Αναμένουμε, ήδη από τον περασμένο Ιούνιο, νομοσχέδιο που φημολογείται ότι θα διευκολύνει σημαντικά την εκτός σχεδίου δόμηση. Ηδη έχει αναπτυχθεί έντονη συζήτηση για τις διατάξεις του, χωρίς καν αυτό να έχει δημοσιοποιηθεί. Το έντονο ενδιαφέρον είναι δηλωτικό της σημασίας τής εκτός σχεδίου δόμησης. Για την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, η θέσπιση των σωστών όρων είναι θεμελιώδους σημασίας για τη χώρα, ακόμη κι αν αυτοί φέρονται ως μεταβατικοί.
Εκτός σχεδίου δόμηση σημαίνει δόμηση χωρίς τις απαραίτητες υποδομές για οικιστική, ξενοδοχειακή ή εμπορική χρήση. Το ΣτΕ έχει κρίνει ότι το Σύνταγμα εισάγει θεμελιώδη διάκριση «μεταξύ των εντός σχεδίου περιοχών, οι οποίες προορίζονται για δόμηση, και των εκτός σχεδίου περιοχών, οι οποίες δεν έχουν ως προορισμό, κατ’ αρχάς, τη δόμηση ή την τουριστική εκμετάλλευση, αλλά τη γεωργική, κτηνοτροφική και δασοπονική εκμετάλλευση και την αναψυχή του κοινού». Η εκτός σχεδίου δόμηση επιτρέπεται μόνο κατ’ εξαίρεση ενώ, κατά περιοχή, θα μπορούσε να απαγορευθεί συνολικά ή να προβλεφθούν ιδιαίτερα αυστηροί όροι και περιορισμοί. Οι άλλες χρήσεις εκτός της οικιστικής δεν είναι μόνο οικονομικά κρίσιμες, αλλά προστατεύουν το οικοσύστημα στο οποίο ζούμε και οφείλουμε να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές, το περιβάλλον και το τοπίο που τρέφουν και συντηρούν εμάς και τους επισκέπτες μας, ακόμη και την ικανότητα της γης να απορροφά διοξείδιο του άνθρακα σε περιορισμό της κλιματικής αλλαγής.
Οταν για πρώτη φορά το 1923 ρυθμίστηκε συστηματικά το δικαίωμα δόμησης, τέθηκε ως αρχή ότι δεν πρέπει να δημιουργούνται οικιστικές περιοχές εκτός σχεδίου, με μόνη εξαίρεση την κατασκευή κατοικιών με πρόσωπο σε αναγνωρισμένες από το κράτος αμαξιτές οδούς και σιδηροδρομικές γραμμές. Εκτοτε έχουν ακολουθήσει πολλές αλλαγές των κανόνων, που όμως πάντοτε συνδέουν το δικαίωμα οικοδόμησης εκτός σχεδίου με την ύπαρξη ελάχιστου πλάτους προσώπου του ακινήτου σε αναγνωρισμένη οδό και το ελάχιστο εμβαδόν του. Οπως όμως συχνά συμβαίνει σε ελληνικά νομοθετήματα, έχουν περιοδικά εισαχθεί παρεκκλίσεις από τον γενικό κανόνα.
Η νομικά ασφαλής λύση στο πρόβλημα της εκτός σχεδίου δόμησης είναι η ολοκλήρωση των ειδικών και τοπικών πολεοδομικών σχεδίων και η έκδοση των σχετικών προεδρικών διαταγμάτων, δηλαδή η ολοκλήρωση του πολεοδομικού σχεδιασμού για τη χώρα. Ο στόχος αυτός δεν είναι πλέον πολύ μακρινός, μια και έχουν ήδη ανατεθεί πολλές από τις απαιτούμενες τεχνικές μελέτες.
Το άμεσα ζητούμενο είναι το πώς πρέπει να αντιμετωπιστεί η εκτός σχεδίου δόμηση στη μεταβατική περίοδο, μέχρι την ολοκλήρωση του πολεοδομικού σχεδιασμού.
Οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών θεωρούν ότι θα πρέπει να ισχύσει ό,τι προβλέφθηκε το 2003 ως προς το ελάχιστο πρόσωπο 25 μ. σε κοινόχρηστο δρόμο και ως προς το ελάχιστο εμβαδόν που προσδίδει αρτιότητα σε ακίνητο προς ανοικοδόμηση, θεωρώντας ταυτόχρονα ανεπίτρεπτη οποιαδήποτε παρέκκλιση από τον παραπάνω κανόνα. Αντίστοιχα, ως κοινόχρηστοι δρόμοι θα πρέπει να συνεχίσουν να θεωρούνται αυτοί που έχουν αναγνωριστεί νομίμως και όχι οι ιδιωτικοί ή όσοι έχουν ατύπως δημιουργηθεί για συγκεκριμένες χρήσεις, π.χ. για διέλευση δικτύων. Αυτή είναι και η νομικά ασφαλής λύση, καθώς βασίζεται στην πάγια νομολογία του ΣτΕ. Μια τέτοια προσέγγιση θα απέφευγε και τη δημιουργία τετελεσμένων πριν από την εκπόνηση των ειδικών και τοπικών πολεοδομικών σχεδίων, στα οποία βεβαίως πρέπει να περιληφθεί ειδικό πλαίσιο χωροταξικού σχεδιασμού και αειφόρου ανάπτυξης για τον τουρισμό, η ανάγκη του οποίου, ιδιαίτερα για τις Κυκλάδες, είναι περισσότερο από προφανής.
Οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών θεωρούν ότι στις μεταβατικές ρυθμίσεις θα πρέπει να ισχύσει ό,τι προβλέφθηκε το 2003 όσον αφορά τα οικόπεδα και τους κοινόχρηστους δρόμους.
Ο αρμόδιος υπουργός κ. Σκυλακάκης έχει δηλώσει ότι η προσωρινή ρύθμιση θα περιορίσει τις υφιστάμενες δυνατότητες της εκτός σχεδίου δόμησης, ενώ θα δημιουργήσει ασφάλεια δικαίου. Προσέθεσε, μάλιστα, ότι όσοι κρίνουν το νομοσχέδιο χωρίς καν να το έχουν δει, δεν έχουν ούτε υπομονή ούτε αυτοσυγκράτηση. Το υπουργείο αναγνωρίζει επομένως την ανάγκη περιορισμού της εκτός σχεδίου δόμησης και στήριξης της ασφάλειας δικαίου.
Αυτό ίσως εξηγεί την ανησυχία την οποία πρόσφατα εξέφρασε ο πρόεδρος του ΤΕΕ, κ. Στασινός, που φαίνεται να ηγείται της προσπάθειας επέκτασης της εκτός σχεδίου δόμησης. Είπε χαρακτηριστικά στην ΕΡΤ ότι «καμιά φορά οι κυβερνήσεις πιέζονται από αποφάσεις του ΣτΕ και φιλοπεριβαλλοντικές οργανώσεις, αλλά πρέπει να ζούμε στην πραγματικότητα, πρέπει να ζήσουν και οι άνθρωποι».
Τη δήλωση αυτή εκλαμβάνουμε ως προφανή αναγνώριση ότι τυχόν χαλάρωση των όρων θα ήταν ευθέως αντίθετη προς την πάγια ερμηνεία του Συντάγματος από το ΣτΕ. Δεν είναι κάθε χωράφι υποψήφιο οικόπεδο ούτε συμβατή με το Σύνταγμα η οικοπεδοποίηση της χώρας. Παρόμοια νομοθέτηση, όχι μόνο δεν θα θεράπευε αλλά θα επέτεινε την όποια ανασφάλεια δικαίου υφίσταται σήμερα ως προς τη δόμηση εκτός οικισμών. Εξάλλου, κατά την κοινή πείρα, ουδέν μονιμότερο του προσωρινού και μεταβατικές παρεκκλίσεις από τον κανόνα καταλήγουν οριστικές και δημιουργούν νέα «κεκτημένα».
Θα ήταν για όλους αυτούς τους λόγους ιδιαιτέρως απογοητευτικό αν, σε ένα τόσο σημαντικό θέμα όπως είναι η διαμόρφωση του περιβάλλοντος της χώρας για πολλά χρόνια από τώρα, επικρατούσαν μικροπολιτικές αντιλήψεις και όχι το ειλικρινές και απτό όραμα ενός καλύτερου μέλλοντος.
*Ο κ. Στάθης Ποταμίτης είναι πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού.
