Λίγα λεπτά μετά τις δώδεκα το μεσημέρι της Τρίτης, στη διασταύρωση των οδών Πειραιώς και Πέτρου Ράλλη, όπου βρίσκεται το φιλόδοξο Σεράφειο του Δήμου Αθηναίων, ένα ενθουσιώδες πλήθος ξέσπασε σε έντονο χειροκρότημα και εορταστικές κραυγές. Ο λόγος, φυσικά, ήταν η βράβευση της Αθήνας με τον πολυπόθητο τίτλο της Ευρωπαϊκής Πρωτεύουσας Καινοτομίας για το 2018, ο οποίος συνοδεύεται από έπαθλο ύψους 1 εκατομμυρίου ευρώ από το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας της Ε.Ε. «Ορίζων 2020». Εκπρόσωποι του δήμου και των αθηναϊκών ΜΚΟ αλλά και ενεργοί πολίτες παρακολούθησαν συγκινημένοι τον δήμαρχο Αθηναίων, Γιώργο Καμίνη, να παραλαμβάνει το βραβείο, σε απευθείας μετάδοση της τελετής που έλαβε χώρα στη Λισσαβώνα. «Ο,τι πετύχαμε, το πετύχαμε όλοι μαζί», υπογράμμισε ο δήμαρχος, ευχαριστώντας θερμά τους Αθηναίους που συνέβαλαν με θετικό τρόπο στην διάκριση της ελληνικής πρωτεύουσας.
Ο «άσος στο μανίκι»
Η λέξη «καινοτομία» πολλές φορές κινδυνεύει να είναι παραπλανητική, παραπέμποντας σε αχαλίνωτες τεχνολογικές εξελίξεις και άνθηση του επιχειρηματικού χώρου. Ωστόσο, στην περίπτωση του βραβείου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η προσέγγιση είναι πιο εννοιολογική: η Ε.Ε. επιβραβεύει τις πόλεις που αναζητούν νέες και ευφάνταστες λύσεις για να αντιμετωπίσουν τις κοινωνικές, οικονομικές και διοικητικές τους προκλήσεις. Αυτός ακριβώς ήταν ο παράγοντας που έκανε την υποψηφιότητα της Αθήνας να ξεχωρίσει στον φετινό διαγωνισμό, έναντι του Ωρχους της Δανίας, του Αμβούργου της Γερμανίας, και της Τουλούζης της Γαλλίας – η ύπαρξη σαφώς περισσότερων προκλήσεων και η ταυτόχρονη άνθηση νέων μοντέλων αστικής διακυβέρνησης με πρωτοφανή κοινωνική συμμετοχή για τα αθηναϊκά δεδομένα. «Η Αθήνα αποτελεί απόδειξη ότι αυτό που έχει σημασία δεν είναι οι ίδιες οι δυσκολίες, αλλά το πώς υψώνεις το ανάστημά σου μπροστά σ’ αυτές», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Κάρλος Μοέντας, επίτροπος Ερευνας, Επιστήμης και Καινοτομίας, ενώ ανακοίνωνε τη νικήτρια πόλη στη Διάσκεψη Κορυφής της Λισσαβώνας.
Αν η Βαρκελώνη βραβεύθηκε το 2014 για την έξυπνη χρήση δεδομένων για τη βελτίωση της διακυβέρνησης, και το Παρίσι το 2017 για την υιοθέτηση πρωτοβουλιών των κατοίκων της πόλης, στην περίπτωση της Αθήνας κεντρικός άξονας ήταν η μοντελοποίηση συνεργασιών και συμπράξεων μεταξύ του δήμου, του ιδιωτικού τομέα και της κοινωνίας τον πολιτών. Προγράμματα όπως το συνΑθηνά, μια πλατφόρμα αξιοποίησης των ομάδων πολιτών που πραγματοποιούν δράσεις για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στην πόλη, και το «Curing the limbo», μια πρωτοβουλία που παρέχει στους πρόσφυγες τη δυνατότητα να αλληλεπιδράσουν με κατοίκους της πόλης αποκτώντας ενεργό συμμετοχή στα κοινά, δημιουργούν σταδιακά ένα οικοσύστημα στο οποίο δοκιμάζονται νέες ιδέες, τεχνολογίες και προτάσεις, με τους ίδιους τους Αθηναίους πολίτες να τοποθετούνται στην καρδιά της αλλαγής της πόλης.
Ενδεχομένως το λαμπρότερο παράδειγμα της συνεργασίας του Δημοσίου με τον ιδιωτικό τομέα στην Αθήνα αποτελεί η συμβολή του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, με τη γενναιόδωρη δωρεά ύψους 10 εκατομμυρίων ευρώ που δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη ενός πρωτοποριακού και ενεργού αστικού οικοσυστήματος. Μερικά από τα καινοτόμα προγράμματα που γεννήθηκαν χάρη στη συμβολή του Ιδρύματος ήταν το Athens Partnership, το οποίο οικοδομεί γέφυρες συνεργασίας μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, το πρόγραμμα «Ανοιχτά σχολεία», το οποίο προσφέρει δωρεάν δράσεις πολιτισμού, εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας σε 25 σχολικά κτίρια της πόλης, και το «Πρόγραμμα Πιλοτικής Αναβάθμισης του Εμπορικού Τριγώνου», το οποίο αναβαθμίζει την ιστορική, εμπορική «σφραγίδα» της πρωτεύουσας. Ξεχωρίζει, επίσης, και το νεοσύστατο Ψηφιακό Συμβούλιο, το οποίο φέρνει σε επαφή επιχειρήσεις και εκπαιδευτικά ιδρύματα με σκοπό την προσφορά μαθημάτων εξοικείωσης με τα ψηφιακά μέσα και την τεχνολογία.
Η επιβράβευση έχει συνήθως μεγαλύτερο αντίκτυπο, όχι όταν δίνεται αναδρομικά μετά την ολοκλήρωση μιας διαδικασίας, αλλά όταν χρησιμοποιείται ως κινητήριος μοχλός για περαιτέρω εξέλιξη και μεταμόρφωση. Αδιαμφισβήτητα, η Αθήνα συνεχίζει να αντιμετωπίζει δεκάδες προκλήσεις – ωστόσο, τα πρωτοποριακά μοντέλα σύμπραξης και αστικής διακυβέρνησης που δοκιμάζει τα τελευταία χρόνια, δημιουργούν μια παρακαταθήκη για το μέλλον και μια πρωτοφανή κουλτούρα ενεργούς συμμετοχής των πολιτών. Η Αθήνα βραβεύθηκε γιατί, ανάμεσα σε δεκάδες κύματα και προκλήσεις, δημιούργησε ένα φωτεινό παράθυρο καινοτομίας και αισιοδοξίας. Μένει μόνο να το διασχίσει.