«Λέγονται υπερβολές τόσο σε ό,τι αφορά τις προσδοκίες όσο και τους κινδύνους από τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης. H T.N. δεν είναι ούτε θεός ούτε δαίμονας. Ομως, αν σε κάτι είναι χρήσιμη η υπερβολική δημοσιότητα γύρω από τις εξελίξεις στην Παραγωγική Τεχνητή Νοημοσύνη (Generative AI) και τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα (LLM), το GPT και τα ομοειδή του, είναι ότι βοηθάει να κάνουμε αυτή τη φορά τα πράγματα σωστά.
Με το πρώτο στον κόσμο ρυθμιστικό πλαίσιο για την Τ.Ν., την ευρωπαϊκή AI Act, μπορούν να γίνουν όσα δεν έγιναν όταν άνθιζαν τα κοινωνικά δίκτυα και γιγαντώνονταν οι μεγάλες εταιρείες που ήλεγχαν τις αντίστοιχες πλατφόρμες και σήμερα έφτασαν να εκμεταλλεύονται και τους χρήστες και τους πελάτες τους στοχεύοντας όχι στο κοινωνικό καλό αλλά στα κέρδη για τους μετόχους τους» λέει στην «Κ» ο Γιώργος Μητακίδης, πρόεδρος του Διεθνούς Φόρουμ για τον Ψηφιακό Διαφωτισμό, συνδημιουργός της Κοινοπραξίας του Παγκόσμιου Ιστού, διακεκριμένος πανεπιστημιακός δάσκαλος στην Ελλάδα και το εξωτερικό (ΜΙΤ, Κορνέλ, κ.α.) και μάρτυρας όλων των κοσμογονικών εξελίξεων στην ψηφιακή τεχνολογία.
«Δηλαδή καταλήξαμε σε μια άνευ προηγουμένου υπερσυγκέντρωση οικονομικής και πολιτικής δύναμης από έναν πολύ μικρό αριθμό πολύ μεγάλων εταιρειών. Και η υπερσυγκέντρωση ισχύος είναι κακή για τη δημοκρατία. Προχωρήσαμε από τις GAFAM (Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft) στις αποκαλούμενες “Υπέροχες Επτά” –παραπέμπει στο τίτλο της κλασικής ταινίας γουέστερν–, με την προσθήκη της Nvidia, η οποία παρασκευάζει ειδικά για την Τ.Ν. τσιπ, την αξία των οποίων εκτόξευσαν η Παραγωγική Τ.Ν., και ο όμιλος των εταιρειών του Ελον Μασκ.
Η χρηματιστηριακή αξία των «Υπέροχων Επτά» πλησιάζει τα 13 τρισ. δολάρια και υπερβαίνει το άθροισμα των ΑΕΠ των τεσσάρων μεγάλων οικονομιών της Ευρώπης (Γερμανίας, Γαλλίας, Μ. Βρετανίας, Ιταλίας).
Η χρηματιστηριακή αξία των «Υπέροχων Επτά» πλησιάζει τα 13 τρισ. δολάρια και υπερβαίνει το άθροισμα των ΑΕΠ των τεσσάρων μεγάλων οικονομιών της Ευρώπης (Γερμανίας, Γαλλίας, Μ. Βρετανίας, Ιταλίας) που είναι περίπου 12 τρισ. δολάρια» αναφέρει ο κ. Μητακίδης.
«Η ΑΙ Act εγκρίθηκε στις 9 Δεκεμβρίου 2023 από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των χωρών-μελών της Ε.Ε. παρά το αδυσώπητο lobbying προς την Ευρωβουλή, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τις χώρες-μέλη από τις μεγάλες εταιρείες και τους εκπροσώπους τους. Σε αυτούς περιλαμβάνονταν, εκτός από τις εταιρείες lobbying, ΜΚΟs, Ενώσεις μικρομεσαίων επιχειρήσεων και πλήθος οργανισμών που φανερά και μη χρηματοδοτούνται από τις “Υπέροχες Επτά”.
Κυριολεκτικά στο παρά πέντε ξεπεράστηκε το εμπόδιο που προέβαλλε η Γαλλία ύστερα από lobbying της γαλλικής Mistral, η οποία, όπως αποκαλύφθηκε, εξαρτάται ουσιαστικά από τη στήριξη της Nvidia και της Microsoft». Δεν είναι η πρώτη φορά που διατυπώνονται προτάσεις για τη ρύθμιση της Τεχνητής Νοημοσύνης. Ηδη υπάρχουν οι «Αρχές του ΟΟΣΑ για την Τ.Ν.», η «Διαδικασία της Χιροσίμα για την Τ.Ν.» των G7, το «Εκτελεστικό Διάταγμα» του Μπάιντεν για την Τ.Ν. και η βρετανική «Σύνοδος Κορυφής για την Ασφάλεια στην Τ.Ν.» που πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο στο Μπλέτσλι Παρκ.
Μετά το σκάνδαλο της Cambidge Analytica και τη χρήση των κοινωνικών δικτύων στη στοχευμένη παραπλάνηση και χειραγώγηση ψηφοφόρων, οι εταιρείες συγκρότησαν ορισμένες επιτροπές στις οποίες δεν δόθηκε ουσιαστική εξουσία και όταν κατακάθισε ο κουρνιαχτός των σκανδάλων, διαλύθηκαν.
«Ομως μόνο η ευρωπαϊκή νομοθεσία έχει τη δύναμη επιβολής. Ολες οι άλλες παραμένουν ευχολόγια, ζητώντας, αλλά όχι απαιτώντας από τις μεγάλες εταιρείες να σεβαστούν τις αρχές που θέτουν» σημειώνει ο κ. Μητακίδης. «Μετά το σκάνδαλο της Cambidge Analytica και τη χρήση των κοινωνικών δικτύων στη στοχευμένη παραπλάνηση και χειραγώγηση ψηφοφόρων, οι εταιρείες είπαν: “Αμάν, πώς έγινε αυτό;
Εχετέ μας εμπιστοσύνη, εμείς θα τα διορθώσουμε όλα”. Και δυστυχώς έπεισαν. Οι εταιρείες συγκρότησαν ορισμένες επιτροπές στις οποίες ανέθεσαν την εποπτεία του περιεχομένου. Δεν τους δόθηκε ουσιαστική εξουσία –αρκετοί φίλοι μου ήταν μέλη τους. Και όταν κατακάθισε ο κουρνιαχτός των σκανδάλων, διαλύθηκαν. Το μίσος και το ψέμα πουλάνε. Ομως, όπως είχε πει πριν από 40 χρόνια η Χάνα Αρεντ, “αν όλοι σου λένε ψέματα, το χειρότερο δεν είναι ότι ενδέχεται να τα πιστέψεις, αλλά ότι δεν θα πιστεύεις πια κανέναν”.
Σήμερα νομίζω ότι αυτός είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος. Ο καθένας να λέει ό,τι θέλει και κανείς να μην πιστεύει τίποτα. Να ζούμε ο καθένας σε ένα νησί εσωστρέφειας, με κίνδυνο να καταστραφεί η δημόσια σφαίρα. Ομως, είναι δυνατόν να υπάρξει κοινωνία και δημοκρατία χωρίς μια υγιή δημόσια σφαίρα;».
Ο κ. Μητακίδης, ο οποίος βρισκόταν για τρεις δεκαετίες σε υψηλόβαθμες θέσεις στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα για την έρευνα, την ανάπτυξη, τη διεθνή συνεργασία, ήταν παρών στην επικύρωση της AI Act από τις αρμόδιες επιτροπές της Ευρωβουλής στις 13 Φεβρουαρίου. Πλέον έχει ψηφιστεί από την Ολομέλεια και τα τελικά κείμενα αναμένεται να δημοσιευθούν στην Επίσημη Εφημερίδα της Ε.Ε. τον Μάιο ή τον Ιούνιο. Θα ακολουθήσει η δημιουργία των «εναρμονισμένων προτύπων» ώστε η πράξη να είναι έτοιμη για εφαρμογή το 2026.
O νόμος προβλέπει απαγορεύσεις ή περιορισμούς σε εφαρμογές Τ.Ν. που κατηγοριοποιούνται σε τρία επίπεδα κινδύνου.
Το πρώτο επίπεδο περιλαμβάνει τις λεγόμενες απαράδεκτες εφαρμογές ή χρήσεις, όπως φακέλωμα και κοινωνική βαθμολόγηση πολιτών, βιομετρική ταυτοποίηση και παρακολούθηση σε πραγματικό χρόνο, οι οποίες απαγορεύονται τελείως. Η απαγόρευση αίρεται μόνο με δικαστική εντολή, π.χ. για λόγους εθνικής ασφάλειας.
Το δεύτερο επίπεδο περιλαμβάνει εφαρμογές υψηλού κινδύνου, όπως η χρήση Τ.Ν. για προσλήψεις, εγκρίσεις δανείων, αποφυλακίσεις, κ.ά., ό,τι μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στη ζωή των πολιτών, για τις οποίες τίθεται ο περιορισμός της υποχρεωτικής εποπτείας και ελέγχου των συστημάτων αυτών από ανθρώπους.
Το τρίτο επίπεδο περιλαμβάνει εφαρμογές περιορισμένου κινδύνου. Αφορούν τις χρήσεις Τ.Ν. για την παραγωγή deep fakes, chatbots κ.ά. «Θα δούμε πολλά στις πολλές και σημαντικές φετινές εκλογές». Εδώ απαιτείται να παρέχεται εμφανώς, μέσω τεχνικών όπως τα υδατογραφήματα, ή άλλων, η πληροφορία ότι αποτελούν προϊόντα Τ.Ν.
«Να είμαστε προετοιμασμένοι για ένα νέο κύμα lobbying»
«Φρόνιμο είναι να είμαστε προετοιμασμένοι για ένα νέο κύμα lobbying κατά τη διαδικασία δημιουργίας των προτύπων (standards). Καθώς, όμως, οι τεχνολογίες αυτές εξελίσσονται πολύ γρήγορα, έχει προβλεφθεί, οι απαγορεύσεις για τις απαράδεκτες εφαρμογές να τεθούν σε ισχύ έξι μήνες από τη δημοσίευση της πράξης στην Εφημερίδα της Ε.Ε.
Οι περιορισμοί στη χρήση μεγάλων γλωσσικών μοντέλων, δηλαδή εφαρμογών τύπου GPT, θα τεθούν σε ισχύ 12 μήνες μετά τη δημοσίευση». Θα προκαλέσει αυτή η πρωτοποριακή νομοθεσία ένα Brussels effect, δηλαδή θα μπορέσει για άλλη μια φορά η Ε.Ε. να μετατρέψει τα δικά της πρότυπα σε παγκόσμια πρότυπα και η πράξη να εφαρμοστεί (με προσαρμογές) από ένα μεγάλο αριθμό χωρών όπως έγινε με το GDPR για τα προσωπικά δεδομένα;
Πολλοί αναρωτιούνται φυσικά, πώς τα στελέχη του νεοθεσπισμένου Γραφείου Τ.Ν. θα τα βγάζουν πέρα με τις στρατιές των μεγαλοδικηγόρων που έχουν στη διάθεσή τους οι μεγάλες εταιρείες.
Η Ε.Ε. έχει ξεκινήσει ήδη τη σχετική προσπάθεια. «Πάντως σε αντίθεση με το GDPR, η ευρωπαϊκή νομοθεσία για την Τ.Ν. θα έχει έναν κεντρικό πυρήνα ελέγχου εφαρμογής της στις Βρυξέλλες, όπου έχουν ήδη ξεκινήσει προσλήψεις, περίπου 80 ατόμων, για τη στελέχωση του νεοθεσπισμένου Γραφείου Τ.Ν. Πολλοί αναρωτιούνται φυσικά, πώς οι –ικανοί όπως ελπίζουμε όλοι– νεοπροσληφθέντες θα τα βγάζουν πέρα με τις στρατιές των μεγαλοδικηγόρων που έχουν στη διάθεσή τους οι μεγάλες εταιρείες. Ας είμαστε αισιόδοξοι ότι ο νόμος θα εφαρμοστεί».
Φτάνει αυτό; «Οχι. Το ρυθμιστικό πλαίσιο αποτελεί μόνο το ένα σκέλος μιας αποτελεσματικής “διακυβέρνησης της Τ.Ν.”. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με ανακοίνωσή της στις 24 Ιανουαρίου, προτείνει ένα δεύτερο σκέλος, που αφορά τις απαραίτητες δημόσιες επενδύσεις ώστε να είναι προσιτή σε όλους η δυνατότητα έρευνας και ανάπτυξης καινοτόμων εφαρμογών Τ.Ν.
Χωρίς δημόσιες επενδύσεις η μελλοντική ανάπτυξη Παραγωγικής Τ.Ν. αλλά και η επιλογή νέων κατευθύνσεων έρευνας, με στόχο να παράγονται βοηθοί και όχι αντικαταστάτες ανθρώπων, θα παραμείνουν στα χέρια και τον έλεγχο των μεγάλων εταιρειών.
Οι επενδύσεις αυτές είναι απαραίτητες γιατί το κόστος ανάπτυξης και εκπαίδευσης Παραγωγικής Τ.Ν. είναι απαγορευτικό για πανεπιστήμια, ερευνητικά ινστιτούτα, μεσαίες και μικρές επιχειρήσεις, εθνικές και τοπικές διοικήσεις. Χαρακτηριστικά, το κόστος εκπαίδευσης του GPT4 ήταν κοντά στο 1 δισ. ευρώ. Χωρίς δημόσιες επενδύσεις η μελλοντική ανάπτυξη Παραγωγικής Τ.Ν. αλλά και η επιλογή νέων κατευθύνσεων έρευνας, με στόχο να παράγονται βοηθοί και όχι αντικαταστάτες ανθρώπων, θα παραμείνουν στα χέρια και τον έλεγχο των μεγάλων εταιρειών.
Τα γενικά μοντέλα των εταιρειών, και όχι τα εξειδικευμένα που εξυπηρετούν τον κάθε επαγγελματία, τον ηλεκτρολόγο, τον υδραυλικό, τον μηχανικό αυτοκινήτων, τον αθλητικό συντάκτη κ.λπ., όταν εξαντλήσουν τα δεδομένα που παρήγαγε ο άνθρωπος, θα αρχίσουν να αναμασούν όσα παρήγαγαν τα ίδια. Ομως έτσι θα κινδυνέψει να χαθεί η ποικιλότητα της πληροφορίας, η ανθρώπινη δημιουργικότητα. Για παράδειγμα, αν γράφει το GPT κώδικες, ποιος θα εφεύρει τους νέους έξυπνους κώδικες; Υπάρχει κίνδυνος για μια πολιτιστική καταστροφή».
Τα τρία απαραίτητα συστατικά
Τρία είναι τα απαραίτητα συστατικά για την έρευνα και την ανάπτυξη Παραγωγικής Τ.Ν.
- Υπολογιστική δύναμη· απαιτεί ειδικά τσιπ και είναι πανάκριβη.
- Δεδομένα, προσαρμοσμένα σε τοπικές γλώσσες και προβλήματα.
- Ανθρώπινο δυναμικό με την απαιτούμενη κατάρτιση.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτίθεται να χρηματοδοτήσει τη δημιουργία ενός δικτύου εξειδικευμένων υπολογιστών (HPC) και μιας ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς δεδομένων που θα χρησιμοποιεί και μεγάλα γλωσσικά μοντέλα για τη διαχείριση όλων των ευρωπαϊκών γλωσσών (η Ελλάδα είναι ένα από τα 11 ιδρυτικά μέλη του ευρωπαϊκού προγράμματος ELT EDIC που έχει δημιουργηθεί για τον σκοπό αυτό), όπως και προγράμματα κατάρτισης και επανακατάρτισης του ανθρώπινου δυναμικού. Υπολογιστική ισχύς, δεδομένα και ανθρώπινο δυναμικό θα διατίθενται μέσω κατανεμημένων ανά την Ευρώπη «Εργοστασίων Τ.Ν.».
Επιπλέον «θα διατίθενται AI Sandboxes, όπου όποιος θέλει θα μπορεί να ελέγξει αν η Τ.Ν. που αναπτύσσει είναι συμβατή με την ευρωπαϊκή νομοθεσία» καταλήγει ο κ. Μητακίδης. «Ο διάβολος βέβαια κρύβεται πάντοτε στην υλοποίηση καλοπροαίρετων σχεδίων και στις λεπτομέρειες. Η κοινωνία των πολιτών είναι καλό να επαγρυπνεί. Οι ανισότητες ενδέχεται να ενταθούν. Η αλλαγή κλίματος στις ΗΠΑ (η επικεφαλής της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Εμπορίου, Λίνα Καν, μήνυσε τους τεχνολογικούς κολοσσούς για μονοπωλιακές πρακτικές) μπορεί να ανατραπεί με την εκλογή Τραμπ. Οι μεγάλες εταιρείες επιχειρούν διά της Τ.Ν. να εξελιχθούν σε μονοπώλια και σε άλλους μεγάλους τομείς, στην άμυνα, τη βιοϊατρική, τα φάρμακα, την εκπαίδευση, τα ΜΜΕ και τις εκδόσεις. Αν όμως κυριαρχήσουν, ανεξέλεγκτα και αχαλίνωτα, σε όλους αυτούς τους τομείς, τότε θα μιλάμε για έναν τελείως διαφορετικό κόσμο, μιας ψηφιακής πολυεθνικής αυτοκρατορίας, της οποίας θα είμαστε όλοι υπήκοοι».