης και της υπερθέρμανσης του πλανήτη», λέει στην «Κ» ο φυσικός – μετεωρολόγος Σταύρος Ντάφης, μέλος της ομάδας. «Εχουν περιοριστεί και η περίοδος χιονόπτωσης –σπάνια χιονίζει πια το φθινόπωρο και την άνοιξη– και η ποσότητα του χιονιού. Εξαίρεση αποτελούν μόνο χιονοδρομικά κέντρα σε μεγάλα γεωγραφικά πλάτη, όπως στη Νορβηγία και στις δυτικές Αλπεις, λόγω αύξησης του υετού (σ.σ. κυριότερες μορφές του υετού είναι η βροχή, το χιονόνερο, το χαλάζι, το χιόνι), μια και η άνοδος της θερμοκρασίας οδηγεί σε μεγαλύτερη συγκράτηση υδρατμών οι οποίοι τον “τροφοδοτούν”».
Πώς αποτυπώνεται το πρόβλημα στην Ελλάδα; «Στη χώρα μας, η μείωση των χιονοπτώσεων και της χιονοκάλυψης ξεκίνησε ουσιαστικά στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Και είναι διαρκής. Για να καταλάβετε το μέγεθος του προβλήματος: σήμερα (σ.σ. μιλήσαμε το βράδυ της Δευτέρας), με βάση τα φυσιολογικά για την εποχή δεδομένα, θα έπρεπε το 18% της χώρας να έχει χιόνι. Ομως έχει χιονίσει μόλις στο 1% και τις επόμενες μέρες, με το κύμα κακοκαιρίας, ίσως το ποσοστό ανέβει μετά βίας στο 5% ή στο 10%», επισημαίνει ο κ. Ντάφης. Περιοχές της νότιας Ελλάδας, λοιπόν, θα αποχαιρετήσουν οριστικά το χιόνι στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον; «Τα Καλάβρυτα πιθανότατα, ενδεχομένως και ο Παρνασσός. Η βόρεια Ελλάδα έχει κάποια περιθώρια ακόμη».
Την τηλεφωνική συζήτησή μας διακόπτει το κλάμα τού δεκαοκτώ μηνών γιου του. Θα είναι από τις γενιές Ελλήνων που θα βλέπουν χιόνι μόνο σε βίντεο και φωτογραφίες; «Δυστυχώς, μάλλον αυτό θα συμβεί. Tα κλιματικά μοντέλα μάς δείχνουν ξεκάθαρα περαιτέρω μείωση των χιονοπτώσεων τα επόμενα χρόνια, η οποία δεν μπορεί να αναστραφεί άμεσα. Ακόμη κι αν περιοριστούν σε μεγάλο βαθμό –ή ακόμη κι αν σταματήσουν– οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου, η “διόρθωση”, δηλαδή η αναστροφή του φαινομένου, δεν μπορεί να είναι άμεση, η δική μας γενιά δεν θα προλάβει να δει τις αλλαγές, ίσως και η επόμενη. Η ζημιά έχει ήδη γίνει».
Πολύτιμος ρυθμιστής της φύσης
Η έλλειψη χιονιού δεν επηρεάζει μόνο την οικονομία, αλλά κυρίως το περιβάλλον, αφού η παρουσία του είναι σημαντική για την εύρυθμη λειτουργία της φύσης. Mε την υψηλή ανακλαστικότητά του στην ηλιακή ακτινοβολία, το χιόνι συμβάλλει στο να κρατιέται χαμηλά η θερμοκρασία του πλανήτη – είναι το… αντηλιακό, δηλαδή, της Γης. Αλλά όχι μόνο. Λειτουργεί επίσης ως ανάχωμα στην απειλή της λειψυδρίας.
«Χρειαζόμαστε τις χιονοπτώσεις γιατί είναι αυτές που συμβάλλουν πιο συστηματικά και ουσιαστικά στην αναπλήρωση του υδροφόρου ορίζοντα, κάτι που δεν ισχύει ούτε με τις βροχοπτώσεις ούτε με τις καταιγίδες, μια και στη διάρκειά τους οι μεγαλύτερες ποσότητες του νερού απορρέουν επιφανειακά και χάνονται. Τα χιονισμένα βουνά είναι τεράστιοι αποταμιευτήρες νερού», εξηγεί ο Κώστας Λαγουβάρδος, διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και επιστημονικός υπεύθυνος του meteo.gr. «Επίσης, το χιόνι είναι πολύτιμο κομμάτι του βιολογικού κύκλου, επηρεάζει μεταξύ άλλων τη βιοποικιλότητα και τη γεωργική παραγωγή, ο πλανήτης δεν πρέπει να το χάσει».
Ποιες περιοχές του πλανήτη γίνονται σταδιακά «αφιλόξενες» για το χιόνι; «Οι παγετώνες στην κορυφή των πάρα πολύ ψηλών βουνών του πλανήτη, δηλαδή αυτές οι μόνιμες μάζες πάγου, λιώνουν αργά, επηρεάζονται δηλαδή λιγότερο από την αύξηση της θερμοκρασίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο παγετώνας Gangotri, σε υψόμετρο 3.415, που τροφοδοτεί με νερό την Ινδία και το Πακιστάν. Στην περίπτωση άλλων ορεινών όγκων, όμως, χαμηλότερων, που χρησιμεύουν ως προσωρινές δεξαμενές νερού για πολλές περιοχές της Γης όπως τις δυτικές ΗΠΑ και αρκετές χώρες της Ευρώπης, τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Η ποσότητα του χιονιού που συσσωρεύεται στην κορυφή αυτών των βουνών κάθε χρόνο εξαρτάται από τη συχνότητα και την “ποιότητα” των χιονοπτώσεων που δέχονται και είναι αδιαμφισβήτητο ότι η κλιματική αλλαγή έχει οδηγήσει σε πιο ακανόνιστες όχι μόνο βροχοπτώσεις, αλλά και χιονοπτώσεις. Μπορούμε επομένως να πούμε με βεβαιότητα ότι το χιόνι εκεί θα λιώνει ολοένα και πιο γρήγορα τα επόμενα χρόνια. Αυτή η εξέλιξη είναι πολύ κρίσιμη, γιατί σημαίνει ότι πολλά ποτάμια θα στεγνώνουν πριν καν ξεκινήσει το καλοκαίρι. Ως αποτέλεσμα, τα αποθέματα νερού για πόλεις και γεωργικές εκτάσεις θα είναι κατά πολύ μικρότερα για αρκετούς μήνες», τονίζει ο Πέτρος Κουτράκης, καθηγητής Περιβαλλοντικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. «Αν τους ήπιους και ξηρούς χειμώνες ακολουθεί μια ξηρή άνοιξη κι ένα επίσης ξηρό και καυτό καλοκαίρι, καταλαβαίνει κανείς πόσο δύσκολη θα είναι η ζωή μας…».