Μπορεί κάποιος να «καταλάβει» και να χτίσει τμήμα του κοινόχρηστου χώρου μιας πολυκατοικίας και στη συνέχεια να νομιμοποιήσει την παράνομη κατασκευή παρά την αντίθεση έστω και ενός εκ των συνιδιοκτητών; Καταρχήν όχι, αποφάσισε το Ε’ τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας, κρίνοντας τη σχετική διάταξη αντισυνταγματική. Παρέπεμψε ωστόσο το θέμα λόγω σοβαρότητας στην Ολομέλεια.
Ο τρόπος που η υπόθεση αυτή έφτασε στο ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Σε μια τριώροφη πολυκατοικία στον Δήμο Παπάγου- Χολαργού, ο ιδιοκτήτης κατοικίας στο ισόγειο επέκτεινε παράνομα το σπίτι του στον χώρο της πιλοτής. Στη συνέχεια, ο ιδιοκτήτης δήλωσε προς «τακτοποίηση» την παρανομία στον ν.3843/10, στον νόμο για τους ημιυπαίθριους. Ενας άλλος ιδιοκτήτης διαμερίσματος στην ίδια πολυκατοικία προσέφυγε στην Πολεοδομία Αγίας Παρασκευής, ζήτησε και πέτυχε την ακύρωση της «τακτοποίησης» επειδή αυτή ήταν σε κοινόχρηστο χώρο. Ακολούθως η πολεοδομία ακύρωσε την «τακτοποίηση» και επέβαλε πρόστιμο ανέγερσης και διατήρησης στον παρανομούντα.
Ο παρανομούντας δεν αποθαρρύνθηκε καθώς ο νομοθέτης έσπευσε μέσα στα επόμενα χρόνια να του δώσει νέες δυνατότητες. Ετσι ξαναδήλωσε την παρανομία στον ν.4014/11 και λίγο μετά η δήλωση υπαγωγής μεταφέρθηκε στον ν.4178/13. Ο έτερος ιδιοκτήτης προσέφυγε εκ νέου, αρχικά στο αρμόδιο όργανο, το Συμβούλιο Πολεοδομικών Θεμάτων και Αμφισβητήσεων (ΣΥΠΟΘΑ). Το όργανο απέρριψε το 2016 την προσφυγή, επειδή στον ν.4178/13 δινόταν η δυνατότητα νομιμοποίησης αυθαιρέτων σε κοινόχρηστο χώρο με τη συναίνεση της πλειοψηφίας των ιδιοκτητών (άνω του 50%), λαμβάνοντας υπόψη τα ποσοστά συνιδιοκτησίας –και ο παρανομούντας την είχε εξασφαλίσει.
Ακολούθως ο διαμαρτυρόμενος ιδιοκτήτης προσέφυγε στο Διοικητικό Εφετείο Αθηνών, που το 2019 τον δικαίωσε, ακυρώνοντας την απόφαση του ΣΥΠΟΘΑ. Οπως ανέφερε η απόφαση του δικαστηρίου, «εφόσον οι επίδικες αυθαίρετες κατασκευές έγιναν σε κοινόχρηστους χώρους του ισογείου της οικοδομής και οι συνιδιοκτήτες δεν ρύθμισαν με κανονισμό το δικαίωμα χρήσης των κοινόκτητων και κοινόχρηστων μερών της οικοδομής, για την υπαγωγή των επίδικων αυθαίρετων κατασκευών στον ν.4178/13 απαιτείτο η συναίνεση όλων των συνιδιοκτητών και όχι μόνο της πλειοψηφίας (…) διότι η ανέγερση των αυθαιρέτων παρεμποδίζει τη σύγχρηση των κοινοχρήστων χώρων εκ μέρους των λοιπών οροφοκτητών».
Ανάκληση της πράξης τακτοποίησης
Ετσι το 2020, η Πολεοδομία Αγίας Παρασκευής ανακάλεσε την πράξη τακτοποίησης του αυθαιρέτου. Ο νομοθέτης όμως είχε εν τω μεταξύ φροντίσει ώστε ο ιδιοκτήτης του αυθαιρέτου να έχει και πάλι νέες επιλογές: τον ν. 4495/17. Ο ιδιοκτήτης του αυθαιρέτου λοιπόν υπέβαλε νέα δήλωση νομιμοποίησης (έχοντας… καλύψει το σύνολο των νόμων της προηγούμενης δεκαετίας για τα αυθαίρετα) και ακολούθως η Πολεοδομία Αγίας Παρασκευής, το 2021, ανακάλεσε την προηγούμενη απόφασή της.
Μην έχοντας άλλη επιλογή, ο έτερος ιδιοκτήτης προσέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Στην απόφαση (αρ. 91/2024) που εκδόθηκε πριν από λίγες ημέρες, το Ε’ Τμήμα έκρινε ότι «η γενόμενη ρύθμιση και μάλιστα με απλή πλειοψηφία των συνιδιοκτητών (…) προσκρούει στο άρθρο 24 του Συντάγματος διότι έχει ως συνέπεια να ανατρέπεται ο ορθολογικός πολεοδομικός σχεδιασμός». Περαιτέρω, «αντίκειται επίσης αφενός στις συνταγματικές αρχές του κράτους δικαίου και σεβασμού και προστασίας της αξίας του ανθρώπου, αφετέρου δε στη συνταγματική αρχή της ισότητας». Το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο έκρινε ότι η απόφαση του Εφετείου ήταν ορθή, παραπέμπει ωστόσο το ζήτημα στην Ολομέλεια, «εν όψει όμως του ότι το ζήτημα της συνταγματικότητας της ανωτέρω διατάξεως (σσ. του ν. 4178/13) δεν έχει κριθεί με προηγούμενη απόφαση της Ολομέλειας».
Τα ζητήματα που καλείται να κρίνει η Ολομέλεια είναι δύο, σύμφωνα με τα επιχειρήματα του Ε’ τμήματος. Αν επιτρέπεται να αλλάξει ο προορισμός κοινόχρηστου χώρου και αν αυτή η νομιμοποίηση αυθαίρετου και η συνεπακόλουθη αλλαγή χρήσης μπορεί να γίνει με απλή πλειοψηφία ή χρειάζεται συναίνεση όλων. Ενα ερώτημα επίσης είναι κατά πόσο η εφαρμογή της απόφασης θα αφορά μόνο τους ακάλυπτους χώρους και όχι άλλους κοινόχρηστους χώρους μιας πολυκατοικίας (λ.χ. το κλιμακοστάσιο). Στην περίπτωση αυτή τα πράγματα θα γίνουν σαφώς πιο πολύπλοκα, καθώς πολλοί ιδιοκτήτες ανακαλύπτουν ότι το νομίμως αποκτηθέν διαμέρισμά τους είναι μεγαλύτερο από ό,τι στην οικοδομική άδεια (χωρίς δηλαδή οι ίδιοι να έχουν κάνει κάτι παράνομο), σε βάρος του κλιμακοστασίου.