Oταν δίδασκα Αρχαία Ιστορία στη Χαϊδελβέργη υποσχόμουν στους φοιτητές να τους απαλλάξω από τις εξετάσεις, αν μπορούσαν να εντοπίσουν 10 λάθη στην ταινία «Μπεν Χουρ» και να τα τεκμηριώσουν. Μόνον ένας το κατόρθωσε. Είναι εύκολο να υποψιαστούμε ανακρίβειες σε μια ταινία, έναν ζωγραφικό πίνακα ή ένα μυθιστόρημα ιστορικού περιεχομένου· όμως τα κενά, οι ασάφειες και οι αντιφάσεις στις πηγές μάς δυσκολεύουν να αποδείξουμε τις υποψίες μας ή να ερμηνεύσουμε τις πράξεις μιας προσωπικότητας όπως ο Μέγας Αλέξανδρος. Eτσι, άλλος είναι ο ιδεαλιστής Αλέξανδρος του 25χρονου Γιόχαν Γκούσταβ Ντρόιζεν (1833), άλλος ο δαιμονικός μονάρχης του ανανήψαντος εθνικοσοσιαλιστή Φριτς Σάχερμαγιερ (1949) και άλλη η σύνθετη προσωπικότητα που αναδεικνύει η νηφάλια βιο-γραφία του Πολ Κάρτλεντζ (2004).
Οταν οι ιστορικές ερμηνείες των ειδικών διαπλέκονται με την κινηματογραφική αναπαράσταση, όπως στη σειρά του Netflix, μεγαλώνει ο κίνδυνος της ανακρίβειας. Είναι εύκολο για τον ιστορικό να πει αορίστως ότι ο Αλέξανδρος έγινε δεκτός στην Αίγυπτο ως Φαραώ, δυσκολότερη είναι η μεταφορά αυτού του δεδομένου σε κινούμενη εικόνα. Eχουμε μεν απεικονίσεις του Αλεξάνδρου ως Φαραώ και μια δίγλωσση επιγραφή τον μνημονεύει ως γιο του Αμμωνος, αλλά αγνοούμε τις λεπτομέρειες για την τελετή ενθρόνισης. Επίσης, είναι αναμφισβήτητο ότι σε αρχαίες στρατιωτικές κοινωνίες –στη Σπάρτη, στην Κρήτη, στη Μακεδονία– αναπτύσσονταν στενοί δεσμοί μεταξύ ανδρών που οι αρχαίες πηγές χαρακτηρίζουν ως έρωτα. Εκδηλωνόταν αυτός ο έρωτας με παθιασμένα φιλιά γαλλικού τύπου, όπως ανάμεσα στον Aλεξ και τον Χεφ (Ηφαιστίωνα) στη σειρά του Netflix; Είναι μια ερμηνεία που δεν θα υιοθετούσα ως μελετητής της αρχαιότητας, αλλά δεν μπορώ να αποκλείσω κατηγορηματικά. Η σχέση του Αλεξάνδρου με τον Ηφαιστίωνα παρουσιάζεται στις πηγές ως μίμηση της σχέσης Αχιλλέα και Πατρόκλου και η σύνδεση μυθικού παρελθόντος και παρόντος δυσχεραίνει την ιστορική ερμηνεία. Αυτά είναι θέματα για σοβαρή ιστορική έρευνα, όχι επιπόλαιες επερωτήσεις στη Βουλή.
Στη σειρά του Netflix είναι πολλές οι ανακρίβειες και εμφανείς οι ιδεολογικά φορτισμένες παρερμηνείες. Ο Αλέξανδρος εμφανίζεται ως δημιούργημα μιας δυναμικής μητέρας και όχι του ευφυούς πατέρα που έθεσε τις βάσεις για την εκστρατεία και του δασκάλου στον οποίο ο κατακτητής όφειλε, σύμφωνα με τα λόγια του, το «ευ ζην». Σοβαρότερο πρόβλημα είναι ότι η σειρά ακρίτως παρουσιάζει ως δεδομένα ζητήματα των οποίων η ερμηνεία βασανίζει τους ερευνητές. Οι σχολιαστές μιλούν σαν να είναι αυτόπτες μάρτυρες. Σε μια εποχή που η κριτική σκέψη απειλείται και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η τεχνητή νοημοσύνη μας εθίζουν σε ψευδαισθήσεις και παραποιήσεις της πραγματικότητας, τα «αναρωτιέμαι αν» και «δεν είμαι βέβαιος αν» έχουν μεγαλύτερη αξία από το «πιστεύω ότι».
Η σειρά ακρίτως παρουσιάζει ως δεδομένα ζητήματα των οποίων η ερμηνεία βασανίζει τους ερευνητές. Οι σχολιαστές μιλούν σαν να είναι αυτόπτες μάρτυρες.
Περισσότερο από τις αδυναμίες της σειράς με ενόχλησε η κούφια αγανάκτηση που προκάλεσε σε μια χώρα που έχει υποβαθμίσει τη σημασία της Ιστορίας στην εκπαίδευση. Η Ελλάδα δεν αναγνωρίζει την ιδιότητα του καθηγητή Iστορίας στη μέση εκπαίδευση, δεν έχει έναν σύλλογο ιστορικών και δεν οργάνωσε ποτέ ένα πανελλήνιο συνέδριο Αρχαίας Ιστορίας. Μακάρι χάρη στη σειρά του Netflix οι θεατές να παρακινηθούν να ανοίξουν ένα βιβλίο Ιστορίας και οι γονείς να ζητήσουν περισσότερη, κριτικότερη και καλύτερη διδασκαλία της Ιστορίας στα σχολεία.
*Ο κ. Αγγελος Χανιώτης είναι καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον.