Σύμφωνα με τις κυβερνητικές εξαγγελίες, η σχεδιαζόμενη αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου αναγνωρίζει στα ομόφυλα ζευγάρια τη δυνατότητα τεκνοθεσίας, με μια εξαίρεση: κατά δήλωση του πρωθυπουργού, «ένας άνδρας δεν θα μπορεί να χρησιμοποιήσει παρένθετη μητέρα για να κάνει παιδί». Είναι η εξαίρεση αυτή ένα θεμιτό μέσο, ώστε κάποιες γυναίκες να μη μετατρέπονται σε «μηχανές παιδιών κατά παραγγελία», όπως είπε; Ή αποτελεί μία εναπομείνασα διάκριση με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό, αμφίβολης συμβατότητας με τα θεμελιώδη δικαιώματα;
Για να σέβεται την αρχή της ισότητας, ο κανόνας επιτρέπεται –ή επιβάλλεται– να διαφοροποιεί τη μεταχείριση των καταστάσεων τις οποίες ρυθμίζει μόνο στον βαθμό που τούτο δικαιολογείται από τις μεταξύ τους διαφορές. Η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, την οποία το ελληνικό δίκαιο εισήγαγε με τον ν. 3089/2002 στον Αστικό Κώδικα, συνίσταται στη «μεταφορά στο σώμα άλλης γυναίκας γονιμοποιημένων ωαρίων, ξένων προς την ιδίαν». Σκοπός του νομοθέτη υπήρξε αποκλειστικά η αντιμετώπιση εξαιρετικών καταστάσεων «ιατρικής αδυναμίας απόκτησης τέκνου με φυσικό τρόπο». Τα πλέον κρίσιμα μέρη στην ιδιόμορφη αυτή σχέση είναι δύο γυναίκες, εκείνη που δεν μπορεί να κυοφορήσει (και ζητεί την άδεια του δικαστηρίου) και εκείνη που συναινεί να το πράξει.
Με μια πρώτη ματιά, ο αποκλεισμός των ομόφυλων ανδρών από την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, απλά και μόνο με τη μη αναθεώρηση των σχετικών διατάξεων του οικογενειακού δικαίου, φαίνεται δικαιολογημένος. Στην περίπτωσή τους δεν υφίσταται «ιατρική» αδυναμία τεκνοποίησης, για την οποία και μόνο η ελληνική έννομη τάξη επιτρέπει την καταφυγή σε παρένθετο πρόσωπο. Πόσο μάλλον όταν, με τη συγκεκριμένη λύση, ο νομοθέτης προάγει, επιπρόσθετα, έναν κοινωνικό στόχο: ωθεί όσες/ους επιθυμούν να αποκτήσουν τέκνο, ανεξαρτήτως φύλου και ερωτικών προτιμήσεων, στην οδό της υιοθεσίας και στην κατά προτεραιότητα φροντίδα των τόσων ανέστιων παιδιών. Υπάρχει, βέβαια, αντίλογος. Εάν προταχθεί, ως μείζονα αξία, η ελευθερία αυτοπροσδιορισμού, την οποία κάθε άτομο δικαιούται να βιώνει με τρόπο πλήρη, τότε το υφιστάμενο πλαίσιο για την παρένθετη κύηση μοιάζει υπέρμετρα στενό: αυτή θα έπρεπε να επιτρέπεται πάντοτε και για όλους, ακόμη και ως αμιγώς υποκειμενική επιλογή, αρκεί να συνιστά προϊόν συναινετικής απόφασης μεταξύ ενηλίκων. Αλλά και πάλι, μία τόσο ευρεία εξουσία ατομικής διάθεσης ενέχει κινδύνους· ανοίγει την πόρτα σε μορφές κεκαλυμμένης ευγονικής, με σοβαρές αρνητικές προεκτάσεις, ηθικές και κοινωνικές.
Σε τέτοια διλήμματα δεν χωρούν εύκολες νομικές απαντήσεις. Η σωστή δοσολογία ελευθερίας και πατερναλισμού συνιστά το ζητούμενο, όχι μόνο για την άρση των διακρίσεων αλλά, ιδίως, στο όνομα των παιδιών. Το δίκαιο οφείλει να τα προστατεύει κατά προτεραιότητα, μια και δεν διαλέγουν ούτε τη διαδικασία παραγωγής ούτε τους γονείς τους. Από τη συγκεκριμένη σκοπιά, η σχεδιαζόμενη μεταρρύθμιση κάνει θαρραλέα βήματα προς τα εμπρός, καλύπτοντας τραγικά κενά του παρελθόντος, ανεξάρτητα από την παρένθεση που (δεν) περιέχει.
* Ο κ. Γιώργος Δελλής είναι καθηγητής στη Νομική Σχολή Αθηνών.