«Πώς φωνάζεις έτσι; Tο παιδί σου γεννάς!». Τα παραπάνω ηχηρά λόγια αντηχούν ακόμη –5,5 χρόνια μετά– στα αυτιά της Αφροδίτης Μητσοπούλου. «Ημουν 40 εβδομάδων και μιας ημέρας έγκυος, πρωτοτόκος, όταν ο γιατρός μου επέμενε να πάω στο μαιευτήριο για να γεννήσω», λέει στην «Κ» η 45χρονη σήμερα ηθοποιός και σκηνοθέτις. «Δεν συμφωνούσα και του ζήτησα να περιμένουμε, αλλά εκείνος ήταν ανένδοτος». Ο γιατρός της ήταν ένας από τους πολλούς γυναικολόγους – μαιευτήρες που επιλέγουν την πρόκληση τοκετού, όταν έχει περάσει η 39η εβδομάδα κύησης. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μεγάλη αύξηση στην εφαρμογή μεθόδων πρόκλησης τοκετού.
Στη Μ. Βρετανία οι προκλήσεις από 20% το 2006 έφθασαν σε 33% το 2019, στην Αυστραλία πραγματοποιείται πρόκληση στις 39 εβδομάδες σε άνω του 40% των κυήσεων, στην Ελλάδα υπολογίζεται, βάσει των στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ (σ.σ. έχει στοιχεία επ’ αυτού μόλις από το 2018), στο 30%. Δεν έχουμε, ωστόσο, διαθέσιμα περισσότερα δεδομένα για το ιατρικό ιστορικό των κυήσεων στην Ελλάδα. «Βιβλιογραφικά, ο λόγος που παίρνουν αυτή την απόφαση οι γυναικολόγοι είναι επειδή μετά την 39η εβδομάδα ελλοχεύει ο κίνδυνος ενδομητρίου θανάτου του εμβρύου, γι’ αυτό τις τελευταίες εβδομάδες απαιτείται επιπλέον παρακολούθηση από τον γιατρό και προσοχή απ’ όλες τις πλευρές», σχολιάζει άνθρωπος του χώρου, «αλλά, κακά τα ψέματα, γίνεται και για λόγους πρακτικούς, όταν ένας γιατρός έχει περί τις 40 γυναίκες που περιμένει να γεννήσουν στον ίδιο μήνα, είναι φύσει αδύνατον να τους δώσει τον χρόνο τους».
Τα «ωράρια»
Οι ρυθμοί ζωής και εργασίας ενός γυναικολόγου – μαιευτήρα είναι πολύ έντονοι για να συγχρονιστούν με εκείνους ενός φυσιολογικού τοκετού – ο οποίος συχνότατα ξεκινάει μέσα στη νύχτα. «Οι περισσότεροι γυναικολόγοι κάνουν την πρόκληση νωρίς το πρωί, αν μέσα σε ένα τρίωρο δεν έχουν αποτελέσματα, βάζουν τη γυναίκα στο χειρουργείο γύρω στις 12 έτσι ώστε το μεσημέρι να μπορούν να φύγουν για το ιατρείο τους», σημειώνει στην «Κ» εργαζόμενος σε μαιευτήριο.
«Συχνά βλέπουμε την ένταση με την οποία μπορεί να διεκδικούν δύο γιατροί μια αίθουσα χειρουργείου, προκειμένου να μην αλλάξει το πρόγραμμά τους». Αλλωστε, σε δειγματοληπτική ανάλυση ιατρικών φακέλων από 8.572 γυναίκες που γέννησαν σε μια ιδιωτική μονάδα υγείας στην Ελλάδα, αναδεικνύεται ότι τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων παρατηρούνται τη Δευτέρα, το Σάββατο και την Κυριακή. Επίσης, οι Ελληνες συντάκτες της μελέτης, που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Αύγουστο στο International Journal of Women’s Health, επισημαίνουν ότι «οι άτοκες γυναίκες χωρίς προηγούμενη καισαρική τομή […] έχουν 73% περισσότερες πιθανότητες να γεννήσουν με καισαρική τομή μεταξύ 8.00 π.μ. και 3.59 μ.μ. σε σύγκριση με αυτές που γεννούν μεταξύ 12.00 και 07.59 π.μ.».
58% των γεννήσεων στην Ελλάδα γίνονται με καισαρική τομή και 30% με τη μέθοδο της πρόκλησης τοκετού
Στην περίπτωση της κ. Μητσοπούλου η εξέλιξη της διαδικασίας υπήρξε τραυματική για την ίδια και εξαιρετικά επιζήμια για την υγεία του νεογνού, το οποίο χρειάστηκε να νοσηλευθεί για 20 μέρες στην εντατική λόγω περιγεννητικού στρες και των επιπλοκών που αυτό επέφερε στον οργανισμό του. Η πρόκληση φέρνει μη διαχειρίσιμους πόνους στην Αφροδίτη, η οποία εν συνεχεία παρακαλάει να της κάνουν επισκληρίδιο. «Χρειαζόταν λίγη ώρα μέχρι να επιδράσει, ωστόσο ο γιατρός δεν είχε χρόνο και μου έκανε κολπική εξέταση άμεσα, κάτι που ήταν εξαιρετικά επώδυνο και οδήγησε σε “σπάσιμο των νερών”». Ο γιατρός και η μαία, οι οποίοι βιάζονταν γιατί τους περίμεναν άλλα περιστατικά, δεν την ενημερώνουν για τα βήματα ούτε την προετοιμάζουν. «Ημουν παρούσα, αλλά ήταν σαν να μη με έβλεπαν», αναφέρει η ίδια στο podcast, αλλά και στη βιωματική παράσταση «Αγορομάνα». «Εκανα προσπάθειες εξώθησης χωρίς κανένα αποτέλεσμα, συμφώνησα ακόμη και με την προοπτική της καισαρικής», θυμάται, «όμως τότε είπαν μεταξύ τους αστειευόμενοι “θα βγάλουμε την καινούργια σεβρολέτ”». Αργότερα γίνεται στην ίδια σαφές ότι «σεβρολέτ» είχαν βαφτίσει τη βεντούζα. «Οταν βγήκε το μωρό ήταν σαν νεκρό, το επανέφεραν βέβαια ευτυχώς αμέσως».
Ψυχικό τραύμα
Από τη στιγμή που η Αφροδίτη αποφάσισε να μοιραστεί την εμπειρία της με το κοινό, δεκάδες γυναίκες έχουν επικοινωνήσει μαζί της για να της πουν ότι έχουν ζήσει ακριβώς το ίδιο. «Με έχουν πλησιάσει ακόμη και άνδρες μετά την παράσταση, εξίσου τραυματισμένοι ψυχικά από αυτό που συνέβη στη σύντροφο και το παιδί τους», αναφέρει η κ. Μητσοπούλου.
«Τα υψηλά ποσοστά καισαρικών τομών στην Ελλάδα είναι ένα θέμα που απασχολεί την κοινή γνώμη, όμως και η πρακτική του προγραμματισμού και της πρόκλησης τοκετού είναι εξίσου ανησυχητική», λέει στην «Κ» η μαία Δήμητρα Κουτουμάνου, ιδρυτικό μέλος της Ενωσης Ανεξαρτήτων Μαιών Ελλάδος. Στην Ελλάδα παρατηρούνται πολύ υψηλά ποσοστά ιατρικών παρεμβάσεων, προκλήσεων τοκετού (30%) και καισαρικών τομών (58%). Υπενθυμίζεται ότι όταν ένα μωρό γεννιέται πριν από τις 37 εβδομάδες κύησης είναι πρόωρο, ενώ όταν γεννιέται μετά τις 42 εβδομάδες κύησης θεωρείται παρατασιακό. «Η φυσιολογική διάρκεια της εγκυμοσύνης ορίζεται διεθνώς μεταξύ 37-42 εβδομάδων, ενώ μόνο περίπου 5% των γεννήσεων θα συνέβαιναν ακριβώς την πιθανή ημερομηνία τοκετού, εφόσον ο τοκετός ξεκινούσε από μόνος του», σημειώνει η ίδια.
Οι κίνδυνοι
Γιατί, όμως, είναι σημαντικό να ξεκινήσει ο τοκετός από μόνος του; «Οταν η διαδικασία ξεκινάει μόνη της, το σώμα έχει δημιουργήσει ιδανικές συνθήκες τόσο για τη μητέρα όσο και για το μωρό και η πιθανότητα για έναν φυσιολογικό τοκετό είναι μεγάλη», απαντάει η κ. Κουτουμάνου, «τα ζωτικά όργανα του εμβρύου και ειδικά τα πνευμόνια του ωριμάζουν μέχρι και την τελευταία στιγμή». Ως εκ τούτου, υπάρχουν λιγότερες επιπλοκές κατά την προσαρμογή του νεογνού στην εξωμήτρια ζωή. «Η παλμική έκκριση της φυσικής ωκυτοκίνης κατά την αυτόματη έναρξη του τοκετού δημιουργεί τις συστολές και συμβάλλει στον ισχυρό δεσμό (bonding) μεταξύ της μητέρας και του παιδιού και δεν θα πρέπει να διαταράσσεται», προσθέτει. H πρόκληση τοκετού, σύμφωνα με την ίδια, ενέχει σειρά κινδύνων, όπως εμβρυϊκή δυσχέρεια λόγω των τεχνητών συστολών που προκαλούν αλλοιώσεις στους καρδιακούς παλμούς, κίνδυνος λοίμωξης λόγω των πολλών κολπικών εξετάσεων, υψηλά επίπεδα αιμορραγίας μετά τον τοκετό, μεγάλη καταπόνηση του οργανισμού, καθώς οι τεχνητοί πόνοι είναι περισσότερο επώδυνοι από τους φυσικούς.
Για την κ. Κουτουμάνου η πρόκληση τοκετού είναι η βέλτιστη λύση όταν υπάρχουν επιβεβαιωμένοι ιατρικοί λόγοι (διαβήτης κύησης, υψηλή αρτηριακή πίεση μητέρας ή υπολειπόμενη ενδομήτρια ανάπτυξη εμβρύου), εφόσον η κύηση έχει ξεπεράσει τις 42 εβδομάδες. Η ίδια έχει σπουδάσει και εργαστεί στο παρελθόν στη Γερμανία και είναι πεπεισμένη ότι αν ενισχυθεί ο ρόλος των μαιών και καλλιεργηθεί η συνεργασία μεταξύ γιατρού και μαίας, όπως συμβαίνει στο εξωτερικό, θα μπορούσε να προαχθεί ο φυσιολογικός τοκετός στις εγκυμοσύνες χαμηλού κινδύνου. «Δεν πρέπει να ξεχαστεί η μαιευτική τέχνη», καταλήγει. Οι γυναικολόγοι – μαιευτήρες, που μιλούν στην «Κ», επισημαίνουν από την πλευρά τους ότι η πρόκληση τοκετού αφ’ εαυτής δεν είναι επικίνδυνη. «Το ζήτημα, όμως, είναι με ποιον τρόπο γίνεται και υπό ποιες προϋποθέσεις», τονίζει η γυναικολόγος – μαιευτήρας Ελένη Τζαχρήστα. «Πρέπει να ακολουθούνται ευλαβικά τα βήματα που προβλέπει το πρωτόκολλο και η επίτοκος χρειάζεται να έχει διαθέσιμο ένα χρονικό περιθώριο δύο ημερών». Στο διάστημα αυτό η έγκυος θα έπρεπε να έχει τη δυνατότητα να βρίσκεται στο νοσοκομείο, να περπατάει, να τρώει, να κοιμάται, να πηγαίνει τουαλέτα κ.λπ. «Ετσι, βοηθιέται ώστε να έχει τις απαραίτητες δυνάμεις να κάνει εξώθηση», προσθέτει η κ. Τζαχρήστα. Στα ελληνικά νοσοκομεία μια τέτοια συνθήκη είναι εξωπραγματική: οι εργαζόμενοι είναι λίγοι και χωρίς την ανάλογη εκπαίδευση, ο χώρος περιορισμένος, η γέννα εν γένει «ιατρικοποιημένη». «Οταν, όμως, αποφασίζουμε πρόκληση, πρέπει να έχουμε υπομονή και χρόνο να αφιερώσουμε στην επίτοκο», σχολιάζει.
Πότε είναι η πιο ασφαλής μέθοδος για τη μητέρα και το μωρό
Οι «μη καλά καμωμένες προκλήσεις» κρύβονται πίσω από τον μεγάλο αριθμό καισαρικών τομών στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον δρα Γεώργιο – Κωνσταντίνο Παπαϊωάννου, μαιευτήρα γυναικολόγο, ειδικό σε εμβρυομητρική ιατρική και κυήσεις υψηλού κινδύνου. «Η πρόκληση τοκετού έχει στοχοποιηθεί ως αιτία αύξησης των καισαρικών, ωστόσο αυτό δεν ισχύει· αν γίνει σωστά συμβάλλει στη μείωση των καισαρικών», απαντάει. «Εκτός από την πρόκληση που πραγματοποιείται για ιατρικούς λόγους μητέρας ή εμβρύου, τα τελευταία χρόνια κερδίζει έδαφος και η πρόκληση τοκετού σε ανεπίπλεκτες κυήσεις περί τις 39 εβδομάδες κύησης, αφού πρόσφατη βιβλιογραφία αναδεικνύει την ασφάλεια της διαδικασίας για τη μητέρα και το έμβρυο», προσθέτει ο ίδιος. Το Βασιλικό Κολέγιο Μαιευτήρων – Γυναικολόγων και το National Institute of Clinical Excellence (NICE) της Μ. Βρετανίας συνιστούν την πρόκληση τοκετού σε όλες τις ανεπίπλεκτες κυήσεις μετά τις 41 εβδομάδες.
Τα οφέλη αφορούν τόσο το μωρό όσο και τη μητέρα. «Τα νεογνά που γεννήθηκαν μετά από πρόκληση στις 39 εβδομάδες είχαν λιγότερη αναπνευστική δυσχέρεια και μικρότερη διάρκεια παραμονής στη μονάδα νεογνών», λέει ενδεικτικά για ορισμένα ευρήματα ο δρ Παπαϊωάννου. Για τις μητέρες η πρόκληση στις 39 εβδομάδες αποδεικνύεται ότι μείωσε τον αριθμό των καισαρικών και την πιθανότητα υπερτασικής νόσου της κύησης. «Μια σοβαρή επιπλοκή του κολπικού τοκετού είναι το περινεϊκό τραύμα, σοβαρά περινεϊκά τραύματα παρατηρούνται σε περίπου 1 στις 20 γυναίκες που έχουν γεννήσει κολπικά», εξηγεί ο δρ Παπαϊωάννου. Σε μια μελέτη 1,5 εκατ. κυήσεων βρέθηκε ότι η πρόκληση τοκετού στις 39 εβδομάδες σχετίζεται με περίπου 37% μείωση του κινδύνου για τραύμα της μητέρας κατά τον τοκετό, καθώς και την πιθανότητα υποβοηθούμενου τοκετού (αναρροφητικής και μεταλλικής εμβρυουλκίας). «Επίσης επιβεβαίωσε τη μείωση των καισαρικών στις πρωτοτόκους εγκύους που υποβάλλονται σε πρόκληση στις 39 εβδομάδες σε σχέση με αυτές που δεν κάνουν».
Ωστόσο, ειδικά στη χώρα μας είναι συχνό φαινόμενο οι αποτυχημένες προκλήσεις. «Αυτές οφείλονται στη μη χρήση ή μη σωστή χρήση προσταγλανδινών για την ωρίμανση του τραχήλου, αλλά και στο μικρό χρονικό διάστημα από την έναρξη της πρόκλησης μέχρι την απόφαση για καισαρική, δεδομένου ότι μια επιτυχής πρόκληση διαρκεί συνήθως από 12 έως 24 ώρες». Στους παράγοντες που οδηγούν σε αποτυχία, ο δρ Παπαϊωάννου συγκαταλέγει την ακινητοποίηση της εγκύου αλλά και την αφαγία της, που την εξαντλεί.