Το πρωινό της Παρασκευής πριν από την αργία της εθνικής επετείου, στο Αλσος Χωροφυλακής υπήρχε ασυνήθιστη κινητικότητα. Οι σχολικοί εορτασμοί είχαν, μάλλον, λάβει τέλος και οι μαθητές έβρισκαν στον μικρό πνεύμονα πρασίνου στις παρυφές της λεωφόρου Μεσογείων μια σπάνια αλάνα για ξεμούδιασμα. Την ίδια ώρα, μικρό συνεργείο του Δήμου Αθηναίων επιχειρούσε τη φύτευση δέκα δέντρων, κυρίως πικροδαφνών, παρουσία ενός γαλλικού τηλεοπτικού καναλιού. Φαινόταν να απασχολεί τους ξένους δημοσιογράφους η δενδροφύτευση της πόλης, που στις χειρότερες μέρες του αστικού καλοκαιριού ταλαιπωρεί κατοίκους και τουρίστες με την περιορισμένη διαθεσιμότητα σκιερών οάσεων.
Σε μια ασυνήθιστη κίνηση για τα ήθη των τοπικών αυτοδιοικήσεων και για να αναδείξει τη σημασία του έργου, ο Δήμος Αθηναίων προχώρησε στη δημιουργία online εφαρμογής (athenstrees.cityofathens.gr) που δείχνει επικαιροποιημένα στοιχεία σε πραγματικό χρόνο, για τις δενδροφυτεύσεις που πραγματοποιεί στην επικράτειά του. Διακηρυγμένος στόχος του δημάρχου Χάρη Δούκα είναι η φύτευση 25.000 δέντρων στο βάθος της πενταετίας, τα οποία θα προστεθούν στα περίπου 120.000 που συνιστούν σήμερα το πράσινο δυναμικό της πρωτεύουσας.
Ελλειψη χώρων
«Δεν υπάρχουν αρκετοί χώροι για δενδροφυτεύσεις», συνοψίζει το βασικό πρόβλημα στην «Κ» ο αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος και Πρασίνου, Γιώργος Αποστολόπουλος. «Η Αθήνα είναι πυκνοδομημένη και έχει κατασκευαστεί με τραγικό τρόπο όσον αφορά στη βιωσιμότητα. Οι δυνατότητες αναστροφής αυτής της κατάστασης είναι μικρές», λέει.
Ενα οικόπεδο στη Λένορμαν, που απέκτησε προσφάτως ο δήμος, ένα άλλο στη Ριζούπολη που παραχωρήθηκε από κάποιον δημόσιο φορέα και διάφορα σημεία στην ευρύτερη περιοχή του Ελαιώνα, είναι μερικές από τις –περιορισμένες– εκτάσεις που έρχονται πρόχειρα στο μυαλό του αντιδημάρχου και θα μπορούσαν να αποτελέσουν δυνητικά μικρές κοιτίδες οξυγόνου. «Ωστόσο, προσπαθούμε να βρούμε και νέους χώρους, που θα μπορούσαν να απαλλοτριωθούν ή να αγοραστούν από τον δήμο. Ή χώρους πρασίνου που να μην έχουν πολλά δέντρα», εξηγεί.
Η δενδροφύτευση της περασμένης Παρασκευής συνέβη σε έναν υφιστάμενο χώρο πρασίνου, στη λογική ότι ακόμα και αν υπάρχουν ήδη δέντρα, οι επιπλέον φυτεύσεις ενισχύουν «την ανθεκτικότητα, τη βιωσιμότητα και τη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής». Εξάλλου, προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος των 5.000 φυτεύσεων ανά έτος, κάθε διαθέσιμο σημείο είναι αναγκαίο. Ετσι, στα ελάχιστα τετραγωνικά μέτρα χώματος που έχασκαν γυμνά περιμετρικά του μνημείου της εκτέλεσης του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του στο Αλσος Χωροφυλακής, οι δέκα πικροδάφνες ήρθαν να προστεθούν στα συνολικά 1.374 νέα δέντρα που μεγαλώνουν στην Αθήνα το τελευταίο τρίμηνο –σύμφωνα με την επικαιροποιημένη ενημέρωση της ιστοσελίδας του δήμου.
Αθηναϊκή χλωρίδα
Η Αθήνα, όπως φαίνεται από το παράθυρο ενός αεροπλάνου, τους καλοκαιρινούς μήνες εμφανίζει ένα παράδοξο, λέει στην «Κ» ο διευθυντής της Υπηρεσίας Πρασίνου & Αστικής Πανίδας, Δημήτρης Τσαγκαρόπουλος: «φαίνεται πράσινη». Το «εφέ» αυτό οφείλεται, όπως εξηγεί ο ίδιος, στις δεντροστοιχίες των πεζοδρομίων που συνθέτουν μια ασυνήθιστη εικόνα ευρωπαϊκής πόλης. «Στο εξωτερικό σε τέτοια στενά πεζοδρόμια δεν φυτεύουν και δεν θα φύτευαν ποτέ. Εμείς αναγκαστήκαμε να φυτέψουμε γιατί, όπως εξελίχθηκε η τσιμεντοποίηση της πόλης, δεν μας έμεναν άλλοι χώροι πρασίνου», λέει. «Εχουμε ίσως και παγκόσμιο ρεκόρ σε δεντροστοιχίες σε σχέση με τα μεγέθη. Είναι πολλά βέβαια τα πεζοδρόμια τα οποία δεν θα έπρεπε να είχαν δέντρα. Αναγκαζόμαστε να τα κλαδεύουμε πιο αυστηρά, ενώ θα έπρεπε για πολλούς λόγους να τα αφήνουμε ελεύθερα».
Τα δέκα δημοφιλέστερα δέντρα
Στα πεζοδρόμια του κέντρου της πρωτεύουσας ανθίζουν αυτή την εποχή οι νεραντζιές που έχουν προσδώσει στις αθηναϊκές γειτονιές το χαρακτηριστικό τους άρωμα. «Κάποιοι, βέβαια, θεωρούν ότι το νεράντζι είναι ρύπος όταν πέφτει από το δέντρο γιατί δεν μαζεύεται εύκολα», προσγειώνει την κουβέντα ο κ. Τσαγκαρόπουλος, κάνοντας μια αναδρομή σε ένα από τα πιο αγαπημένα δέντρα που φύεται στην πρωτεύουσα από τις αρχές του περασμένου αιώνα, αλλά απέκτησε μαζικότητα τις τελευταίες πέντε δεκαετίες.
Ωστόσο, η νεραντζιά έρχεται δεύτερη. Την κορωνίδα της αστικής βλάστησης αποτελεί η μουριά. Τα φυλλοβόλα δέντρα της προτιμώνται καθώς επιτρέπουν τη διάχυση του φωτός τον χειμώνα και την πλούσια σκίαση το καλοκαίρι, αλλά τα τελευταία χρόνια απειλείται σοβαρά από το σκαθάρι, για το οποίο δεν έχει βρεθεί ακόμα οριστική λύση.
Πιθανολογείται ότι ήρθε από την Κίνα και έκανε την εμφάνισή του πρώτα στην Κρήτη, σε εισαγόμενη ξυλεία για την κατασκευή μουσικών οργάνων. Το πρόβλημα έκανε την εμφάνισή του το 2018, αλλά οι εγχύσεις με φυτοπροστατευτικά ξεκίνησαν τον περασμένο καλοκαίρι. «Το θέμα είναι όμως ότι μόνο η Αθήνα ξεκίνησε να το αντιμετωπίζει, όχι και οι περιφερειακοί δήμοι», εξηγεί ο κ. Τσαγκαρόπουλος, επισημαίνοντας ότι σε παλαιότερες προσβολές ή καταστροφές δέντρων (π.χ. από το κρύο) η λύση που προκρίθηκε ήταν η αφαίρεσή τους και όχι η συμπτωματική αντιμετώπιση του προβλήματος. «Επειδή δεν περιμένουν οι δήμαρχοι, ξέρετε τώρα, αλλά και οι ίδιοι οι πολίτες, αναγκαστήκαμε σε πολλές περιπτώσεις και βγάλαμε δέντρα, φυτεύοντας άλλα είδη στη θέση τους», λέει.
Στα είδη της αθηναϊκής χλωρίδας συγκαταλέγονται και τα πλατάνια –όπως εκείνα της οδού Σεβαστουπόλεως που ευρισκόμενα σε μικρές αποστάσεις δημιουργούν κάποια μικρά προβλήματα.
Ροβίνιες ακακίες, δάφνες, γιακαράντες, κουτσουπιές, κοιλρετευτερίες, ιβίσκοι, λιγούστρα είναι πια τα συνηθέστερα είδη που φυτεύονται στην αφιλόξενη για τα δέντρα, πόλη της Αθήνας.
Λιγότερα από 10 τ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο
Πέντε έως εφτά τετραγωνικά μέτρα πρασίνου αντιστοιχούν σε κάθε κάτοικο της πρωτεύουσας, αλλά στον υπολογισμό αυτό δεν συγκαταλέγονται οι δεντροστοιχίες των πεζοδρομίων κοιλρετευτερίες –που σύμφωνα με στοιχεία του δήμου φαίνεται να αριθμούν περισσότερα από 93.000 δέντρα– και το ιδιωτικό πράσινο, επισημαίνει ο Δημήτρης Τσαγκαρόπουλος.
Πάντως, το μικροκλίμα που δημιουργείται από τις δεντροστοιχίες, ακόμα και στις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της πρωτεύουσας, όπως η Κυψέλη, δεν είναι αμελητέο όφελος, ακόμα και αυτής της κατακερματισμένης φύτευσης. «Φυσικά υπάρχουν και άλλοι τρόποι που μπορείς να αναπτύξεις πράσινο, όπως είναι, για παράδειγμα, οι κάθετες επιφάνειες, οι κάθετοι κήποι», επισημαίνει ο διευθυντής της υπηρεσίας πρασίνου, που έχει και την ιδιότητα του γεωπόνου.
Μέτρα, όπως οι κάθετοι κήποι, φαντάζουν πολύ προχωρημένα στο αθηναϊκό τοπίο. Για την επίτευξη όμως των στόχων της κλιματικής ουδετερότητας που έχει θέσει ο Δήμος Αθηναίων έως το 2030, η καινοτομία αποτελεί μονόδρομο.