«Πρόκειται για τη μάστιγα του αιώνα. Η μοναξιά αυτή τη στιγμή είναι το βασικό αίτιο του ψυχοκοινωνικού στρες. Ερευνες δείχνουν ότι έχει θνησιμότητα όσο το τσιγάρο και αρνητικές επιπτώσεις όπως η παχυσαρκία».
Ο καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου, Αντώνης Ντακανάλης, μιλώντας στην «Κ» είχε κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου. Δεν είναι ο μόνος. Στις 18 Μαρτίου δημοσιεύθηκε μεγάλη σχετική έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Αριζόνα.
«Οι μεσήλικες Αμερικανοί βιώνουν πολύ υψηλά επίπεδα μοναξιάς, ενώ οι αντίστοιχοι σε Αγγλία, Ιταλία, Ισπανία και Ελλάδα βρίσκονται σε κοντινά επίπεδα», δήλωσε ο βασικός συντάκτης της μελέτης, αναπληρωτής καθηγητής ψυχολογίας, Φρανκ Ινφούρνα.
Περίπου το ένα τέταρτο των ενηλίκων παγκοσμίως αναφέρει ότι αισθάνεται πολλή ή αρκετή μοναξιά. Το πρόβλημα είναι οξύ. Ηδη, η Μεγάλη Βρετανία και η Ιαπωνία έχουν ιδρύσει υπουργεία καταπολέμησης της μοναξιάς.
Η μοναξιά είναι υποκειμενική και διαφέρει από την κοινωνική απομόνωση, η οποία αναφέρεται στην ύπαρξη λίγων ουσιαστικών κοινωνικών σχέσεων. Είναι κάτι περισσότερο από αίσθημα μοναχικότητας και έχει σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία. Ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι η χρόνια μοναξιά μπορεί να είναι εξίσου επιζήμια με την παχυσαρκία, τη σωματική αδράνεια και το κάπνισμα.
Σύμφωνα με μελέτες, μπορεί να μεταβάλλει διάφορες πτυχές του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένου του όγκου του και των νευρωνικών συνδέσεων. Ορισμένες συνέπειες που συνδέονται με τη μοναξιά περιλαμβάνουν την κατάθλιψη, την άνοια, τις καρδιαγγειακές παθήσεις, ακόμη και τον πρόωρο θάνατο.
Η κατανόηση του αντίκτυπού της στην υγεία είναι ζωτικής σημασίας. Το Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, στη μελέτη που εκπόνησε για να εξετάσει το φαινόμενο, εστίασε στη μέση ηλικία (40-65 ετών).
Το βασικό συμπέρασμα είναι ότι τα συνολικά επίπεδα μοναξιάς στις ΗΠΑ είναι σταθερά υψηλότερα από την Ευρώπη, ωστόσο παντού παρατηρείται αύξηση. Τα ευρήματα τεκμηριώνουν, επίσης, ότι οι μεσήλικες Αμερικανοί δεν βιώνουν μία επιδημία μοναξιάς, αλλά η μοναξιά είναι ενδημική, συνεχώς παρούσα.
Η έρευνα επισημαίνει ότι το αίσθημα της μοναξιάς προκύπτει από μια αναντιστοιχία μεταξύ των πραγματικών και των επιθυμητών επιπέδων σύνδεσης με άλλους ανθρώπους.
Η μελέτη βασίστηκε σε σύνολα δεδομένων που αποτελούνταν από αντιπροσωπευτικά δείγματα ανθρώπων, ηλικίας 40-65 ετών, που ζούσαν σε 14 χώρες. Τα data περιλάμβαναν τη μελέτη Health and Retirement Study για τις ΗΠΑ, την αγγλική διαχρονική μελέτη γήρανσης και την έρευνα Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe για την Αυστρία, το Βέλγιο, τη Γαλλία, την Ελβετία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ισπανία, την Ελλάδα, τη Δανία, την Ολλανδία, τη Σουηδία και το Ισραήλ.
Οι ερευνητές χαρτογράφησαν τις τάσεις της μοναξιάς με βάση τη γεωγραφία και διαχρονικά, εξετάζοντας τις διαφορές μεταξύ των γενεών.
Και στις 14 χώρες, οι baby boomers ανέφεραν υψηλότερα συνολικά επίπεδα μοναξιάς, αλλά οι Αμερικανοί ξεπέρασαν κατά πολύ τους συνομηλίκους τους αλλού.
Το γεωγραφικό μοτίβο ήταν διαφορετικό για τη γενιά Χ, με τους Αμερικανούς να αναφέρουν υψηλότερα επίπεδα μοναξιάς σε σχέση με όλες τις άλλες χώρες εκτός από την Αγγλία.
Πώς εξελίσσεται η μοναξιά βάσει ηλικίας
Οι ερευνητές εξέτασαν πώς μεταβάλλεται η μοναξιά μέσα σε κάθε γενιά.
- Οι Αμερικανοί baby boomers –που γεννήθηκαν μεταξύ του 1946 και του 1954– βίωσαν αυξανόμενη μοναξιά καθώς πλησίαζαν την ηλικία των 65 ετών.
- Για τους Αμερικανούς baby boomers που γεννήθηκαν μετά το 1955, η μοναξιά παρέμεινε σταθερή – πολύ υψηλή.
- Αυτή η αυξητική τάση ήταν επίσης ορατή στη γενιά Χ.
- Η μοναξιά ήταν σταθερή για τους baby boomers στην Αγγλία, την Αυστρία, τη Γαλλία, το Βέλγιο, τη Γερμανία, την Ελβετία και το Ισραήλ.
- Στην Ιταλία, την Ισπανία και την Ελλάδα, ωστόσο, η μοναξιά αυξήθηκε απότομα στις ηλικίες 40-65 για τους baby boomers και για τη γενιά X.
- Συνολικά, οι μεσήλικες όλων των γενεών που ζούσαν στη Δανία, τις Κάτω Χώρες και τη Σουηδία βίωσαν τα χαμηλότερα επίπεδα μοναξιάς μεταξύ των 14 χωρών που συμμετείχαν στη μελέτη.
«Αν και υπάρχουν αποτελεσματικοί τρόποι με τους οποίους τα άτομα μπορούν να εργαστούν για τη μείωση της απομόνωσης και της μοναξιάς, όπως ο εθελοντισμός, υπάρχει επείγουσα ανάγκη για συστηματική υποστήριξη, για προγράμματα που βοηθούν και που παρέχουν οικονομική βοήθεια. Αυτού του είδους η στήριξη μπορεί να βοηθήσει τους μεσήλικες, που συνδυάζουν εργασία και φροντίδα, να έχουν τον χρόνο και τα μέσα να συνδεθούν με άλλους. Τα ευρήματα αυτής της μελέτης υποδηλώνουν κι αυτό: οι μεσήλικες που αναφέρουν τα χαμηλότερα επίπεδα μοναξιάς ζουν σε χώρες με ισχυρά δίκτυα ασφαλείας που υποστηρίζονται από την κυβέρνηση», δήλωσε ο καθηγητής Ινφούρνα.
Η μοναξιά στη μέση ηλικία – Δύο ειδικοί εξηγούν
Στην περιοχή του Αμαρουσίου βρίσκεται η Μονάδα Εγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση ΠΝΟΕΣ Ath της ΕΠΑΨΥ. Συχνά πυκνά έρχονται αντιμέτωποι με πολίτες που τους αναφέρουν προβλήματα μοναξιάς στη μέση ηλικία.
«Εμπειρικά θα σας πω ότι το βλέπουμε αυτό στη δουλειά μας και μας προβληματίζει η μοναξιά στη μέση ηλικία. Ο κόσμος πλέον λειτουργεί απομονωμένα σε αρκετά πράγματα, ακόμα και η απασχόληση με τηλεργασία έχει αρκετή μοναξιά, ειδικά μετά τον Covid», σημειώνει στην «Κ» η Ευγενία Αθανασοπούλου, κοινωνική λειτουργός και ψυχοθεραπεύτρια.
Ο κόσμος πλέον λειτουργεί απομονωμένα σε αρκετά πράγματα, ακόμα και η απασχόληση με τηλεργασία έχει αρκετή μοναξιά, ειδικά μετά τον Covid.
Η ίδια βάζει κι άλλες παραμέτρους στην εξίσωση. «Βλέπουμε ανθρώπους που έχουν έρθει αντιμέτωποι με έντονες απώλειες από το περιβάλλον τους. Αρχίζουν να φεύγουν από τη ζωή οι γονείς. Aυτό ανοίγει θέματα υπαρξιακού χαρακτήρα» λέει. «Επιπλέον στις επαγγελματικές σχέσεις εξελίσσεται μια μετάβαση και μια αλλαγή, που όσο μεγαλώνεις τόσο πιο δύσκολα μπορείς να προσαρμοστείς. Η προσαρμογή ενέχει και συναισθηματικό κλείσιμο, άρα μοναξιά» προσθέτει.
Σε γενικές γραμμές εξηγεί ότι η μέση ηλικία είναι μια μεταβατική φάση, κατά την οποία ο άνθρωπος ωριμάζει και μπαίνει σε μια διαδικασία επαναδιαπραγμάτευσης ως προς το τι έχει κάνει στη ζωή του, πώς θέλει να ζει από εδώ και πέρα. «Βγαίνουν πάρα πολλά ζητήματα και ίσως στη σύγχρονη εποχή, έρχονται άνθρωποι, οι οποίοι αισθάνονται αυτό το συναισθηματικό κενό και αναρωτιούνται: θέλω να συνεχίσω να ζω έτσι; Αυτό φέρνει μοναξιά» τονίζει, η οποία με τη σειρά της «φέρνει πολύ άγχος, το οποίο δεν αποφορτίζεται».
Στα παραπάνω συνηγορεί και ο Σωτήρης Κότσανης, ομότιμος συμπαραστάτης της ΕΠΑΨΥ, ο οποίος εκτιμά ότι έχουν αυξηθεί τα περιστατικά ανθρώπων στη μέση ηλικία, που αναφέρουν ότι τους προβληματίζει η μοναξιά.
«Εγώ προσωπικά είμαι 55 χρονών κaι έχω εντοπίσει σημαντικό πρόβλημα σε αυτές τις ηλικίες, που έχει να κάνει με πολλούς διαφορετικούς παράγοντες. Πρώτα απ’ όλα με εργασιακές αλλαγές. Παλαιότερα, ξεκινούσες μια δουλειά στα 20 σου και έπαιρνες σύνταξη από εκεί. Τώρα είναι συνηθισμένο να αλλάζεις δουλειά και να πρέπει να προσαρμοστείς σε καινούργιο περιβάλλον».
Από μία ηλικία και μετά, πολλοί άνθρωποι μπορούν να γίνουν περισσότερο αυστηροί στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουν τους άλλους.
Ο ίδιος επισημαίνει ότι μία επιπλέον δυσκολία στις ηλικίες 40-50 ετών είναι ότι πολλοί άνθρωποι έχουν αποκοπεί για διάφορους λόγους από παρέες ή από συγγενείς, με τους οποίους είχαν δεμένες σχέσεις. «Και τώρα βρίσκονται σε ένα κενό, δεν έχουν ένα φιλικό περιβάλλον. Αυτό συχνά μπορεί να γίνει και όταν κάποιοι άνθρωποι έχουν δεθεί σε κάποια σχέση, η οποία σπάει. Και είναι αρκετά δύσκολο να ξεκινήσεις πάλι από την αρχή».
«Ενα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό στο κομμάτι της επαναδιαπραγμάτευσης, από μία ηλικία και μετά, είναι ότι πολλοί άνθρωποι μπορούν να γίνουν πιο αυστηροί στον τρόπο με τον οποίο θα προσεγγίσουν τους άλλους», εξηγεί. «Οι απαιτήσεις τους είναι πιο μεγάλες. Εχουν μια επιφυλακτικότητα που δεν την έχεις όταν είσαι 15-17 χρονών. Ετσι, ενδέχεται να επαναδιαπραγματευθείς και τις παλιές σου φιλίες. Να κρίνεις ότι κάποιους ανθρώπους τους έχεις ξεπεράσει. Οτι θες κάτι καινούργιο», λέει, για να προσθέσει ότι εκ των πραγμάτων ανοίγεσαι σε καινούργιους δρόμους.
Σπεύδει δε να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου: «Το στρες είναι σαν κουβάς: κάποια στιγμή συσσωρεύεται και ξεχειλίζει. Κι εκεί είναι που κάποιος μπορεί να παρουσιάσει δείγματα ψυχικών ζητημάτων, όπως κατάθλιψη ή κάποιο ψυχωσικό επεισόδιο».
*Φωτογραφίες: Shutterstock