Βελτίωση των συνθηκών υποδοχής και φιλοξενίας αιτούντων άσυλο διαπιστώνει ο Συνήγορος του Πολίτη στη νέα, ειδική έκθεσή του με τίτλο «Η πρόκληση των μεταναστευτικών ροών και της προστασίας των προσφύγων – Συνθήκες και διαδικασίες υποδοχής». Ωστόσο, σοβαρά προβλήματα παραμένουν, ενώ οι συνθήκες ποικίλλουν από δομή σε δομή. Στις νέες κλειστές δομές που έχουν δημιουργηθεί στα νησιά οι συνθήκες διαμονής προσομοιάζουν περισσότερο με συνθήκες κράτησης και όχι φιλοξενίας. Παράλληλα, οι δομές βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση από τον αστικό ιστό, κάτι που ενισχύει το αίσθημα του αποκλεισμού, ενώ δύσκολα μπορούν να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους, όπως προμήθεια τροφίμων ή πρόσβαση σε νοσοκομείο.
Ακόμη οι δομές, ακριβώς επειδή φιλοξενούν πολύ κόσμο, ο οποίος μάλιστα δεν διαμένει μόνιμα σε αυτές, έχουν υποστεί μεγάλες φθορές, οι οποίες δύσκολα επισκευάζονται κυρίως επειδή δεν έχει προβλεφθεί πάγιες δαπάνες. «Οι φθορές έχουν ως συνέπεια η πραγματική δυναμικότητα των δομών να είναι σημαντικά μειωμένη σε σχέση με την ονομαστική. Επίσης, το ένα τρίτο των οικίσκων στη δομή Μαλακάσας, καθώς και 600 θέσεις, σε σύνολο 1.509, στη δομή Σχιστού δεν θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για τη διαμονή ωφελουμένων, κατά τον χρόνο της αυτοψίας, ελλείψει λειτουργικότητας», αναφέρεται ενδεικτικά.
Οι πολιτικές ένταξης για τους αναγνωρισμένους πρόσφυγες είναι ελλιπείς, με αποτέλεσμα πολλοί που έχουν αναγνωριστεί ως πρόσφυγες να αναγκάζονται να παραμένουν εντός των δομών για να επιβιώσουν. Eπιπλέον δεν λειτουργούν προγράμματα εκμάθησης της ελληνικής και της αγγλικής γλώσσας, οπότε δεν τους παρέχεται η δυνατότητα ένταξης στην κοινωνία.
Από ελλιπείς έως ανύπαρκτες είναι και οι ιατρικές παροχές στις περισσότερες δομές, όπου δεν υπάρχουν γιατροί ή το αναγκαίο νοσηλευτικό προσωπικό, ενώ πολλοί αιτούντες και πρόσφυγες αναγκάζονται να πληρώνουν τα φάρμακα που χρειάζονται. Την κατάσταση δυσχεραίνει το γεγονός ότι οι υπηρεσίες διερμηνείας είναι πολύ περιορισμένες.
Σε κάθε περίπτωση, όπως σημειώνεται στην έκθεση, πολλές υπηρεσίες τις οποίες παρείχαν οι ΜΚΟ (μη κυβερνητικές οργανώσεις) και ο ΔΟΜ (Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης), και τις οποίες πλέον τυπικά έχει αναλάβει η ΥΠΥΤ (Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου), δεν παρέχονται. Ολόκληρες αίθουσες οι οποίες είχαν δημιουργηθεί για την ψυχαγωγία ή την εκμάθηση δεξιοτήτων για τους διαμένοντες και τα μαθήματα των παιδιών, μένουν κλειδωμένες εφόσον δεν υπάρχει το κατάλληλο προσωπικό. Σε ορισμένες δομές οι ασυνόδευτοι ανήλικοι δεν διαχωρίζονται από τους ενηλίκους, γεγονός που είναι επικίνδυνο για την ασφάλειά τους.
Αιτήσεις ασύλου
Οσον αφορά τις αιτήσεις ασύλου, όπως αναφέρεται στην έκθεση «απαιτείται επανασχεδιασμός της πολιτικής κατάθεσης της αίτησης διεθνούς προστασίας, ειδικά στην ενδοχώρα, καθώς η λειτουργία της ηλεκτρονικής πλατφόρμας έχει σωρεύσει τις αιτήσεις σε δύο μόνο ΚΥΤ, προκαλώντας καθυστερήσεις».
Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι πολλοί αιτούντες ενώ δεν γίνεται δεκτό το αίτημα ασύλου τους, και άρα τυπικά καθίστανται παράνομοι, παραμένουν στην Ελλάδα υπό αδιευκρίνιστο καθεστώς, εφόσον εδώ και τέσσερα χρόνια δεν πραγματοποιούνται επιστροφές στην Τουρκία. Τα συμπεράσματα του Συνηγόρου προέκυψαν από αυτοψίες που πραγματοποίησε από το 2022 έως τον Δεκέμβριο του 2023. Ωστόσο, το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα οι συνθήκες επιδεινώθηκαν εξαιτίας της αύξησης του αριθμού των φιλοξενουμένων ως αποτέλεσμα των αυξημένων ροών. Η προηγούμενη σχετική έκθεση του Συνηγόρου είχε δημοσιευθεί πριν από επτά χρόνια.