«“Είμαι εγγόνι ναζιστών! Ο παππούς μου ήταν εγκληματίας!”, έλεγε κάθε τόσο ο Στέφαν, ένας από τους καλύτερούς μου φίλους στη Γερμανία. Βλέποντάς τον να βασανίζεται χρόνια, μου ήρθε η ιδέα να ασχοληθώ εκτενώς με το θέμα. Πώς επηρέασε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος τη δεύτερη αλλά κυρίως την τρίτη γενιά; Το κεντρικό ζητούμενο», αρχίζει να λέει η Μαρία Ρηγούτσου, δημοσιογράφος στην Deutche Welle, στην ιστοσελίδα της οποίας παρουσιάζεται εδώ και μερικές μέρες, η έρευνά της με τίτλο: «Διηγήσεις απογόνων ναζιστών και δωσιλόγων στην Ελλάδα». Σκληρή προετοιμασία, πολλή μελέτη αλλά και ψυχικό σθένος οι προϋποθέσεις για τη διεκπεραίωση της προσπάθειας, που διήρκεσε ένα χρόνο: «Πρόκειται για έξι συνεντεύξεις – δύο με απογόνους ναζιστών, δύο με απογόνους δωσιλόγων στην Ελλάδα, μία με τον ιστορικό Δημήτρη Κουσουρή και τέλος, με δύο εκπροσώπους από ομάδα ψυχαναλυτών στην Κολωνία, όπου συνυπάρχουν απόγονοι δραστών με απογόνους θυμάτων, στοχεύοντας στην επούλωση των τραυμάτων και τον διάλογο», δίνει η ίδια την ταυτότητα της έρευνας.
Σχετικά με το προφίλ των συνεντευξιαζομένων αλλά και το περιεχόμενό της, η Μαρία Ρηγούτσου έχει να πει: «Ο 45χρονος Στέφαν Οχαμπα μεγαλώνοντας δεν ήξερε λεπτομέρειες για τον παππού του – πέρα από το ότι ήταν ναζιστής. Ανακαλύπτει ότι είχε αγοράσει από τους Εβραίους ένα εργοστάσιο, χυτήριο για αργαλειούς πριν από τον πόλεμο. Το μετατρέπει σε εργοστάσιο κατασκευής όπλων με εργαζόμενους, αιχμαλώτους πολέμου. Για τους γονείς τού Στέφαν, η αγορά του εργοστασίου ήταν “μία καλή επιχειρηματική κίνηση”. Το ερμήνευαν διαφορετικά. Κι αυτός ήταν ο λόγος που ήρθαν σε ρήξη με τον γιο τους. Εντυπωσιακή η ιστορία της Αλεξάνδρας Ζενφτ: ο παππούς της ήταν απεσταλμένος του Γ΄ Ράιχ στη Σλοβακία και συνυπεύθυνος για την εξόντωση 60.000 Εβραίων. Θανατώθηκε από τους Τσέχους ως εγκληματίας πολέμου. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος, η κόρη του –και μητέρα της Αλεξάνδρας– έγινε αλκοολική, καταθλιπτική. Το τέλος της, τραγικό: βρέθηκε πνιγμένη στην μπανιέρα της. Αναζητώντας την αιτία της δυστυχίας της, η Αλεξάνδρα στράφηκε στο παρελθόν. Συγκλονίστηκε όταν ανακάλυψε την αλήθεια. Με το βιβλίο της “Η σιωπή πονάει” γυρίζει στη Γερμανία και κάνει διαλέξεις. Μιλάει ανοιχτά για το θέμα αυτό, γιατί μετά τον πόλεμο, όλοι –απόγονοι θυμάτων και δραστών– ήθελαν να το αποσιωπήσουν», εξηγεί η κ. Ρηγούτσου. Ιδιαίτερη, χωρίς αμφιβολία, η περίπτωση της συνύπαρξης απογόνων ναζί και θυμάτων τους στην ομάδα των ψυχαναλυτών της Γερμανίας: «Δύο πρόεδροι, ο Πέτερ Πογκάνι, του οποίου ο παππούς και η γιαγιά εξοντώθηκαν σε στρατόπεδο της Ουγγαρίας και η Ερντα Ζίμπερντ, της οποίας ο πατέρας ήταν συνυπεύθυνος για την εξόντωση 300.000 Εβραίων. Οταν η Ερντα τολμάει να πει ότι σαν παιδί λάτρευε τον πατέρα της – της είχε χαρίσει τον “Μικρό Πρίγκηπα”, έκαναν βόλτες, έπαιζαν μαζί, η αντίδραση του έτερου προέδρου, έντονη – “Πώς είναι δυνατόν να αγαπάει ένα τέρας;”, σκέφθηκε. Κι όμως! Τον απομόνωσαν όλοι, παίρνοντας το μέρος της Ερντα!». Δεδομένου ότι η έρευνα πραγματεύεται ένα στίγμα, που βαραίνει αυτούς τους ανθρώπους, θα περίμενε κανείς να μη θέλουν να μιλήσουν επώνυμα, σωστά; «Στη Γερμανία, οι απόγονοι των ναζί δεν επιθυμούν να εξωραΐσουν την κατάσταση. Υποφέρουν με το δύσκολο παρελθόν τους. Ντρέπονται. Μιλούν επειδή θέλουν να ζητήσουν συγγνώμη».
Ποια ήταν η κατάσταση που αντιμετώπισε η κ. Ρηγούτσου στην Ελλάδα; «Σκέτο μαρτύριο! (γέλια). Εδώ “κουκουλώσαμε” τα πράγματα», εξηγεί. «Εξάλλου, το 85% των υποθέσεων δωσιλογισμού στην Ελλάδα μπήκε στο αρχείο. Ο εμφύλιος, στη συνέχεια, “διευκόλυνε” την κατάσταση, αφού τάχθηκαν με τους συμμάχους, όπως μου εξήγησε ο καθηγητής Δ. Κουσουρής», αναφέρει. Οσο για τις περιπτώσεις; «Μίλησα με τη συγγραφέα Ιζαμπέλα Παλάσκα. Στο βιβλίο της “Δαίμονας ή Αγγελος; Ο αμφιλεγόμενος πατέρας μου” (εκδ. Λιβάνη), αναφέρεται στον Ιωάννη Βουλπιώτη, ο οποίος ήταν επικεφαλής των ταγμάτων ασφαλείας στην Ελλάδα. Αθωώθηκε. Η κόρη του θεωρεί ότι εξυπηρέτησε τα συμφέροντα της Ελλάδας. Σεβάστηκα την αλήθεια της», συνεχίζει, μιλώντας και για την περίπτωση του γνωστού στη Θεσσαλονίκη, «Φον Γιοσμά», ο οποίος καταδικάστηκε ερήμην εις θάνατον για δωσιλογισμό: «Ο γιος του, Αλέξανδρος, ταυτίζεται πλήρως με τον πατέρα του. Ισχυρίζεται πως προσέφερε υπηρεσίες στην πατρίδα αφού, όπως λέει χαρακτηριστικά, “είχε φάει πολλά κομμούνια”».
«Εμαθα πολλά»
Πώς αποτυπώνει την εμπειρία της η Μαρία Ρηγούτσου από την έρευνα; «Σίγουρα κρατώ μέσα μου τις συζητήσεις με πολύ ενδιαφέροντες ανθρώπους. Εμαθα πολλά. Κατάλαβα ότι η Ιστορία δεν είναι “άσπρο-μαύρο”. Μπορείς να κρίνεις τους απογόνους μόνο για τις απόψεις τους, το πώς διαχειρίζονται το παρελθόν τους. Ωστόσο, δεν ευθύνονται για τις πράξεις των προγόνων τους. Απλώς βαρύνονται με αυτές».
Θερμές ευχαριστίες για την πολύτιμη βοήθεια στον ιστορικό Δημήτρη Κουσουρή, επίκουρο καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, συγγραφέα του βιβλίου «Οι δίκες των δωσιλόγων» (εκδ. Πόλις). Στον Νίκο Μαραντζίδη, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Στον Στράτο Δορδανά, επίκουρο καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.