«Οι ζημιές έπειτα από σεισμό συνήθως οφείλονται στο ότι οι στηρίξεις των εκθεμάτων γίνονται με εμπειρικές μεθόδους, χωρίς υπολογισμούς ή δεν υπάρχουν καθόλου στηρίξεις», λέει στην «Κ» ο καθηγητής του ΕΜΠ Κωνσταντίνος Σπυράκος. Ο διευθυντής του εργαστηρίου Αντισεισμικής Τεχνολογίας του Πολυτεχνείου θα παρουσιάσει στο επερχόμενο συνέδριο του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) «Διαχείριση καταστροφών σε πολιτιστικά ιδρύματα» την απλή διαδικασία υπολογισμού των στηρίξεων των εκθεμάτων που λαμβάνει υπ’ όψιν τη γεωμετρία του εκθέματος, το βάρος του, τη σεισμική ζώνη, τον όροφο στον οποίο βρίσκεται και την ύπαρξη ενεργών ρηγμάτων στην περιοχή. «Με απλές μαθηματικές πράξεις μπορούμε να διαπιστώσουμε πόσο ισχυρός πρέπει να είναι ένας σεισμός ώστε να υπάρχει κίνδυνος ανατροπής ενός εκθέματος, έπειτα υπολογίζουμε τη στήριξη που πρέπει να έχει και μετά ένας πολιτικός μηχανικός αναλαμβάνει τον σχεδιασμό τους», επισημαίνει ο καθηγητής.
Οι άξονες γύρω από τους οποίους θα κινηθεί το συνέδριο του ΠΙΟΠ αφορούν μουσεία, μνημεία και αρχεία στα οποία συμπεριλαμβάνονται και οι βιβλιοθήκες που μπορεί να απειληθούν από φυσικές καταστροφές, όπως σεισμούς, πλημμύρες και πυρκαγιές. Για δύο μέρες θα έρθουν σε επαφή θεσμικοί παράγοντες αντιμετώπισης καταστροφών, όπως η Πολιτική Προστασία και η Πυροσβεστική, οι αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού, με Ελληνες ερευνητές και οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στο πεδίο των φυσικών καταστροφών, αλλά και ξένους ειδικούς, όπως την Αμερικανίδα συντηρήτρια έργων τέχνης Σούζαν Νταλ, η οποία ειδικεύεται στην εκπόνηση σχεδίων αντιμετώπισης καταστροφών σε μουσεία.
«Ενα από τα συχνότερα λάθη που κάνουν οι πολιτιστικοί οργανισμοί σε τέτοιες περιπτώσεις είναι ότι αμέσως χυμούν να σώσουν το πολιτιστικό περιεχόμενο. Αυτό που προέχει σε μια φυσική καταστροφή είναι να διασφαλιστεί η προστασία του προσωπικού, το οποίο πρέπει να έχει εκπαιδευθεί κατάλληλα. Αφού επέμβει η Αστυνομία ή η Πυροσβεστική για να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο, ερχόμαστε εμείς και προσπαθούμε να σώσουμε το περιεχόμενο», λέει στην «Κ» η κ. Νταλ. Μετά τον τυφώνα «Κατρίνα» η θωράκιση των μουσείων μπήκε ψηλά στην ατζέντα των αμερικάνικων οργανισμών. Για τον σκοπό αυτόν συστάθηκε η ομάδα NHR (National Heritage Responders), μια «ΕΜΑΚ» του πολιτισμού που αποτελείται κυρίως από εθελοντές – συντηρητές έργων τέχνης και η οποία επεμβαίνει σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών και φρόντισε, όπως λέει η κ. Νταλ, να ειδοποιήσει τα μουσεία του Τέξας για τον τυφώνα «Χάρβεϊ», που πλήττει αυτές τις ημέρες τις ΗΠΑ. «Περισσότερα από τα μισά μουσεία στην Αμερική έχουν σήμερα ένα σχέδιο για να αντιμετωπίσουν μια τέτοια καταστροφή.
Το πρωτόκολλο που έχουμε αναπτύξει για τις ΗΠΑ μπορεί να προσαρμοστεί στις ανάγκες της κάθε χώρας και έχουμε ήδη δουλέψει με οργανισμούς στην Κροατία, τον Καναδά, το Νεπάλ», τονίζει.
Στην Ελλάδα ένας από τους οργανισμούς που έχει υιοθετήσει τις προδιαγραφές του αμερικανικού συστήματος είναι το ίδιο το Ιστορικό Αρχείο του ΠΙΟΠ, το οποίο έχει εκπαιδεύσει το προσωπικό του και έχει συστήσει ομάδα εθελοντών που θα βοηθήσουν στη διάσωση του υλικού εφόσον χρειαστεί. «Εχουμε τον κατάλληλο εξοπλισμό, έχουμε ορίσει σημεία συγκέντρωσης, κάναμε ασκήσεις και έχουμε συστήσει ομάδα εργασίας για να είμαστε έτοιμοι σε κάθε ενδεχόμενο. Είναι μια διαδικασία που ξεκινήσαμε το 2014 στο πλαίσιο αναδιοργάνωσης του αρχείου», σημειώνει η προϊσταμένη του αρχείου Ελένη Μπενέκη.
Μάχη με τον χρόνο
Η πλημμύρα του 1966 στη Φλωρεντία ήταν το σημείο καμπής που έκανε τους ιστορικούς και τους συντηρητές να διαπιστώσουν με τον χειρότερο τρόπο την ανάγκη σχεδίων αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών. Περίπου 200 ήταν τα ανθρώπινα θύματα των πλημμυρών και εκατομμύρια χειρόγραφα, πίνακες, βιβλία και εκθέματα καταστράφηκαν από τα ορμητικά νερά του ποταμού Αρνου. «Εχουμε μόνο 48 ώρες από μια πλημμύρα για να αποφύγουμε την ανάπτυξη μούχλας και να σωθούν χειρόγραφα», επισημαίνει η συντηρήτρια έργων τέχνης της ΓΓΕΤ Μαρία Λυρατζή. «Πρέπει να έχεις αποφασίσει ποια είναι τα πιο πολύτιμα κομμάτια της συλλογής σου ώστε να τα σώσεις πρώτα», προσθέτει, κάτι που αποτελεί πάντα σημείο τριβής για τους επιμελητές των μουσείων.
Σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης, όπως στην Ελβετία, την Ολλανδία, τη Γερμανία και την Ιταλία, έχουν γίνει μεγάλα βήματα για τη θωράκιση μουσείων και μνημείων από πιθανές καταστροφές σε πολλές περιπτώσεις, όπως και στην Ελλάδα, η φροντίδα τους εναπόκειται συνήθως στις ενέργειες των διευθυντών των οργανισμών και στην ευαισθησία του προσωπικού. Οπως χαρακτηριστικά επισημαίνουν ερευνητές στην «Κ», στην Ελλάδα γίνονται «ωραίες έρευνες και διδακτορικές διατριβές για την προστασία των μνημείων, αλλά δεν το ξέρουν εκείνοι που πρέπει να τις εφαρμόσουν».
Διαχείριση καταστροφών σε πολιτιστικά ιδρύματα», ΠΙΟΠ, 11-1/9. Δωρίδος 2 και λεωφόρος Ειρήνης 14.