«Χθες το βράδυ επιστρέψαμε από ένα μεγάλο οδοιπορικό εμβολιασμών σε παιδιά Ρομά», λέει η Ελένη Σωτηροπούλου, ενώ κάθεται απέναντι μου σε ένα τεράστιο τραπέζι στο ισόγειο του Χωρέμειου, στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία».
Η πρόεδρος του «Υγεία για Όλους» λες και βιάζεται να μιλήσει, να βγάλει από μέσα της μία σειρά από σκληρές εικόνες, που έχει συλλέξει την τελευταία 7ετια, στη διάρκεια της οποίας κλιμάκια της οργάνωσης επισκέπτονται καταυλισμούς Ρομά σε όλη την Ελλάδα.
Δεν κρύβει τα λόγια της. Σε πολλές περιπτώσεις η κατάσταση διαβίωσης των παιδιών Ρομά είναι άθλια – πολλά από αυτά πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης, ακόμα κι εκπόρνευσης. Δεν γνωρίζουν γράμματα, το μέλλον τους μοιάζει προδιαγεγραμμένο με σκοτεινά χρώματα. Κάποια δεν έχουν καν χαρτιά, είναι αόρατοι άνθρωποι.
Η κ. Σωτηροπούλου ως ειδική στο πεδίο των οικονομικών της Υγείας, υπηρέτησε σε διάφορες θέσεις – το 2016, ωστόσο, έμελλε να είναι μια κομβική χρονιά για την ίδια, καθώς στο πλαίσιο αποστολής της στη Γενεύη, όπου δικαζόταν η χώρα μας για τη στάση της απέναντι στους Ρομά, ήρθε αντιμέτωπη με μια κατάσταση αποκαλυπτική.
Εκείνη τη χρονιά, σε συνεργασία με τους καθηγητές του ΕΚΠΑ Γ. Χρούσο και Μ. Θεοδωρίδου και την υπόλοιπη ομάδα της, ξεκίνησαν ένα πρόγραμμα εμβολιασμών, επιχειρώντας ταυτόχρονα τη χαρτογράφηση όλων των καταυλισμών της χώρας, με ηλικιακή και πληθυσμιακή κατανομή.
Η κατάσταση ήταν τραγική. Η εμβολιαστική κάλυψη των παιδιών ήταν λίγο πάνω από το 10%(αναφορικά με το εμβόλιο εναντίον Ιλαράς-Ερυθράς-Παρωτίτιδας -MMR-, καθώς και για την ηπατίτιδα Β και Α).
«Είδαμε 3.460 παιδιά. Ξεκινήσαμε από τη Θράκη μέχρι και την Πελοπόννησο, πήγαμε στα νησιά του Αιγαίου, σε όλους τους δύσκολους καταυλισμούς. Διαπιστώσαμε ότι το 88,7% των παιδιών δεν είχε κάνει καμία δόση εμβολίου». Αρχισαν άμεσα τον εμβολιασμό, 80-100 εμβόλια σε κάθε καταυλισμό.
Οσο εξελισσόταν η χαρτογράφηση, μπροστά στα μάτια τους ξεδιπλωνόταν μια ζοφερή πραγματικότητα. Το 90% των γυναικών δεν θηλάζει. Και το 83% καπνίζουν και δη τσιγάρα παράνομα.
«Γεννάνε σε πολύ μικρή ηλικία, ακόμα και 13 ετών. Συναντήσαμε μια γυναίκα που είναι τώρα 18 και έχει τέσσερα παιδιά. Και μου λέει ο άντρας μου είναι ανήλικος. Είναι 17,5 ετών. Παντρεύτηκε στα 12 της». Δεν ξέρουν πόσο ωφέλιμος είναι ο θηλασμός, ούτε πόσο ωφέλιμα είναι τα εμβόλια.
Εχουμε εμβολιάσει 16.000 παιδιά Ρομά. Δόξα τω Θεώ δεν έχει παρουσιαστεί το παραμικρό. Από το 2016 μέχρι σήμερα 26-27.000 εμβόλια. Και πηγαίναμε και στα παιδιά προσφύγων και στα ασυνόδευτα και στους Ρομά.
«Κανένα παιδί δεν διάλεξε να γεννηθεί σε καταυλισμό»
Η κ. Σωτηροπούλου αποπνέει σοβαρότητα, όμως αρκετές είναι οι φορές που η φωνή της σπάει. Συναντούσαν συνέχεια παιδιά που δεν είχαν καταγραφεί σε κάποιο ληξιαρχείο.
«Δεν νοιάζεται κανείς γι’ αυτά τα παιδιά, να αποκτήσουν οντότητα. Φανταστείτε, ήρθε μια γυναίκα με τέσσερα κοριτσάκια, ζει με την επαιτεία. Δεν την παίρνει κανείς για δουλειά – δεν έχει ταυτότητα, δεν έχουν ΑΜΚΑ τα παιδιά, δεν έχει τίποτα», λέει και συνεχίζει: «Δεν μπορούμε να αφήσουμε ένα παιδί να πεθάνει από ιλαρά επειδή δεν έχει χαρτιά. Δεν ευθύνεται, δεν διάλεξε αυτό να γεννηθεί σε καταυλισμό».
Πού όμως οφείλεται η μη καταγραφή τους; «Δεν πάνε να βγάλουν οι ίδιοι. Κάποιοι δεν ξέρουν καν πού και πότε γεννήθηκαν». Δεν έχουν λεφτά να πάνε με έναν δικηγόρο στον εισαγγελέα να πιστοποιήσουν ότι γεννήθηκαν εκείνο το έτος. Η κ. Σωτηροπούλου αφηγείται περιστατικά με γυναίκες που συνάντησε και δεν καταγράφηκαν ποτέ: «Ούτε η μάνα, ούτε τα παιδιά. Αόρατοι άνθρωποι».
«Υπήρχαν περιπτώσεις που η μάνα μας έλεγε ότι γέννησε σε εποχή που είχε καρπούζια ή φεγγάρι».
Ο εμβολιαστικός αγώνας δρόμου είχε αποτελέσματα: Μέχρι το 2019 έφτασαν την εμβολιαστική κάλυψη των παιδιών στο 29%. Το 2023 στο 69%. «Θα είμαι ευχαριστημένη να φτάσουμε στο 95%».
Πώς σας υποδέχονται στους καταυλισμούς; «Πολύ φιλικά. Λένε, ήρθαν “οι δικοί μας”. Εμείς δεν σταματήσαμε ούτε και με τον Covid».
Σε τι συνθήκες ζουν; «Αθλιες. Κι εφόσον ζουν σε γκέτο κι εφόσον τα παιδιά είναι πεινασμένα, θα κλέψουν. Πώς θα ζήσουν; Ρίχνουμε το ανάθεμα στους Ρομά. Κάποιοι προσπαθούν. Αγωνίζονται. Δείτε τις γυναίκες, κακοποιούνται, τις δέρνουν, τις βιάζουν. Εμείς εκεί εστιάζουμε, στη γυναίκα. Τις καλούμε για να τους κάνουμε το σεμινάριο 10-10. Έχουμε εκπαιδευμένες μαίες. Και κάθονται και στο επόμενο γκρουπ, να τα ξανακούσουν, γιατί ακούνε πράγματα που δεν έχουν ξανακούσει».
Στη διάρκεια ενός σεμιναρίου, μία παιδίατρος λέει σε μία γυναίκα Ρομά: «Μανούλα κάθισε». Γελάει. «Γιατί γελάς;» «Γιατί δεν μου έχει πει ποτέ κανείς να καθίσω». Δεν έχει αντιμετωπίσει ποτέ συνθήκη ευγένειας και αγάπης, λέει η κ. Σωτηροπούλου.
«Εξωθούν τα παιδιά στην πορνεία…»
Οσο εξελίσσεται η κουβέντα, η φωνή της κ. Σωτηροπούλου έχει μικρές αυξομειώσεις στην ένταση. Οταν όμως μιλάει για το παιδικό τράφικινγκ, το βλέμμα της σκοτεινιάζει. «Αυτό το θέμα με πονάει. Το διαπιστώσαμε σε πολλές πόλεις. Οι ίδιοι οι γονείς προωθούν τα παιδιά στην πορνεία», λέει, αναφέροντας ότι έχει διαπιστώσει σχετικές περιπτώσεις σε Πάτρα, Πύργο, Καρδίτσα κι αλλού. «Μιλάμε για ανήλικα παιδιά 5-6 χρόνων. Για 5 ευρώ».
Για να είναι απολύτως σίγουρη, η κ. Σωτηροπούλου ζήτησε από συγγενικό της πρόσωπο να πάει απέναντι από το νοσοκομείο του Πύργου, όπου είχαν συγκεντρωθεί παιδιά Ρομά. «Η μητέρα ενός κοριτσιού τού είπε, “πέντε ευρώ για δυο ώρες”. Την κατήγγειλα στην αστυνομία, τη συνέλαβαν, έμεινε μέσα το βράδυ, την άλλη μέρα ήταν πάλι εκεί».
«Εμείς τα καταλαβαίνουμε πια. Είδαμε παιδάκι με κοκκινίλες στα στηθάκια του και φορούσε δύο τεράστια σκουλαρίκια. Το ρωτάμε: “ποιος σου πήρε τα σκουλαρίκια;”. Κι απαντά: Ο παππούς. Οχι αυτός, ο άλλος παππούς…».
«Αλλάξαμε τη ζωή σε αυτό το παιδί»
Η κ. Σωτηροπούλου δίνει και μια ακόμα διάσταση της δυστυχίας στην οποία ζουν τα παιδιά Ρομά.
«Βρήκαμε ένα παιδάκι 5-6 ετών. Δεν μιλούσε, έλεγαν ότι είναι διανοητικά καθυστερημένο. Οταν οι εκπαιδευτικοί έδωσαν στα παιδιά μπαλόνια, κοίταζε τι έκαναν τα άλλα παιδιά κι έκανε και αυτό. Φούσκωσε το μπαλόνι, το έδεσαν και με μαρκαδόρους έγραψαν το όνομά τους. Με την παιδίατρο καταλάβαμε ότι αυτό το παιδί δεν έχει νοητική στέρηση, κάτι άλλο συμβαίνει», τονίζει.
Και συμπληρώνει: «Το φέραμε στο Αγία Σοφία, είχε υγρό στα αυτιά, χειρουργήθηκε, δεν είχε ακούσει ποτέ. Πήγε σε ίδρυμα κωφάλαλων, για να μάθει να μιλάει και το παιδί αυτό τώρα έχει πολύ υψηλό IQ και πηγαίνει σχολείο. Σε αυτό το παιδί αλλάξαμε τη ζωή».
«Είναι δυνατή η ένταξη τους»
Η Ελένη Σωτηροπούλου εκφράζει την αισιοδοξία της ότι τα παιδιά των οικογενειών Ρομά, με προϋποθέσεις, μπορούν να ενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο. «Σε μια γερασμένη χώρα, θα είχαμε εξαιρετικό εργατικό δυναμικό», λέει, αναφέροντας ότι ο συνολικός πληθυσμός των Ρομά στην Ελλάδα είναι περίπου 120.000. Εχουν υπολογίσει ότι τα παιδιά είναι 20.000.
Η απαραίτητη προϋπόθεση για την ένταξη τους είναι η εκπαίδευση, το σχολείο. Μολονότι το Επίδομα Κοινωνικής Αλληλεγγύης έχει συνδεθεί με τη φοίτηση στο σχολείο, πολλοί είναι αυτοί που δίνουν ωσεί παρόντα τα παιδιά, για να φύγει από πάνω τους κάθε πιθανό βάρος. «Αυτά τα παιδιά ζουν στο ύπαιθρο. Μπορεί να πηγαίνουν και βρώμικα. Πώς θα τα πλύνουν; Πρέπει να βάλει τον ντενεκέ, να ανάψει φωτιά, να το πλύνει το παιδί».
Οι δυσκολίες είναι αδιάκοπες. «Πήγαμε στη Θήβα, σε ένα δημοτικό σχολείο, που είναι μόνο Ρομά. Τα παιδάκια μας περιμένανε, ήταν φοβερό. Χειροκροτούσαν μόλις έφτασε το αυτοκίνητο μας, φώναζαν: “Ηρθανε, ήρθανε”. Ηταν παιδιά με σαγιονάρες… στις 4 Δεκεμβρίου».
Η ίδια απευθύνθηκε στην καρδιολογική εταιρεία και τους έστειλαν 91 ζευγάρια παπούτσια αθλητικά, στην Pfizer για να τους κάνει εκπαιδευτικές εκδρομές και στον δήμο Ελληνικού για να τους δώσει μπουφάν. «Δεν σώζεις την κατάσταση. Αλλά τέλος πάντων κλείνεις κάποιες τρύπες». Πλέκει παράλληλα το εγκώμιο στη διευθύντρια του σχολείου: «Καταπληκτική γυναίκα, πρέπει να το αγαπάς αυτό που κάνεις. Αν δεν αγαπάς το παιδί δεν κάνεις τίποτα. Μέχρι που λούζει τα παιδάκια. Αυτή είναι η κατάσταση…».
Εκφράζει την πεποίθηση ότι αυτά τα παιδιά μπορούν να ενταχθούν. «Στο Δενδροπόταμο τα παιδιά Ρομά πήραν το δεύτερο βραβείο στη ρομποτική. Στον Βόλο ο Ιγνάτιος έχει κάνει μία ομάδα και όλα τα παιδιά πηγαίνουν γυμνάσιο και λύκειο. Στον Πύργο υπάρχει ένα χωριό που λέγεται Κέντρο. Τους έφτιαξε η Μητρόπολη παιδικό σταθμό, έβαλε γυναίκες να εργάζονται εκεί, παρέχει φαγητό σε όλα τα παιδιά του καταυλισμού και εξέλειψε η εγκληματικότητα σε μία δεκαετία. Πιστεύω ότι μπορούν να ενταχθούν. Αν σκύψει κάποιος επάνω τους. Οταν δεν μπορούν να πάνε σε ένα ΙΕΚ, να μάθουν μια τέχνη, θα πεινάσουν, τι θα κάνουν; Δεν θα κλέψουν;»
«Θέλω να πω ότι αν σκύψεις και εστιάσεις μέσα στον καταυλισμό, τα 20-25 χιλιάδες παιδιά θα ενταχθούν και θα αποτελούν εξαιρετικό εργατικό δυναμικό σε μια γερασμένη χώρα».
«Ημουν έτοιμη να τα παρατήσω»
Πριν από κάποια χρόνια, η κ. Σωτηροπούλου έφτασε κοντά στο σημείο να τα παρατήσει. «Κάτω στον Ριγανόκαμπο, στην Πάτρα, είναι ο χειρότερος καταυλισμός της χώρας. Είναι μία βόμβα στον αστικό ιστό. Τα παιδιά είναι αγρίμια».
Σε μία από τις εμβολιαστικές αποστολές εκεί, γνώρισε τον Διονύση, ο οποίος της ζήτησε να του μάθει να γράφει το όνομα του. «Του έγραψα το όνομά του σε ένα χαρτί, το έγραφε, το έγραφε, το έγραφε, το έμαθε. Αυτά τα παιδιά, ακόμα με τα βιβλιάρια τους, θέλουν να επιβεβαιώσουν την ύπαρξη τους».
Εναν χρόνο μετά, η ομάδα της κ. Σωτηροπούλου επισκέφτηκε τους ανήλικους κρατουμένους στον Αυλώνα. «Βρήκα τον Διονύση. Τον ρώτησα τι κάνει εκεί. Μου λέει: “κυρία μόνο εσάς ντρέπομαι, γιατί με μάθατε να γράφω το όνομά μου”. Το παιδί, 16 ετών, το χρησιμοποιούσε ο πατέρας του για βαποράκι».
Απογοητεύτηκε, σκέφτηκε να τα παρατήσει. «Εκλαιγα και είπα αφού δεν μπόρεσα να σώσω ένα παιδί, δεν κάνω τίποτα».
Λίγο πριν κλείσουμε, ζητώ από την κ. Σωτηροπούλου έναν επίλογο. «Η οικογένειά μου με χάνει, καθώς όταν έχεις μία δράση ιατρικής παρέμβασης τον μήνα και δύο-τρεις εμβολιασμούς, χρειάζεσαι προετοιμασία δύο μηνών». Δεν μιλάει για τον εαυτό της, αντιθέτως νιώθει την ανάγκη να ευχαριστήσει όσους κάνουν δωρεές και τους εθελοντές γιατρούς. «Εχουμε σπουδαίους γιατρούς εθελοντές, κάνουν αυτό που αγαπάνε».
Προσθέτει και μια μικρή ιστορία από την άγονη γραμμή, καθώς το «Υγεία για Όλους» μεριμνά για μια σειρά ευπαθών ομάδων. «Πας σε μια περιοχή και εξετάζεις τον παππού – μετά σε κερνάει ένα κρασί, δυο κουλουράκια, νιώθει ευγνωμοσύνη. Εμείς για αυτούς τους ανθρώπους παλεύουμε. Και ξέρετε τι μας απαντούν όταν τους ρωτάμε: “Γιατί δεν πάτε στο νοσοκομείο;”. Γιατί εσείς ήρθατε εδώ για μας».
«Οταν έχει επιτυχία μια δράση μας, νιώθω ωραία. Οταν βλέπω τα παιδιά Ρομά να μας αγκαλιάζουν είναι σπουδαίο. Μας αγκαλιάζουν από τη μέση και μας κοιτάνε στα μάτια χωρίς να λένε τίποτα», καταλήγει.