Υψιστο μάθημα δικαίου από αυτά που κάθε συνειδητοποιημένος πολίτης δεν πρέπει να χάνει, έδωσε χθες ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Σταύρος Τσακυράκης, στην αίθουσα Σαριπόλων της Νομικής Σχολής Αθηνών. Εκεί, 45 χρόνια πριν, τον Μάρτιο του ’73, συγκεντρώθηκαν οι φοιτητές στην πρώτη μεγάλη διαμαρτυρία τους κατά της Χούντας. Ανάμεσά τους και ο τότε «Ρηγάς» Σταύρος Τσακυράκης.
Χθες, για τον κ. Τσακυράκη ήταν το τελευταίο μάθημα, καθώς αφυπηρετεί στο τέλος της ακαδημαϊκής χρονιάς. Μαζί με τον άξιο «αντίδικό» του, επίσης καθηγητή της σχολής, Φίλιππο Σπυρόπουλο, παρουσίασαν ένα debate με διακύβευμα τον ορισμό και την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων, μέσα από τις βασικές σχολές δικαίου. «Τι είναι δικαίωμα;» ξεκίνησε ο κ. Τσακυράκης ρωτώντας τον κ. Σπυρόπουλο: «Δικαίωμα είναι η εξουσία που αναγνωρίζει το δίκαιο στον “δικαιούχο” να ικανοποιεί συγκεκριμένο έννομο συμφέρον του. Το έννομο συμφέρον είναι έλασσον του δικαιώματος, διότι δεν παρέχει στο πρόσωπο την εξουσία πραγμάτωσής του. Αν το δίκαιο, δηλαδή ο νόμος, προσδώσει στο έννομο συμφέρον την εξουσία πραγμάτωσης, τότε και μόνο τότε μπορούμε να μιλάμε για δικαίωμα», απάντησε ο κ. Σπυρόπουλος.
Ο κ. Τσακυράκης αντέκρουσε τον συνομιλητή του. «Λοιπόν, δικαίωμα είναι αυτό που πηγή έχει όχι τον νόμο αλλά τη Δικαιοσύνη. Τη Δικαιοσύνη, όπως αυτή γίνεται κατανοητή σε ένα δίκαιο κράτος, σ’ ένα κράτος που αναγνωρίζει το πρόσωπο ως ηθική υπόσταση. Το δίκαιο κράτος δεν είναι τίποτε άλλο παρά οι πολίτες του ως ηθικές προσωπικότητες που δικαιούνται να το διαμορφώνουν για να συμβιώνουν με ειρήνη και αλληλοσεβασμό αλλά και με επιχειρηματολογικές εντάσεις και να μπορούν να πείθουν με επιχειρήματα και αντεπιχειρήματα». Κατόπιν, θύμισε Σαίξπηρ, «Κοριολανό»: «The people are the State». «Δεν είναι το ίδιο», συνέχισε ο Σταύρος Τσακυράκης, «να μιλάμε για δικαιώματα του κοινού δικαίου, για δικαιώματα που πηγή έχουν τη σύμβαση, αφενός, και για ανθρώπινα δικαιώματα, αφετέρου». Τα ανθρώπινα δικαιώματα παρέχονται σε όλους χωρίς διακρίσεις, αφού όλοι έχουν –ή μάλλον είναι– ηθικές προσωπικότητες.
Πεμπτουσία ζωής
Ο λόγος του μεστός, γλυκός, πεμπτουσία ζωής. Γεννημένος στον Μόλυβο της Λέσβου –υπεραγαπά το νησί του– πριν από 67 χρόνια, ο Σταύρος Τσακυράκης βρέθηκε στην Αθήνα ως οικότροφος του Κολλεγίου Αθηνών, επιλεγμένος από το σχολείο που έδινε βάρος στην ανάγκη να στηριχθούν οι σπουδές παιδιών από χαμηλά οικονομικά στρώματα. Εισήχθη στη Νομική και δραστηριοποιήθηκε πολιτικά, φτάνοντας στη θέση του γενικού γραμματέα του «Ρήγα Φεραίου», της νεολαίας του ΚΚΕ Εσωτερικού. Μάλιστα, στη διάρκεια της δικτατορίας συνελήφθη και βασανίστηκε στην ΕΑΤ-ΕΣΑ. Αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή το 1976 και συνέχισε μεταπτυχιακές σπουδές στη Φιλοσοφία του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης (εκεί συγκάτοικός του ήταν ο καθηγητής του Παντείου, Γιάννης Βούλγαρης, ο οποίος έχει διατελέσει γραμματέας του «Ρήγα»).
Σταύρος Τσακυράκης. Από τον Μόλυβο στην Αθήνα, στη Ρώμη και πάλι πίσω.
Το 1982, ο διαπρεπής Ελληνας πανεπιστημιακός, ακαδημαϊκός και συνταγματολόγος Αριστόβουλος Μάνεσης είχε μετακληθεί στη Νομική Αθηνών και ήταν εκείνος που δημιούργησε δύο θέσεις επιμελητών –τις κατέλαβαν ο Φίλιππος Σπυρόπουλος και ο Γιάννης Δρόσος– και τριών βοηθών – τις πήραν ο Γεώργιος Καμίνης, ο Γιώργος Σωτηρέλλης και ο Σταύρος Τσακυράκης. Χθες, το αμφιθέατρο γέμισαν για το μάθημα του κ. Τσακυράκη φοιτητές, συνάδελφοί του, φίλοι του, μέλη του Συμβουλίου της Επικρατείας (μεταξύ αυτών, οι αντιπρόεδροι Αικατερίνη Σακελλαροπούλου και Χρήστος Ράμμος), ενώ παρών ήταν και ο αρχηγός του Ποταμιού Σταύρος Θεοδωράκης, με το οποίο δραστηριοποιήθηκε πολιτικά ο καθηγητής. «Τα σέβη μας, κύριε καθηγητά», έγραψε αργότερα ο κ. Θεοδωράκης.
Απόλυτα δικαιώματα
Η συνέχεια του μαθήματος διαγράφηκε με ερωταποκρίσεις ως προς τη σχέση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται στα συντάγματα των δίκαιων κρατών με τους νόμους που τα περιορίζουν. Η θέση του Τσακυράκη είναι ότι όλα τα δικαιώματα είναι απόλυτα, δεν περιορίζονται, τυχόν δε νόμοι που τα περιορίζουν είναι αντισυνταγματικοί. Προεξάρχον δικαίωμα είναι η ελευθερία της έκφρασης που συμβάλλει στον δημόσιο διάλογο. Αλλά δεν μπορείς να επικαλείσαι την ελευθερία της έκφρασης, ρίχνοντας, λ.χ., κάποιον από το μπαλκόνι για να τραβήξεις καλλιτεχνικές φωτογραφίες της πτώσης και του άγχους του μελλοθάνατου. Τα δικαιώματα και οι ελευθερίες περιχαρακώνονται στη συγκεκριμένη κατοχύρωσή τους, όχι αυτή που προκύπτει από τις διατάξεις αλλά από τη Δικαιοσύνη.
Η συζήτηση συνέχισε με τη σχέση Δικαιοσύνης και φυσικού δικαίου, με τις συγκρούσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αν υπάρχουν, δηλαδή με τα όρια της ελευθερίας του ενός έναντι του άλλου.
Αποκρυστάλλωση εννοιών δεν υπήρξε. Οπως ανέφερε στην «Κ» ο κ. Σπυρόπουλος, «και πώς να υπάρξει; Χιλιάδες χρόνια συζητούμε για τα ζητήματα αυτά χωρίς να μπορούμε να δώσουμε τελική απάντηση. Η φιλοσοφία, η πολιτική φιλοσοφία, δεν έχει σκοπό να δίνει σταθερές απαντήσεις. Θέτει προβληματισμούς και διαμορφώνει αρχές σκέψης και πράξης. Τα νομικά είναι εκείνα που βολεύονται στις “καθαρές λύσεις”. Οι θετικιστές συνομιλητές του Τσακυράκη μπορεί να αισθάνονται πιο ασφαλείς στην “εμπεδωμένη” γνώση τους. Αλλά ο Τσακυράκης ως επιστήμων αμφισβητεί και τολμά. Μεταδίδει προβληματισμούς, αβεβαιότητες, αμφισβήτηση της νομικής αυθεντίας, δηλαδή αμφισβήτηση του δόγματος. Δεν είναι, άραγε, αυτό η κατάφαση της ελευθερίας;».