Οταν θάβουμε τα σκουπίδια μας νομίζουμε ότι «εξαφανίζονται». Ομως τα σκουπίδια μας μένουν εκεί για πάντα, ως υπόμνηση του πολιτισμού μας. Θα είναι οι χωματερές η μεγαλύτερη κληρονομιά του 20ού και του 21ου αιώνα που θα αφήσει ο άνθρωπος στη Γη;
Το προκλητικό αυτό ερώτημα θέτει μέσα από τη δουλειά της η Γερμανίδα επιμελήτρια Μπετίνα Κνάουπ, η οποία ασχολείται με τα «τοπία των σκουπιδιών», τις υποδομές απορριμμάτων και το αθέατο κομμάτι της κοινωνίας που ζει και εργάζεται γύρω από αυτά. Η Κνάουπ βρίσκεται από χθες στην Αθήνα, καθώς αύριο Πέμπτη στις 7.30 το απόγευμα θα μιλήσει στο Ινστιτούτο Γκαίτε (Ομήρου 14-16, Αθήνα) για την οπτική σύγχρονων καλλιτεχνών στο θέμα των απορριμμάτων.
«Προέρχομαι από τον χώρο των τεχνών. Νωρίς στη σταδιοδρομία μου γνώρισα τη Μιρλ Λάντερμαν Ουίλες, το έργο της οποίας με ενέπνευσε να ασχοληθώ με το θέμα των απορριμμάτων», λέει στην «Κ». «Η καλλιτέχνις αυτή ήταν πρωτοπόρος, ήδη από τη δεκαετία του ’60 “ανακήρυξε” τα επαγγέλματα φροντίδας και καθαριότητας ως μορφές τέχνης και από τα τέλη του ’70 –και για 40 έτη– εργάστηκε στην υπηρεσία καθαριότητας του Δήμου Νέας Υόρκης. Μέσα από τη δουλειά της μελέτησε τις χωματερές για πολλά χρόνια. Το έργο της πρόκειται να είναι το κύριο θέμα της παρουσίασής μου στο Ινστιτούτο Γκαίτε».
Η κ. Κνάουπ αμφισβητεί μέσα από το έργο της τον «μύθο» της απομάκρυνσης, της τελικής διάθεσης και της οριστικής διαχείρισης των απορριμμάτων. «Οι χωματερές είναι ο παλαιότερος και πιο κοινός τρόπος απόρριψης των σκουπιδιών στον κόσμο. Είναι κατά μια έννοια “τοπία λήθης” όχι μόνο για τα υλικά που καταλήγουν εκεί αλλά και για τους ανθρώπους που ασχολούνται με την ανεπιθύμητη διαχείρισή τους, καθώς και όσους κατοικούν δίπλα τους.
Τι λένε οι επιστήμονες
Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι οι χωματερές χρειάζονται διαχείριση για αιώνες αφότου σταματήσουν να λειτουργούν και οι δυνατότητες ελέγχου τους είναι περιορισμένες παρά την πρόοδο της τεχνολογίας». Η άποψή της έχει επιβεβαιωθεί πολλές φορές το τελευταίο έτος στη χώρα μας, μέσα από την αποκάλυψη παλαιών χωματερών από ξεχειλισμένα ποτάμια, όπου τα σκουπίδια έδειχναν σχεδόν ανέγγιχτα παρά το πέρασα τριών ή τεσσάρων δεκαετιών. «Αυτούς τους χώρους πρέπει να τους αντιμετωπίζουμε με επίγνωση, δεν είναι άδειοι, νεκροί χώροι. Επομένως η τέχνη έρχεται να δημιουργήσει εκεί ιστορίες και αφηγήσεις, όχι με τον δημοσιογραφικό τρόπο, αλλά πέρα από αυτόν, ώστε να τους βγάλει από την αφάνεια, να τους κάνει κατανοητούς».
Η κ. Κνάουπ εκτιμά ότι η ανακύκλωση, θέμα δημοφιλές στις τέχνες, είναι υπερεκτιμημένη. «Πολλοί καλλιτέχνες έχουν ασχοληθεί με το θέμα της ανακύκλωσης, αλλά νομίζω ότι ως μέθοδος δεν λύνει το πρόβλημα. Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, από τη δεκαετία του ’70 η παραγωγή πλαστικών έχει μειωθεί μόλις δύο χρονιές: το 1976, με τη διεθνή πετρελαϊκή κρίση, και το 2008, με τη διεθνή οικονομική κρίση.
Η ανακύκλωση, λοιπόν, δεν έχει καταφέρει να μειώσει την παραγωγή των πλαστικών. Αντίθετα, μας δίνει την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να συνεχίσουμε να παράγουμε σκουπίδια», εκτιμά η κ. Κνάουπ. Η υπόθεση των απορριμμάτων, υποστηρίζει, βασίζεται σε «συνθήκες» απομάκρυνσης και κυριαρχείται από την ανειλικρίνεια. «Ευρώπη, Αμερική και πολλές χώρες ισχυροποίησαν την περιβαλλοντική τους νομοθεσία και αυξάνουν τις εξαγωγές σκουπιδιών προς χώρες του Τρίτου Κόσμου. Καθαρίζουμε την αυλή μας στέλνοντας τα απορρίμματά μας αλλού. Ομως δεν υπάρχει “αλλού”»