Είναι καθολική η επιθυμία να φέρουμε πίσω στην Ελλάδα διακεκριμένους επιστήμονες της ελληνικής επιστημονικής διασποράς. Το «brain gain» όμως δεν μπορεί να επιτευχθεί αν δεν στηρίζεται σε ρεαλιστικές βάσεις. Η παραίτηση του δρος Κυρπίδη, παρ’ ολίγον επιστημονικού διευθυντή του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), ενός καταξιωμένου επιστήμονα με, συν τοις άλλοις, διοικητικά προσόντα από το Berkeley, έφερε για πολλοστή φορά στην επιφάνεια τα κακώς κείμενα σε αυτό το ίδρυμα και ανέδειξε την άγνοια για το πώς γίνονται τέτοιες προσλήψεις σε όλο τον κόσμο.
Η απάντηση της διοίκησης του ΙΙΒΕΑΑ σε σχετικό άρθρο στην «Καθημερινή» έδειξε πάλι την αδυναμία της να διοικήσει στην ουσία αυτό το ερευνητικό ίδρυμα, επικαλούμενη νομικίστικες προσεγγίσεις διανθισμένες με βολικές ανακρίβειες. Εν τω μεταξύ, η τύχη των δεκάδων (εκατοντάδων;) ερευνητών και εργαζομένων αλλά και του ιδίου του, κατ’ αρχήν πολλά υποσχόμενου, ιδρύματος κρέμεται πλέον από μια κλωστή. Για το καλό του ΙΙΒΕΑΑ, όσων εργάζονται σε αυτό και του τόπου, νομίζω ότι ήρθε πλέον η ώρα να δούμε τα πράγματα όπως είναι, γυμνά και χωρίς υπονοούμενα.
Η διοίκηση, διαχρονικά, αποδείχτηκε κατώτερη των περιστάσεων. Το θέμα του ΙΙΒΕΑΑ –με το οποίο έχω εμπλακεί κατά καιρούς από την ίδρυσή του– είναι πολύ σοβαρό, μια και η υπάρχουσα κατάσταση περιορίζει ή και εμποδίζει τις ερευνητικές ομάδες να αποδώσουν σύμφωνα με τις δυνατότητές τους. Συν τοις άλλοις αποτελεί πλέον πηγή δυσφήμησης και παράδειγμα προς αποφυγήν για την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό. Λυπάμαι που το λέω, αλλά και ως αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών σας διαβεβαιώ ότι στα μάτια της ελληνικής και της διεθνούς ερευνητικής κοινότητας το ΙΙΒΕΑΑ για την Ακαδημία είναι ψόγος και όχι παράσημο! Το τελευταίο αυτό επεισόδιο, δε, έχει σοβαρές επιπτώσεις για όσους/όσες επιστήμονες της διασποράς σκέφτονται να επιστρέψουν στην Ελλάδα.
Η μετακίνηση ενός καταξιωμένου επιστήμονα που ηγείται επιστημονικής ομάδας και διαπρέπει εκτός Ελλάδος, όση και να είναι η επιθυμία του να γυρίσει, απαιτεί ένα εύλογο χρονικό περιθώριο. Ουδείς μπορεί να εγκαταλείψει μια ήδη υπάρχουσα θέση και τις υποχρεώσεις που αυτή συνεπάγεται από τη μια μέρα στην άλλη. Αυτός είναι γενικός κανόνας και αφορά ιδιαίτερα όσους και όσες ασχολούνται με πειραματικές επιστήμες, όπως π.χ. ο δρ Κυρπίδης.
Οι επιστήμονες που σκέφτονται να γυρίσουν και να συνεχίσουν να δουλεύουν στην Ελλάδα, γνωρίζουν ότι ο μισθός τους θα είναι κλάσμα των όσων απολαμβάνουν στην Αμερική ή στη Δυτική Ευρώπη. Αρα, τα κίνητρα για την επιστροφή σαφώς δεν είναι οικονομικά. Προϋπόθεση επαναπατρισμού των Ελλήνων επιστημόνων όμως είναι να μπορέσουν να προσφέρουν στον τόπο συνεχίζοντας τη δουλειά τους, εισάγοντας παράλληλα τεχνογνωσία αλλά και γνώση για το πώς λειτουργούν ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια στο εξωτερικό.
Ενα εργαστήριο που παράγει έργο, σαν αυτό του δρος Κυρπίδη με διδακτορικούς φοιτητές, μεταδιδακτορικούς ερευνητές και τεχνικούς, είναι αδύνατον (ούτε και πρέπει) να κλείσει σαν ψιλικατζίδικο! Κάθε σοβαρό ίδρυμα όταν επιχειρεί να προσελκύσει ερευνητές από ένα άλλο ίδρυμα επιτρέπει μια μεταβατική περίοδο –τουλάχιστον ενός έτους– έτσι ώστε να δοθεί η ευκαιρία στα μέλη του εργαστηρίου να βρουν άλλη εργασία, να ετοιμαστούν για μετοίκηση κ.λπ. Η αδιαλλαξία του διοικητικού συμβουλίου του ΙΙΒΕΑΑ ως προς τη μετάβαση του κ. Κυρπίδη και ο τρόπος μεταχείρισής του από τη διοίκηση είναι ενδεικτική και προφανώς βασισμένη αφενός στην άγνοια της διοίκησης για τέτοια θέματα και αφετέρου στο ότι το status quo απειλείται με την εγκατάσταση του όποιου σοβαρού και πετυχημένου επιστήμονα με τις πρέπουσες αρμοδιότητες στην κεφαλή του ιδρύματος.
Δεν είναι δυστυχώς η πρώτη φορά που το ΙΙΒΕΑΑ έχει απασχολήσει την ερευνητική κοινότητα, τον Τύπο αλλά και το υπουργείο στο οποίο υπάγεται. Από την ίδρυσή του πριν από περίπου είκοσι χρόνια από τον αείμνηστο Γρηγόρη Σκαλκέα, το ίδρυμα έχει κοστίσει τεράστια ποσά στο κράτος, για να καταλήξουμε τα τελευταία δύο χρόνια σε αξιολογήσεις-καταπέλτες από μια διεθνή επιστημονική επιτροπή αναμφισβήτητου κύρους αλλά και από το υπουργείο Οικονομικών. Και οι δύο ανεξάρτητες αξιολογήσεις κατέληξαν στο ότι η διοίκηση δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες του ερευνητικού ιδρύματος, συνιστώντας την αντικατάστασή της και ριζικές αλλαγές.
Παρόλο που επιβλέπεται από τη Γενική Γραμματεία Ερευνας και Καινοτομίας (ΓΓΕΚ) του υπουργείου Ανάπτυξης, το ΙΙΒΕΑΑ υπάγεται σε ένα μοναδικά ιδιαίτερο καθεστώς. Αντί να διοικείται από διευθυντή/διευθύντρια που εκλέγεται από μια επιστημονική επιτροπή με αξιοκρατικά κριτήρια, όπως όλα τα άλλα ερευνητικά κέντρα και ινστιτούτα στην Ελλάδα, το ΙΙΒΕΑΑ διοικείται από επταμελές συμβούλιο που αποτελείται αποκλειστικά από τακτικά μέλη της Ακαδημίας Αθηνών, το οποίο συμπεριλαμβάνει και άσχετα με το αντικείμενο του ΙΙΒΕΑΑ μέλη, με αποτέλεσμα που είναι πλέον οφθαλμοφανές.
Η μόνη λύση για να σώσουμε το ίδρυμα, να βοηθήσουμε ουσιαστικά τους ερευνητές του, να αποκαταστήσουμε τη φήμη του και την αξιοκρατία και να διασφαλίσουμε ότι τα μεγάλα ποσά που έχουν διαχρονικά ξοδευτεί δεν θα πάνε χαμένα, είναι η αποδέσμευση της διοίκησης του ΙΙΒΕΑΑ από την Ακαδημία Αθηνών. Το ίδρυμα πρέπει, όπως όλα τα άλλα ερευνητικά ιδρύματα στην Ελλάδα, να διοικείται από εκλεγμένο/εκλεγμένη διευθυντή/διευθύντρια σύμφωνα με τις διαδικασίες της ΓΓΕΚ, υπό την επίβλεψη της οποίας ήδη τελεί. Για να επιτευχθεί αυτό απαιτείται νομοθετική ρύθμιση, κάτι που, όπως με διαβεβαιώνουν επιφανείς νομικοί, δεν είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο.
Τα παραπάνω εκφράζουν την προσωπική μου γνώμη. Πιστεύω όμως ότι πολλοί, εάν όχι όλοι, οι συνάδελφοι στο ΕΣΕΤΕΚ συμμερίζονται τις απόψεις μου.
* Ο κ. Σπύρος Αρταβάνης-Τσάκωνας είναι ομότιμος καθηγητής Κυτταρικής Βιολογίας Πανεπιστημίου Harvard, ομότιμος καθηγητής Γενετικής και Αναπτυξιακής Βιολογίας Collége de France, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και πρόεδρος του ΕΣΕΤΕΚ.