Εχει τελειώσει η Μεταπολίτευση; Αν ναι, πότε; Τι πιστεύουν για αυτήν όσοι την έζησαν, πώς έχουν τους πρωταγωνιστές της στο μυαλό τους οι νεότερες γενιές; Τι έχουν να πουν για τα τελευταία 50 χρόνια πολιτικοί που, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές της, είχαν την τύχη της χώρας στα χέρια τους; Για την οικονομική κατάσταση της χώρας τον μισό αιώνα που έχει περάσει από την πτώση της χούντας, για τη Δικαιοσύνη και τη θεσμική ακεραιότητά της, την εξωτερική πολιτική, την εσωτερική πολιτική, την παιδεία, το περιβάλλον, την κοινωνική πολιτική; Για τις συναντήσεις στις οποίες αποφασίστηκε η αναδιάρθρωση του χρέους –η μεγαλύτερη αναδιάρθρωση χρέους στην ιστορία οποιασδήποτε χώρας– και τα project bonds, για τη συζήτηση στην οποία ανακοινώθηκε η επιλογή ενός Προέδρου της Δημοκρατίας, για μια τηλεφωνική συζήτηση η οποία ώθησε την τότε υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ να κλείσει το τηλέφωνο, για ένα τηλεφώνημα το οποίο ίσως άλλαζε την πορεία της χώρας, που όμως ο Γιώργος Παπανδρέου δεν έκανε ποτέ στον Αντώνη Σαμαρά; Για το πρόσφατο παρελθόν της χώρας, το εγγύς και το πιο μακρινό μέλλον της;
Ολα τα παραπάνω και πολύ περισσότερα απαντήθηκαν και συζητήθηκαν στο τριήμερο συνέδριο «Μεταπολίτευση: 50 χρόνια μετά», το οποίο συνδιοργάνωσαν η «Καθημερινή», το Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, το Ελληνικό Παρατηρητήριο του London School of Economics και το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, που έλαβε χώρα στην Εθνική Πινακοθήκη από την Πέμπτη μέχρι χθες. «Πέντε δεκαετίες κλείνουν το καλοκαίρι από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στον τόπο μας και είναι μια θαυμάσια ευκαιρία για έναν ανάπλου και μια αποτίμηση», ανέφερε στα εισαγωγικά της σχόλια η δημοσιογράφος της «Καθημερινής» και παρουσιάστρια του συνεδρίου, Μαργαρίτα Πουρνάρα. «Τι κάναμε σωστά», συμπλήρωσε, «πού αστοχήσαμε και μπορούμε να βελτιωθούμε, πώς οραματιζόμαστε το μέλλον».
Στόχος ήταν να υπάρχει πολυφωνία, όπως υπογράμμισε την Πέμπτη ο διευθυντής της «Καθημερινής» Αλέξης Παπαχελάς – φωνές από όλη την γκάμα των πολιτικών απόψεων. Στο βήμα του συνεδρίου κλήθηκαν έξι Ελληνες πρωθυπουργοί και η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, διακεκριμένοι καθηγητές πανεπιστημίου αλλά και σημαντικές προσωπικότητες της χώρας που βρέθηκαν σε καίριες θέσεις την περίοδο της Μεταπολίτευσης.
Πολλοί εξ αυτών τόνισαν τη σπανιότητα και τη σημασία τέτοιων διακομματικών συζητήσεων και απάντησαν με ειλικρίνεια. Ο Γιώργος Αλογοσκούφης, ο οποίος διετέλεσε υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών από τον Μάρτιο του 2004 μέχρι τον Οκτώβριο του 2009, δήλωσε πως είναι «τόσο πολλές» οι αποφάσεις που πήρε κατά τη θητεία του και για τις οποίες έχει μετανιώσει, αλλά πάνω από όλες ξεχωρίζει μία δήλωση: «Είπα στις αρχές του 2008 πως “η οικονομία είναι θωρακισμένη”», ανέφερε στο συνέδριο. «Ηταν λάθος η πολιτική της λιτότητας, η λιτότητα ήταν η λάθος απάντηση στο ερώτημα που τέθηκε», τόνισε ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, υπουργός Οικονομικών από το καλοκαίρι του 2015 μέχρι τον Ιούλιο του 2019, συμπληρώνοντας πως το μέτρο για το οποίο μετάνιωσε περισσότερο ήταν της προκαταβολής φόρου.
«Οι ελλείψεις της Δημοκρατίας, οι αδυναμίες της, η αίσθηση ότι υπάρχουν μόνο δικαιώματα και όχι υποχρεώσεις, οδήγησαν στη χρεοκοπία», τόνισε ο υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης. Ο Κώστας Σκανδαλίδης, πρώην υπουργός Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, μίλησε εκτενώς για τα προβληματικά «κενά» που αντιμετωπίζει η χώρα, για τις ασυνέχειες του κράτους. «Κάθε φορά που γινόμουν υπουργός ένιωθα σαν να άρχιζα από την αρχή», είπε. Ο πρώην πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, Νίκος Βούτσης, τόνισε πως στην περίοδο της Μεταπολίτευσης επιτεύχθηκαν πολλές δημοκρατικές κατακτήσεις. «Η Βουλή έμεινε όρθια σε πάρα πολύ δύσκολες συνθήκες, βρέθηκε μπροστά σε πρωτόγνωρες καταστάσεις, άντεξε την παρουσία της Χρυσής Αυγής», σημείωσε μεταξύ άλλων.
Σε συζήτηση με τον Κώστα Κωστή, καθηγητή Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας στο ΕΚΠΑ και διευθυντή του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), και με τον κ. Παπαχελά, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης αναφέρθηκε σε θέματα που αφορούν την πρόσφατη Ιστορία της χώρας – τονίζοντας τη σημασία της πολιτικής δράσης του Κωνσταντίνου Καραμανλή και αναφέροντας πως για την καλλιέργεια της νοοτροπίας ότι η Δημοκρατία είναι περισσότερο δικαιώματα παρά υποχρεώσεις ευθύνεται ο Ανδρέας Παπανδρέου. «Οι τελευταίοι μήνες έχουν δείξει ότι η Τουρκία, πιεσμένη ενδεχομένως και από κινήσεις που μπορεί και εμείς να έχουμε κάνει, έχει προσαρμόσει τουλάχιστον την επιθετικότητά της όπως αυτή εκδηλώθηκε στο Αιγαίο, σε τέτοιο βαθμό που να μην έχουμε καθόλου παραβιάσεις του εναέριου χώρου και σίγουρα να μην έχουμε και υπερπτήσεις», δήλωσε ο πρωθυπουργός. «Για εμάς ο μπούσουλας παραμένει πάντα το διεθνές δίκαιο».
Οσον αφορά το δυστύχημα των Τεμπών, ανέφερε πως τις τελικές απαντήσεις για την απόδοση ευθυνών μπορεί να τις δώσει μόνο η Δικαιοσύνη. «Δεν υπήρξε για μένα προσωπικά πιο δύσκολη στιγμή από τα Τέμπη», ανέφερε ο πρωθυπουργός. «Συγκρούστηκαν στα Τέμπη», συμπλήρωσε, «ανθρώπινα λάθη με χρόνιες παθογένειες της ελληνικής δημόσιας διοίκησης, και ειδικά των σιδηροδρόμων, που όλοι γνωρίζαμε ότι ήταν το πιο προβληματικό κομμάτι των ελληνικών, παλιών, δημόσιων οργανισμών».
Ο κ. Κωστής δήλωσε πως θεωρεί ότι η Μεταπολίτευση τελείωσε το 2009. Για τον πρωθυπουργό, είναι λάθος να κοιτάμε την περίοδο της Μεταπολίτευσης ως 50 χρόνια. «Για μένα», τόνισε, «η Μεταπολίτευση είναι “40 και 10” ή “35 και 15” – μια σχετικά γραμμική πρόοδος και μια πρωτοφανής κρίση».
Στο τέλος του δίωρου πάνελ της Παρασκευής για την εξωτερική πολιτική δημιουργήθηκε ένταση μεταξύ Ντόρας Μπακογιάννη και Νίκου Κοτζιά, όταν ο τελευταίος δήλωσε ότι όπλα από τα ελληνικά νησιά αποστέλλονται στην Ουκρανία, με την κ. Μπακογιάννη να ζητάει αποδείξεις περί αυτού. «Απόδειξη», σχολίασε ο Ευάγγελος Βενιζέλος, και κοινό και ομιλητές ξέσπασαν σε γέλια, «πως η Μεταπολίτευση δεν τελείωσε»…
Η φήμη
«Η φήμη της Ελλάδας συνδέεται και με τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, συχνά γίνεται λόγος για την πιο αποτελεσματική λειτουργία των θεσμών. Η φήμη, όπως είχε πει ο Θουκυδίδης, είναι κάτι που αξίζει να το διατηρούμε με κάθε κόστος, κάθε τίμημα».
Κέβιν Φέδερστοουν
Συναίνεση
«Χρειάζεται εθνική συναίνεση για το δημογραφικό και για την παιδεία».
Γκίκας Χαρδούβελης, Πρόεδρος ΜΙΕΤ
Κεφάλαιο
«Το συνέδριο συγκεντρώνει ένα ιδιαίτερο, πλούσιο πολιτικό κεφάλαιο της χώρας, είναι σίγουρο πως θα είναι γόνιμο – κλείνω με την ευχή να δούμε όλοι λίγο μακρύτερα από τη σκιά μας».
Συμεών Τσομώκος, Ιδρυτής και πρόεδρος του Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών
Μεγάλες προσδοκίες
«Ο λαϊκισμός χαρακτηρίζει όλα τα κόμματα αυτή τη στιγμή – δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η Μεταπολίτευση υπήρξε εποχή μεγάλων προσδοκιών, πιστεύαμε ότι μπορούσαμε να τα καταφέρουμε όλα, να πετύχουμε τα πάντα».
Κώστας Κωστής, Διευθυντής του ΜΙΕΤ
Μία γραμμή
«Η ιστορία της Μεταπολίτευσης δεν είναι μια ευθεία γραμμή. Ορισμένες φορές πηγαίνει προς τα εμπρός, άλλες πίσω. Αλλά είναι μια γραμμή προς την πρόοδο του ελληνικού κράτους».
Παναγιώτης Πικραμμένος, Πρώην πρωθυπουργός
Στα μνημόνια
«Μάθαμε να κάνουμε προϋπολογισμό στην Ελλάδα επί μνημονίων».
Γιώργος Παπακωνσταντίνου, Πρώην υπουργός Οικονομικών
Το τραύμα
«Δεν νομίζω ότι υπάρχει καν συναίνεση του τι πάθαμε, του πόσο βαθύ είναι το τραύμα. Ποιο μάθημα μάθαμε;».
Νίκος Βέττας, πρόεδρος του ΙΟΒΕ
Λαϊκό ΠΑΣΟΚ
«Λαϊκισμός είναι όταν υπόσχεσαι αυτό που επιθυμεί ο άλλος και δεν μπορείς να το κάνεις. Το ΠΑΣΟΚ δεν ήταν λαϊκιστικό κόμμα, ήταν λαϊκό. Λαϊκισμός δεν ήταν από τη δική μας πλευρά, μπορεί να υπήρξαν κάποιες υπερβολές».
Γιώργος Παπανδρέου, Πρώην πρωθυπουργός
Η στιχομυθία
«Ο τότε πρωθυπουργός (σ.σ. Αλέξης Τσίπρας) μου είπε: “Ξέρεις, θα επιλέξω εσένα”. Το πρώτο πράγμα που ρώτησα ήταν: “Γιατί εγώ;”. “Γιατί η χώρα πρέπει να μείνει στην Ευρώπη”, μου απάντησε».
Προκόπης Παυλόπουλος, Τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας
Δομικές αλλαγές
«Η ευθύνη μου είναι να καταστήσω τις αλλαγές μη αναστρέψιμες. Και αυτό έχει να κάνει όχι μόνο με δομικές θεσμικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας, έχει να κάνει και με νοοτροπίες, με αντιλήψεις, το πώς αντιλαμβανόμαστε τη σχέση μας με το κράτος».
Κυριάκος Μητσοτάκης, Πρωθυπουργός
Αφεθήκαμε…
Και η Αριστερά παραγνώρισε τους κινδύνους δημοσιονομικών ανισορροπιών. Αφεθήκαμε
κι εμείς στο αφήγημα της «θωρακισμένης οικονομίας». Ούτε μια στιγμή δεν πέρασε από το μυαλό μου η πιθανότητα να διαπραγματευτώ την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ.
Αλέξης Τσίπρας, Πρώην Πρωθυπουργός
Το τηλεφώνημα
«“Εχουμε πρόβλημα”, μου είπε η Κοντολίζα Ράις. “Ναι, μεγάλο”, απάντησα. Μου λέει, “Πρέπει να μπουν με το όνομα FYROM, θα το δεχθείς”. “Πάνω από το πτώμα μου”, της λέω. “Δεν κατάλαβες, ο πρόεδρος θα ταραχθεί πολύ”, απαντάει. “Δεν θα είναι η πρώτη φορά”, λέω εγώ, και μετά είπα κάτι που έχω μετανιώσει εκ των υστέρων. Της λέω: “Εσύ κι εγώ έχουμε μια διαφορά. Εσύ είσαι διορισμένη από τον πρόεδρο και λογοδοτείς στον πρόεδρό σου. Εγώ λογοδοτώ στον λαό μου”. Και κλείνει το τηλέφωνο».
Ντόρα Μπακογιάννη, βουλευτής, πρώην υπουργός Εξωτερικών
Το θεμέλιο
«Η Μεταπολίτευση ως ιστορική περίοδος δεν είναι ενιαία, αλλά έχει ένα κοινό θεμέλιο: το τραύμα του 1974, το πραξικόπημα στην Κύπρο και η τουρκική εισβολή ήταν ήττα εθνική και η ιστορική αφετηρία της Μεταπολίτευσης».
Ευάγγελος Βενιζέλος, πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης
Με το ΠΑΣΟΚ
«Ελάτε στη θέση μου, μια ζωή πολέμαγα το ΠΑΣΟΚ και μετά με το ΠΑΣΟΚ πολέμαγα τον ελληνικό εχθρό – με τον Βαγγέλη (σ.σ. Βενιζέλο) παραδώσαμε μια Ελλάδα καλύτερη από αυτήν που παραλάβαμε».
Αντώνης Σαμαράς, Πρώην πρωθυπουργός