Πρόοδο όσον αφορά το σύστημα ασύλου της Ελλάδας διαπιστώνει ο ύπατος αρμοστής του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες (UNHCR) Φίλιπο Γκράντι, τονίζοντας ωστόσο ότι χρειάζεται προσπάθεια για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη.
«Τα τείχη, εκτός των άλλων, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν ουσιαστικά τα ζητήματα», δηλώνει σε συνέντευξη που παραχώρησε στην «Κ» κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στη χώρα στις αρχές της εβδομάδας. Oσον αφορά τα κέντρα υποδοχής των νησιών, αναφέρει ότι οι συνθήκες έχουν βελτιωθεί, ωστόσο δεν εξασφαλίζεται η πρόσβαση σε υπηρεσίες και καταστήματα διαιωνίζοντας την αντίληψη ότι «οι αιτούντες άσυλο είναι κάτι που δεν βλέπουμε, άρα δεν μας αφορά» και εμποδίζοντας την ένταξή τους στην κοινωνία. Ο ύπατος αρμοστής προέβλεψε επιδείνωση των ανθρωπιστικών κρίσεων το 2024.
– Δεν έχετε επισκεφθεί την Ελλάδα από το 2019. Ποιος είναι ο βασικός σκοπός της επίσκεψής σας;
– Ο κύριος σκοπός της επίσκεψής μου ήταν η υπογραφή της συμφωνίας έδρας με τον ΥΠΕΞ της Ελλάδας, ένα σημαντικό βήμα στο πλαίσιο της μακράς και σταθερής συνεργασίας της Yπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες με την Ελλάδα. Συναντήθηκα επίσης με τον πρωθυπουργό, τον υπουργό Μετανάστευσης και Ασύλου, με δημάρχους, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, εκπροσώπους του διπλωματικού σώματος και μέλη προσφυγικών κοινοτήτων, με σκοπό να συζητήσουμε τις εξελίξεις και τις προσπάθειες για ένα συμπεριληπτικό και υποστηρικτικό περιβάλλον για τους πρόσφυγες στην Ελλάδα. Η τελευταία μου επίσκεψη εδώ ήταν το 2019 και ήθελα να ενημερωθώ προσωπικά για τις εξελίξεις που έλαβαν χώρα.
– Επισκεφθήκατε δομές όπου υλοποιούνται προγράμματα ένταξης. Ποιες είναι οι εντυπώσεις σας;
– Επισκέφθηκα ορισμένα από τα πιλοτικά προγράμματα που υλοποιεί η Υπατη Αρμοστεία από το 2022 για την προώθηση της πρόσβασης των προσφύγων στην εργασία, στην επιχειρηματικότητα, σε μαθήματα γλώσσας, σε ευκαιρίες επαγγελματικής εκπαίδευσης και βιοπορισμού, πρωτοβουλίες που υποστηρίζουν την εθνική στρατηγική για την ένταξη. Ομολογώ ότι εντυπωσιάστηκα από την εξαιρετική δουλειά που κάνουν οι εταίροι μας στο κομμάτι της ένταξης και αισθάνθηκα σεβασμό για τους πρόσφυγες και την αποφασιστικότητά τους να χτίσουν μια νέα ζωή στην Ελλάδα, να βρουν σταθερότητα παρά τις προκλήσεις, να συνεισφέρουν στις κοινότητες που τους υποδέχθηκαν. Προς τον σκοπό αυτό προσβλέπουμε στη συνέχιση της στενής συνεργασίας μας με την ελληνική κυβέρνηση, τις δημοτικές αρχές, τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, τις προσφυγικές κοινότητες και τον ιδιωτικό τομέα – όλοι διαδραματίζουν τον δικό τους ρόλο στη διασφάλιση λύσεων για τους πρόσφυγες.
– Το νέο ευρωπαϊκό σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο πιστεύετε ότι θα αποβεί προς όφελος των προσφύγων;
– Εκτιμώ πως η πρόοδος που σημειώθηκε σε ό,τι αφορά το σύμφωνο αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό βήμα στη διασφάλιση μιας πιο συνεκτικής, συντονισμένης και αποτελεσματικής ανταπόκρισης από την Ε.Ε. σε ζητήματα μετανάστευσης και ασύλου. Ωστόσο, από πολλές απόψεις, αυτή είναι η αρχή και όχι το τέλος της διαδρομής. Εδώ και πολλά χρόνια το υφιστάμενο σύστημα ασύλου της Ε.Ε. δεν εξυπηρετεί ούτε τα κράτη-μέλη ούτε τους πρόσφυγες. Το σύμφωνο έχει την προοπτική, αν εφαρμοστεί με επαρκή εχέγγυα, να διασφαλίσει τον σεβασμό θεμελιωδών δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης στο άσυλο στο έδαφος της Ε.Ε. Ωστόσο, αυτό εξαρτάται από το εάν θα εφαρμοστεί το σύμφωνο υπό το πρίσμα της προσφυγικής προστασίας. Η Υπατη Αρμοστεία συνεχίζει να καλεί την Ε.Ε. να διασφαλίσει όλα τα απαραίτητα εχέγγυα και να υπερασπιστεί το δικαίωμα στο άσυλο.
Από την ίδρυση της νέας Υπηρεσίας Ασύλου το 2013, η Ελλάδα έκανε σημαντικά βήματα για τη βελτίωση του συστήματος ασύλου της.
– Θεωρείτε ότι το επίπεδο προστασίας των προσφύγων στην Ελλάδα και την Ευρώπη ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των διεθνών συμβάσεων;
– Η Ελλάδα, όπως και άλλες μεσογειακές χώρες, αντιμετωπίζει εδώ και καιρό την πρόκληση της διαχείρισης μεικτών προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών. Πρόκειται για περίπλοκα ζητήματα που απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή και για τα οποία είμαστε σε συνεχή διάλογο με την ελληνική και άλλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, καθώς και με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η Υπατη Αρμοστεία συνεχίζει να καλεί την Ευρώπη να προασπιστεί το δικαίωμα στο άσυλο, υπογραμμίζοντας τον ηγετικό ανθρωπιστικό ρόλο που διαδραματίζει η Ευρώπη παγκοσμίως. Το να αντιμετωπίζεται το φαινόμενο του αναγκαστικού εκτοπισμού ως κάτι που είναι μη διαχειρίσιμο και να υιοθετούνται πρακτικές που προκρίνουν τα τείχη και τις βίαιες επαναπροωθήσεις, όχι μόνο είναι λάθος αλλά αποτυγχάνει να αντιμετωπίσει τα ουσιαστικά ζητήματα.
– Πώς κρίνετε το σύστημα απόδοσης ασύλου στην Ελλάδα;
– Από την ίδρυση της νέας Υπηρεσίας Ασύλου το 2013, η Ελλάδα έκανε σημαντικά βήματα για τη βελτίωση του συστήματος ασύλου της, παρά τις προκλήσεις που κλήθηκε να αντιμετωπίσει, ειδικά σε περιόδους αυξημένων ροών. Πιο συγκεκριμένα, η Ελλάδα έχει καταφέρει να διαχειριστεί έναν σημαντικό όγκο εκκρεμών αιτημάτων, ενώ τα ποσοστά χορήγησης ασύλου συνάδουν με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Κανένα σύστημα ασύλου στον κόσμο δεν είναι τέλειο, έτσι κι εδώ εξακολουθούν να υφίστανται αρκετές προκλήσεις, κυρίως σε ό,τι αφορά την πρόσβαση στο άσυλο, στην καταγραφή νέων αιτημάτων και τη διαχείριση ορισμένων σύνθετων υποθέσεων.
– Υποθέτω θα έχετε ενημερωθεί ότι ο πληθυσμός που φιλοξενείται στις δομές υποδοχής στα νησιά έχει και πάλι αυξηθεί. Πιστεύετε ότι οι συνθήκες υποδοχής έχουν βελτιωθεί σε σχέση με την επίσκεψή σας το 2019;
– Αυτή τη φορά δεν είχα την ευκαιρία να επισκεφθώ κάποιο κέντρο υποδοχής στα νησιά, ωστόσο επισκέφθηκα τη δομή στη Ριτσώνα. Επίσης συζήτησα με τις Αρχές και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών τα θέματα αυτά, όπως και τις προκλήσεις που προκύπτουν σε περιόδους με αυξημένες αφίξεις, όταν στα κέντρα αυτά μπορεί να διαμένει πληθυσμός που ξεπερνάει τη χωρητικότητά τους. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι οι υλικές συνθήκες στις δομές έχουν συνολικά βελτιωθεί – για παράδειγμα οι αιτούντες άσυλο δεν μένουν πια σε σκηνές, εκτεθειμένοι στα καιρικά φαινόμενα. Ωστόσο, άλλες προκλήσεις παραμένουν, ιδίως σε ό,τι αφορά την πρόσβαση σε ζωτικές υπηρεσίες, όπως για παράδειγμα το νερό, η υγειονομική περίθαλψη και η ψυχολογική υποστήριξη. Επιπλέον, το γεγονός ότι πολλά κέντρα βρίσκονται σε απομακρυσμένη τοποθεσία, καθιστά δύσκολη την πρόσβαση των αιτούντων άσυλο σε καταστήματα, υπηρεσίες και δουλειές και την αλληλεπίδρασή τους με τον τοπικό πληθυσμό.
Οι συνθήκες αυτές ενισχύουν την αντίληψη ότι οι αιτούντες άσυλο είναι κάτι που δεν βλέπουμε, άρα δεν μας αφορά, υπονομεύοντας την προοπτική της ειρηνικής συνύπαρξης και της ένταξης. Η Υπατη Αρμοστεία, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως, υποστηρίζει πως οι αιτούντες άσυλο και οι πρόσφυγες πρέπει να φεύγουν από τους καταυλισμούς το συντομότερο δυνατό, ώστε να ενισχύεται η αυτονομία τους, να ζουν σε αξιοπρεπείς συνθήκες και να εντάσσονται γρήγορα στις κοινότητες. Επιτρέψτε μου επίσης να τονίσω τον καταλυτικό ρόλο που διαδραματίζουν στην ανταπόκριση οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, το έργο των οποίων πρέπει να αναγνωρίζεται και να προστατεύεται. Είναι πολύτιμοι σύμμαχοι που συμπληρώνουν τις προσπάθειες της κυβέρνησης και δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζουν εξαντλητικούς περιορισμούς σε ό,τι αφορά την πρόσβασή τους στα κέντρα υποδοχής.
– Αφγανιστάν, Ουκρανία, Γάζα, για να αναφέρω μόνο τις πρόσφατες σχετικά συρράξεις. Η πείνα απειλεί 49,5 εκατ. ανθρώπους σε Δυτική και Κεντρική Αφρική. Τελικά πηγαίνουμε διαρκώς προς έναν χειρότερο κόσμο;
– Είναι αλήθεια πως αυτή τη στιγμή βλέπουμε πρωτοφανείς κρίσεις και ανθρώπινο πόνο. Το 2023 η Υπατη Αρμοστεία ανταποκρίθηκε στον υψηλότερο ετήσιο αριθμό καταστάσεων έκτακτης ανάγκης των τελευταίων δέκα χρόνων – μία κάθε οκτώ ημέρες κατά μέσον όρο! Οι κρίσεις αυτές έχουν οδηγήσει σε αύξηση του αναγκαστικού εκτοπισμού. Το μέγεθος του ανθρώπινου πόνου είναι ανυπολόγιστο και μας υπενθυμίζει με σκληρό τρόπο την υποχρέωση για συλλογική δράση και αλληλεγγύη. Οι άνθρωποι που έχουν εκτοπιστεί βίαια από τις εστίες τους έχουν φτάσει τον αριθμό – ρεκόρ των 114 εκατ. παγκοσμίως. Ο αριθμός αυτός αντιπροσωπεύει μια κρίση –για την ακρίβεια πολλές κρίσεις– της ανθρωπότητας. Ωστόσο, δεν πρέπει να χάσουμε την ελπίδα μας. Ο αριθμός αυτός αντιπροσωπεύει επίσης τη γενναιοδωρία και τη φιλοξενία των ανθρώπων που ανοίγουν τις καρδιές και τα σπίτια τους στους πρόσφυγες.
– Πόσο αποδοτική μπορεί να είναι η ανθρωπιστική βοήθεια, όταν υπάρχουν τόσες ανάγκες;
– Καθώς αναμένεται ότι η ανοδική τάση των κρίσεων θα συνεχιστεί το 2024 και ο αριθμός των αναγκαστικά εκτοπισμένων θα αυξηθεί, η ανάγκη για αλληλεγγύη και υποστήριξη προς τους ξεριζωμένους ανθρώπους δεν ήταν ποτέ τόσο σημαντική όσο είναι σήμερα. Ακόμη μεγαλύτερη είναι η ανάγκη να βρεθούν πολιτικές λύσεις – για να επιλυθούν οι συγκρούσεις και να μπορούν οι άνθρωποι να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Στο μεταξύ, όμως, οι αυξημένες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης απαιτούν περισσότερους πόρους και αυτή είναι μια μεγάλη πρόκληση. Συνεχίζουμε να απευθύνουμε έκκληση στη διεθνή κοινότητα για συνεχή υποστήριξη.