Από τον Ιούλιο του 2023, μια ομάδα 12 ατόμων από Ελληνες επαγγελματίες και ερασιτέχνες αστρονόμους, σε συνεργασία με Αμερικανούς ηλιακούς αστρονόμους, άρχισε την προετοιμασία του ταξιδιού στο νότιο Τέξας για να παρακολουθήσει και να καταγράψει την ολική έκλειψη Ηλίου του περασμένου Απριλίου. Σχεδόν κάθε Δευτέρα, τα μέλη της ομάδας, που ζουν σε τέσσερις διαφορετικές χώρες και ασχολούνται με διαφορετικά επαγγέλματα, αλλά αδημονούσαν για την παρατήρηση του μοναδικού φαινομένου, συναντιόνταν διαδικτυακά για να οργανώσουν όλες τις λεπτομέρειες της αποστολής, να συντονίσουν τη μετάβασή τους στην αμερικανική πολιτεία και να εντοπίσουν το πιο πρόσφορο σημείο για να στήσουν τον 120 κιλών εξοπλισμό τους. Και εντέλει, στις αρχές Απριλίου, πέντε ημέρες προ της ολικής έκλειψης που έλαβε χώρα στις 8 του μήνα, αναχώρησαν από πέντε διαφορετικά αεροδρόμια της Ευρώπης και της Αμερικής για να συναντηθούν σχεδόν ταυτόχρονα στο Χιούστον του Τέξας.
Ο Κωνσταντίνος Τζιότζιου, ηλιακός φυσικός που ανήκει στο μόνιμο ερευνητικό προσωπικό του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, ήταν ένα από τα επιστημονικά μέλη της αποστολής και αφηγήθηκε στην «Κ» κάθε πτυχή, επιστημονική και ανθρώπινη, της μετάβασης στο Τέξας. Ακούγοντάς τον να περιγράφει κάθε βήμα της προσπάθειας, είναι αδύνατον να αγνοήσεις τον ενθουσιασμό του επιστήμονα, αλλά και το άγχος της οργάνωσης ενός τόσο μεγάλου εγχειρήματος, με τόσο πολλά υλικοτεχνικά ζητήματα που απαιτείται να διευθετηθούν και να συντονιστούν.
Η αρμονική αστρονομική χορογραφία και οι… κυνηγοί της
Τι κάνει, όμως, τόσο σημαντική την παρατήρηση της ολικής έκλειψης Ηλίου και επιστημονικές ομάδες απ’ όλο τον κόσμο μετέβησαν στη βόρεια Αμερική για να την καταγράψουν; «Τον Ηλιο, αυτή τη στιγμή, τον παρακολουθούμε συστηματικά με πολλές διαστημικές αποστολές. Για παράδειγμα το Solar Dynamics Observatory (SDO) στέλνει 8 εικόνες σε διαφορετικά φίλτρα κάθε 10 δευτερόλεπτα και συνολικά περισσότερο από 1 terabyte δεδομένων ημερησίως. Αρα, τον Ηλιο τον παρατηρούμε συνέχεια», μας λέει ο Κωνσταντίνος Τζιότζιου.
Υπάρχει, όμως, κάτι που παρακινεί διαρκώς ακόμα και τους επιστήμονες στην παρατήρηση ηλιακών εκλείψεων, παρότι, όπως λέει ο ίδιος, θεωρητικά «δεν φαίνεται να μας προσφέρουν επιστημονικά πολλά νέα πράγματα. Θέλουμε, όμως, να τις παρακολουθήσουμε πρώτα, διότι πρόκειται για ένα μοναδικό και φαντασμαγορικό φαινόμενο. Συμβαίνουν περίπου 66 ολικές εκλείψεις κατά μέσον όρο την εκατονταετία. Η ιδιαιτερότητα των ολικών εκλείψεων είναι ότι, κατά τη διάρκειά τους, κρύβεται όλος ο ορατός ηλιακός δίσκος και, επομένως, ουσιαστικά μπορείς να παρατηρήσεις και να καταγράψεις, σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια, το ηλιακό στέμμα και τη δομή του», λέει ο ηλιακός φυσικός του Αστεροσκοπείου.
Γύρω από το ηλιακό στέμμα παραμένουν πολλά αναπάντητα επιστημονικά ερωτήματα· κυρίως πώς αυτό φτάνει σε θερμοκρασίες εκατομμυρίων βαθμών Κελσίου όταν η επιφάνεια του Ηλίου έχει μόλις περίπου 6.000 βαθμούς Κελσίου.
Πράγματι, οι κυνηγοί εκλείψεων «διψούν» να παρατηρήσουν το στέμμα του Ηλιου, το οποίο διακρίνεται μόνον όταν, έπειτα από μια «αρμονική αστρονομική χορογραφία» τριών σωμάτων, της Γης, του Ηλίου και της Σελήνης, η τελευταία βρεθεί ανάμεσα στα άλλα δύο και καταφέρει να κρύψει ολικά τον Ηλιο. «Γύρω από το ηλιακό στέμμα παραμένουν πολλά αναπάντητα επιστημονικά ερωτήματα· κυρίως πώς αυτό φτάνει σε θερμοκρασίες εκατομμυρίων βαθμών Κελσίου όταν η επιφάνεια του Ηλίου έχει μόλις περίπου 6.000 βαθμούς Κελσίου», σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Τζιότζιου. Η ολική έκλειψη προσφέρει μία ευκαιρία λεπτομερούς και συστηματικής καταγραφής της δομής του, προσθέτοντας ένα –μικρό έστω– κομμάτι στην κατανόησή του και τη σχετική επιστημονική γνώση.
Μια αποστολή προετοιμάζεται
Ωσπου, όμως, τα μέλη της ομάδας που μετέβη στο Τέξας να φτάσουν στη στιγμή να παρατηρήσουν το έτσι κι αλλιώς συναρπαστικό φαινόμενο, έπρεπε να σκεφτούν πώς και πού θα μεταφέρουν και θα στήσουν τους τρίποδες και τις βάσεις, τους φασματογράφους, τα τηλεσκόπια, τις φωτογραφικές μηχανές, τους υπολογιστές, τα καλύμματα και τις μπαταρίες. Χρειαζόταν όμως να συνυπολογίσουν και πρακτικά θέματα, όπως πόση ώρα θα χρειαστεί να φτάσουν από το ξενοδοχείο στο σημείο παρατήρησης την ημέρα της έκλειψης, λόγω της πιθανής μετακίνησης χιλιάδων επισκεπτών. Η πολιτεία του Τέξας προετοιμαζόταν για συνολικά περίπου 12 εκατομμύρια επισκέπτες στην επικράτειά της μόνο για την ολική έκλειψη.
«Επρεπε να πάρουμε τον εξοπλισμό μαζί μας σε βαλίτσες. Καθώς επιτρεπόταν η μεταφορά βαλίτσας 23 κιλών στον καθένα, συμφωνήσαμε ότι θα χρησιμοποιήσουμε περίπου μόνο 10 κιλά για τον ρουχισμό και τα προσωπικά μας αντικείμενα και τα υπόλοιπα κιλά θα διατεθούν για τη μεταφορά του εξοπλισμού. Στη βαλίτσα μου μετέφερα ρούχα τριών ατόμων, προκειμένου εκείνοι να παραδώσουν στο αεροδρόμιο βαλίτσες γεμάτες με όργανα. Οι φασματογράφοι ειδικά, που είναι πολύ ευαίσθητα μηχανήματα, έπρεπε να μεταφερθούν με τις χειραποσκευές μας, δεν γινόταν διαφορετικά», θυμάται ο ηλιακός φυσικός.
«Ενα από τα μέλη της ομάδας μας, ο Θανάσης Οικονόμου, καθηγητής Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και ερευνητής στη NASA, που –όπως και ο ακαδημαϊκός Σταμάτης Κριμιζής– έχει συνδέσει το όνομά του με πολλές διαπλανητικές αποστολές, βοήθησε στην αγορά ειδικών εξαρτημάτων για την κατασκευή δύο νέων φασματογράφων που θα χρησιμοποιούνταν για πρώτη φορά σε αυτή την ηλιακή έκλειψη. Η Aγγελική Καπόγλου, διδακτορική φοιτήτρια στην ESA/UCL και μέλος της ομάδας, μας βοήθησε να βρούμε, μέσω φιλικών της κύκλων, ένα απομονωμένο ράντζο στο Τέξας, κοντά στα σύνορα με το Μεξικό, δυτικά της πόλης Ουβάλντε», λέει ο Κωνσταντίνος Τζιότζιου, αναφερόμενος στην πόλη όπου, τον Μάιο του 2022, ένας 18χρονος εισέβαλε στο δημοτικό σχολείο της πόλης και σκότωσε 19 μαθητές και δύο δασκάλους.
Ενα ράντζο στο Ουβάλντε του Τέξας
«Το ράντζο ανήκε σε έναν εκπληκτικό άνθρωπο, τον Κίναν, μεγαλοδικηγόρο στο Χιούστον, παλαιστινιακής καταγωγής και παντρεμένο με μία Τουρκάλα από τη Σμύρνη. Μας άνοιξαν το σπίτι τους, μας παραχώρησαν πρόσβαση σε απαραίτητους χώρους, έψηναν χάμπουργκερ για μας και μας πρόσφεραν φαγητό και κρύα αναψυκτικά όσο εμείς στήναμε τον εξοπλισμό μας. Ενδιαφέρονταν πραγματικά για τη δουλειά μας και αυτό που κάναμε. Ηταν κάτι εξαιρετικά γενναιόδωρο εκ μέρους τους που μας έφερνε πολλές φορές σε δύσκολη θέση, καθώς τους είχαμε πει ότι πρόθεσή μας ήταν να μη διαταράξουμε το καθημερινό τους πρόγραμμα. “Το μόνο που θέλω είναι να μας εξηγήσετε λίγα πράγματα για την έκλειψη που θα δούμε, να μας αφήσετε να δούμε το στήσιμο των οργάνων, να συμμετάσχουμε αν μπορούμε κι εμείς με οποιονδήποτε τρόπο σε αυτή την προσπάθεια, χωρίς όμως να σας ενοχλήσουμε”, μας είχε πει».
Ως ανταπόδοση στην παραχώρηση του ράντζου τους και την άψογη φιλοξενία τους, η ομάδα διοργάνωσε το βράδυ προ της έκλειψης βραδιά αστροπαρατήρησης μαζί τους. Αυτό το τελευταίο βράδυ, καθώς φοβούνταν ότι την επομένη λόγω κίνησης στους δρόμους ίσως δεν θα προλάβαιναν να φτάσουν εγκαίρως από το Σαν Αντόνιο όπου διέμεναν, 180 χιλιόμετρα μακριά από το ράντζο, αποφάσισαν να μην επιστρέψουν. Κοιμήθηκαν στα αυτοκίνητα, όπου και όπως μπορούσε ο καθένας, για να είναι σίγουροι ότι δεν θα χάσουν την έκλειψη το μεσημέρι της επομένης.
Οταν έχεις τόσο πολλά ευαίσθητα όργανα και θέλεις να κάνεις επιστημονικές παρατηρήσεις, αυτό που σίγουρα δεν επιθυμείς είναι να έχεις πάρα πολύ κόσμο τριγύρω σου. Εγείρονται, βεβαίως, και ζητήματα ασφαλείας.
Βέβαια, τα άγχη τους δεν ήταν μόνον αυτά. Ωσπου να βρεθεί η λύση του ασφαλούς ράντζου, η τοποθεσία παρατήρησης έπρεπε να επιλεγεί με πολλή προσοχή, διότι «όταν έχεις τόσο πολλά ευαίσθητα όργανα και θέλεις να κάνεις επιστημονικές παρατηρήσεις, αυτό που σίγουρα δεν επιθυμείς είναι να έχεις πάρα πολύ κόσμο τριγύρω σου, θέλεις να είσαι όσο πιο απομονωμένος γίνεται και σχετικά χωρίς πολλή φασαρία. Εγείρονται, βεβαίως, και ζητήματα ασφαλείας. Για παράδειγμα, ενώ αρχικά σκεφτόμασταν να πάμε στο Μεξικό, θεωρήσαμε την περιοχή αρκετά επικίνδυνη, κυρίως για όλο αυτό τον εξοπλισμό, καθώς θα έπρεπε να διασφαλίσουμε ότι δεν θα σημειωθούν κλοπές κατά την παραμονή μας εκεί. Γι’ αυτό εντέλει αποφασίσαμε να πάμε στο Τέξας. Στο βόρειο Μεξικό μετακινήθηκε μία συνάδελφος από το Αστεροσκοπείο, η Φιόρη-Αναστασία Μεταλληνού, η οποία μαζί με μια ομάδα ερασιτεχνών αστρονόμων από τη Σπάρτη φωτογράφισε και βιντεοσκόπησε την ολική έκλειψη», διηγείται στην «Κ» ο Κωνσταντίνος Τζιότζιου.
Οση, όμως, ενδελεχή προετοιμασία κι αν κάνεις, πάντα τελικά προκύπτει κάποιο πρόβλημα. Τη διαμονή τους στο Σαν Αντόνιο, για 12 άτομα, την είχαν κλείσει και προπληρώσει από τον Αύγουστο του 2023, αλλά μία εβδομάδα προτού φτάσουν στο Τέξας ακυρώθηκε από τον ιδιοκτήτη χωρίς καμία εξήγηση. Σε μία πόλη όπου θα συγκεντρώνονταν αρκετές χιλιάδες επισκέπτες για τον ίδιο λόγο…
Σύννεφα πάνω από το Τέξας
Και το στρες, όχι αδίκως, συνεχίστηκε όταν έφτασαν στο Τέξας. Ο καιρός δεν ήταν με το μέρος τους, καθώς τις τελευταίες ημέρες προ της έκλειψης η συννεφιά ήταν επίμονη. Νέα διλήμματα: να ταξιδέψουν ως την Ιντιανάπολη, όπου πιθανόν θα ήταν πιο καθαρός ο ουρανός; Αυτό, όμως, σήμαινε ότι έπρεπε να μεταφερθεί όλος ο εξοπλισμός 1.500 χλμ. μακριά, κάτι που φάνταζε αδύνατον τόσο από πλευράς χρόνου όσο και χρήματος – εξάλλου, όλη η αποστολή είχε χρηματοδοτηθεί… αποκλειστικά από την τσέπη των μελών της.
Μόνον ένας από τους έξι φασματογράφους που είχαμε μαζί μας κατάφερε τελικά να καταγράψει κάτι, ένας νέος εξελιγμένος φασματογράφος που “βλέπει” και μέσα από τα αραιά σύννεφα. Είναι κατασκευασμένος και αυτός όπως και οι υπόλοιποι από τα χέρια του Αριστείδη Βούλγαρη, ενός σολίστ του βιολιού.
Αποφασίζοντας να το ρισκάρουν και παραμένοντας τελικά στο ράντζο του Ουβάλντε, έκαναν ό,τι μπορούσαν με πυξίδες και άλλα σχετικά όργανα να στοχεύσουν τον Ηλιο με τις πειραματικές τους διατάξεις, ακόμα και δίχως να τον βλέπουν. Ούτε αυτό, όμως, ήταν αρκετό… Ενώ πλησίαζε η ώρα της ολικής έκλειψης, τα σύννεφα τους έκαναν τη χάρη να υποχωρήσουν για λίγο. Πόσο λίγο; Περίπου δέκα λεπτά πριν από την έκλειψη και ευτυχώς γι’ αυτούς ο ουρανός παρέμεινε σχετικά καθαρός αλλά με αραιά σύννεφα κατά τη διάρκεια των περίπου 4,5 λεπτών της ολικής έκλειψης.
«Αλλά τι να προλάβεις να ευθυγραμμίσεις σε τόσο σύντομο διάστημα; Μόνον ένας από τους έξι φασματογράφους που είχαμε μαζί μας κατάφερε τελικά να καταγράψει κάτι, ένας νέος εξελιγμένος φασματογράφος που “βλέπει” και μέσα από τα αραιά σύννεφα. Είναι κατασκευασμένος και αυτός όπως και οι υπόλοιποι από τα χέρια του Αριστείδη Βούλγαρη, ενός σολίστ του βιολιού από τη Θεσσαλονίκη, ο οποίος, όμως, κατασκευάζει φασματογράφους που χρησιμοποιεί αυτή τη στιγμή μέχρι και η NASA», λέει στην «Κ» ο Κωνσταντίνος Τζιότζιου.
Ο… σπιτικός φασματογράφος και το Αργό Χ
Αυτός ο νέος εξελιγμένος φασματογράφος του Αριστείδη Βούλγαρη, βέβαια, παρότι η βαθμονόμησή του με τους ήδη υπάρχοντες φασματογράφους δεν είναι δυνατή λόγω έλλειψης σχετικών παρατηρήσεων από αυτούς, κατέγραψε δεδομένα που θα φανούν χρήσιμα σε συγκρίσεις με αντίστοιχα δεδομένα μελλοντικών εκλείψεων. Και οι παρατηρήσεις εκλείψεων, αν και θεωρητικά κοινότοπες για τους αστροφυσικούς, μπορούν να δώσουν και νέα μοναδικά δεδομένα. Τέτοιου είδους δεδομένα περιέχονται σε πρόσφατα υποβληθείσα εργασία προς δημοσίευση από τον Αριστείδη Βούλγαρη, σε συνεργασία με τον Κωνσταντίνο Τζιότζιου και τον Θανάση Οικονόμου, που αφορά την ανίχνευση της φασματικής γραμμής του Αργού Χ (ατόμου Αργού που έχει ιονιστεί και χάσει 9 ηλεκτρόνια) στο ηλιακό στέμμα.
«Είναι μια φασματική γραμμή ενός στοιχείου που διάφορες αποστολές προσπάθησαν να εντοπίσουν με φασματογράφους τα τελευταία 100 χρόνια και συχνά μπέρδευαν την ανίχνευσή της με μία δευτερογενή, γειτονική σε μήκος κύματος, φασματική γραμμή του Σιδήρου Χ (ατόμου Σιδήρου που έχει χάσει 9 ηλεκτρόνια). Ηταν πραγματικά μία δύσκολα ανιχνεύσιμη, μία αχνή φασματική γραμμή στο όριο της παρατήρησης, αλλά ο εξαιρετικός φασματογράφος του Αριστείδη επέτρεψε τελικά τόσο την ανίχνευσή της όσο και τον προσδιορισμό της κατανομής του στοιχείου στο ηλιακό στέμμα αλλά και της πραγματικής θερμοκρασίας σχηματισμού της. Κι αυτό γιατί οι διάφορες φασματικές γραμμές είναι ουσιαστικά “υπογραφές” κυρίως διαφορετικών θερμοκρασιών (αλλά και πυκνοτήτων) στην επιφάνεια και το στέμμα του ήλιου, καθώς σε διαφορετικές θερμοκρασίες ιονίζεται και χάνει τα ηλεκτρόνιά του, για παράδειγμα, ο Σίδηρος XIV (2 εκατ. βαθμούς Κελσίου), το Υδρογόνο (10.000 βαθμοί) και προφανώς το Αργό X (πιο κοντά στα 2 εκατ. βαθμούς από τα 1,2 εκατ. που πιστεύαμε ώς τώρα). Καταγράφοντας, επομένως, με τον φασματογράφο το στέμμα σε διαφορετικές φασματικές γραμμές, είναι σαν να κάνουμε ουσιαστικά μια θερμική τομογραφία της ατμόσφαιρας του Ηλίου», μας εξηγεί ο ηλιακός φυσικός.
Είναι μια φασματική γραμμή ενός στοιχείου που διάφορες αποστολές προσπάθησαν να εντοπίσουν με φασματογράφους τα τελευταία 100 χρόνια και συχνά μπέρδευαν την ανίχνευσή της με μία δευτερογενή, γειτονική σε μήκος κύματος, φασματική γραμμή του Σιδήρου Χ.
Οπως μας αφηγείται ο βιολονίστας Αριστείδης Βούλγαρης –που ήταν ο αρχηγός της αποστολής, έχοντας συμμετάσχει σε 12 παρατηρήσεις εκλείψεων έως τώρα, όντας μέλος διεθνούς ομάδας «κυνηγών εκλείψεων»–, «η ανυπομονησία γι’ αυτή την αποστολή ήταν μεγάλη, καθώς η συγκεκριμένη έκλειψη συμπίπτει με το μέγιστο της δραστηριότητας του Ηλίου και θα δινόταν η ευκαιρία να καταγραφεί το στέμμα σε περίοδο ισχυρής ηλιακής δραστηριότητας. Ο Ηλιος ακολουθεί έναν ενδεκαετή κύκλο δραστηριότητας, που στο μέγιστό του χαρακτηρίζεται από αρκετές ξαφνικές και ισχυρές εκρήξεις κοντά στην επιφάνειά του. Αυτές συχνά συνοδεύονται από εκτινάξεις στεμματικού υλικού και φορτισμένων σωματιδίων στον διαπλανητικό χώρο που, όταν κατευθύνονται προς τη Γη και τελικά φτάνουν σε αυτή, μπορούν να προκαλέσουν γεωμαγνητικές καταιγίδες σαν αυτή που πρόσφατα προξένησε Σέλας στην Ευρώπη και την Αμερική που ήταν ορατό ακόμα και σε χαμηλά γεωγραφικά πλάτη. Θα ήταν ενδιαφέρον να έχουμε κάνει κατά τη διάρκεια αυτής της έκλειψης μια φασματική τομογραφία ενός δραστήριου στέμματος, καθώς η καταγραφή της ολικής έκλειψης της Χιλής το 2017 συνέπιπτε με το ελάχιστο του ηλιακού κύκλου και συνεπώς της ηλιακής δραστηριότητας».
Παρότι οι προγραμματισμένες φασματικές παρατηρήσεις από την ολική έκλειψη στο Τέξας δυστυχώς τελικά δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα εξαιτίας των προβλημάτων που δημιούργησε η νέφωση, μέλη της ομάδας, όπως ο Αρης Μπότας και ο Αδριανός Γκολέμης, κατέγραψαν φωτογραφικά τα διαφορετικά στάδια της ολικής έκλειψης και φυσικά τη μαγνητοσκόπησαν. Και φυσικά όλοι ενθουσιάστηκαν με την υπέροχη και συγκλονιστική από κάθε άποψη εμπειρία της παρακολούθησης μιας ολικής έκλειψης ως επιβράβευση μιας πραγματικά μεγάλης ομαδικής προετοιμασίας.
Τεχνητές Vs φυσικών ηλιακών εκλείψεων
Ενδιαφέρον παρουσιάζει, πάντως, ότι ηλιακές εκλείψεις μπορούν να δημιουργούνται και τεχνητά στο διάστημα από ειδικές διατάξεις που ονομάζονται στεμματογράφοι και ουσιαστικά μπλοκάρουν τον ορατό δίσκο του Ηλίου, όπως κάνει και η Σελήνη, επιτρέποντας την παρατήρηση του στέμματος. Παρ’ όλα αυτά, ενώ το Διάστημα παρέχει άψογες συνθήκες παρατήρησης όλο το 24ωρο, υπάρχουν πολλοί περιορισμοί στην αποστολή μεγάλων τηλεσκοπίων και ειδικότερα φασματογράφων που θα μπορούσαν δυνητικά να καταγράψουν πολλές διαφορετικές φασματικές γραμμές με ιδιαίτερα καλή ανάλυση. Η τοποθέτησή τους στο Διάστημα είναι πολυδάπανη και δύσκολη, καθώς κάθε κιλό που στέλνεις εκτός Γης κοστίζει πολλές χιλιάδες ευρώ, σύμφωνα με όσα λέει στην «Κ» ο Κωνσταντίνος Τζιότζιου.
Επιπλέον, το εικονοστοιχείο (πίξελ) εικόνων της επιφάνειας και της ατμόσφαιρας του άστρου από συσκευές στο εγγύς στη Γη Διάστημα είναι της τάξης περίπου των 700 περίπου χλμ., όταν ηλιακές εικόνες από επίγεια μεγάλα τηλεσκόπια στην επιφάνεια της Γης προσφέρουν χωρική ανάλυση μερικών δεκάδων χιλιομέτρων και πλησιάζουν πλέον αρκετά κοντά στα 10 χλμ. Επομένως, η παρατήρηση του Ηλίου από τη Γη μπορεί να είναι πιο αναλυτική και εξονυχιστική. «Από τη στιγμή που μια διάταξη παρατήρησης του Ηλίου σταλεί στο Διάστημα, η αλλαγή των παραμέτρων της είναι αδύνατη και συχνά η στόχευση προκαθορισμένη τουλάχιστον ώρες πριν», συμπληρώνει ο Αριστείδης Βούλγαρης. Στις επίγειες παρατηρήσεις, όμως, εμπλέκεται και ο ανθρώπινος παράγοντας, καθώς ο παρατηρητής μπορεί να επέμβει και την τελευταία στιγμή, αλλάζοντας κατά το δοκούν παραμέτρους της παρατήρησης ή διορθώνοντας τυχόν αστοχίες που προκύπτουν.
Η τοποθέτηση στεμματογράφων, τηλεσκοπίων και φασματογράφων στο Διάστημα είναι πολυδάπανη και δύσκολη, καθώς κάθε κιλό που στέλνεις εκτός Γης κοστίζει πολλές χιλιάδες ευρώ, ενώ και οι αποτυπώσεις του Ηλίου είναι πολύ μικρότερης ανάλυσης από τις επίγειες παρατηρήσεις.
Ολα αυτά συντείνουν ότι από τη Γη η παρατήρηση του Ηλίου, και ειδικότερα φαινομένων όπως η ολική έκλειψη, είναι πιο πρόσφορη, καθώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν μεγάλοι φασματογράφοι που καταγράφουν όλο το ορατό εύρος του φάσματος αλλά και στο υπέρυθρο με εξαιρετικά μεγάλη φασματική ανάλυση. Κυνηγοί εκλείψεων καταγράφουν ήδη από τον 19ο αιώνα το φαινόμενο σε διάφορα, συχνά εξωτικά, μέρη του κόσμου δημιουργώντας ένα μεγάλο ημερολόγιο παρατηρήσεων και συναρπαστικών αποστολών. «Ο Ηλιος είναι ένα υπέροχο άστρο, η ολική έκλειψη ένα εντυπωσιακό φαινόμενο και υπάρχει όλη αυτή η παράδοση συστηματικών παρατηρήσεων, που εμείς θέλουμε πάση θυσία να συνεχίσουμε», όπως μας λέει ο Κωνσταντίνος Τζιότζιου.
Προετοιμασία για τις επόμενες εκλείψεις
Η επόμενη ολική έκλειψη, πάντως, είναι στις 12 Αυγούστου του 2026 και θα είναι καλύτερα ορατή από τη βόρεια Ισπανία και η ομάδα ήδη προετοιμάζεται γι’ αυτήν. Οπως προετοιμάζεται και για τις 2 Αυγούστου του 2027, οπότε και θα σημειωθεί ολική έκλειψη ορατή από το Λούξορ της Αιγύπτου, στην Κοιλάδα των Βασιλέων. Τους απασχολεί, όμως, πολύ, όπως μας μεταφέρουν, η αποστολή στο Λούξορ, καθώς ήδη αναμένεται να συγκεντρωθούν και πάλι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι στην περιοχή για το φαντασμαγορικό φαινόμενο που έχει προκαλέσει χιλιάδες λέξεις στη λογοτεχνία της επιστημονικής γνώσης αλλά και φαντασίας.
Η επόμενη έκλειψη είναι στις 12 Αυγούστου 2026, ορατή από τη βόρεια Ισπανία, και η μεθεπόμενη στις 2 Αυγούστου 2027, ορατή από το Λούξορ, την Κοιλάδα των Βασιλέων στην Αίγυπτο. Και τα logistics είναι πολλά…
«Αν χρειαστεί να πάμε τελικά βαθιά στην έρημο, για να είμαστε απομονωμένοι, πρέπει να έχουμε προβλέψει, εκτός από τις πιθανές αμμοθύελλες που θα μπορούσαν να εμποδίσουν την παρατήρηση, και… τους θανατηφόρους σκορπιούς της ερήμου. Χρειαζόμαστε γιατρό μαζί μας όπως και φάρμακα, όπως, άλλωστε, συνέβη και στην πρόσφατη αλλά προφανώς λιγότερο επικίνδυνη αποστολή στο Τέξας. Ευτυχώς, θα είναι πάλι μαζί μας ο Αδριανός Γκολέμης, ο “γιατρός των αστροναυτών” όπως τον αποκαλούμε στην ομάδα μας και ο οποίος συμμετέχει στην προετοιμασία και εκπαίδευση των αστροναυτών της NASA και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος», λέει, κλείνοντας την κουβέντα μας, ο Κωνσταντίνος Τζιότζιου.
Στην ελληνοαμερικανική αποστολή στο Τέξας για την παρατήρηση της ολικής έκλειψης συμμετείχαν, πλην των Κωνσταντίνου Τζιότζιου και Αριστείδη Βούλγαρη, ο Θανάσης Οικονόμου, αστροφυσικός στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, και η κόρη του Ντίνα Οικονόμου, ο Αδριανός Γκολέμης (French Institute for Space Medicine and Physiology), η Αγγελική Καπόγλου (ESA, Open Lunar Foundation), οι ερασιτέχνες αστρονόμοι και αστροφωτογράφοι Αρης Μπότας, Δημήτριος Βαρβαρούσης, Γιώτα Κεσσανίδου και Κλερ Λόρενς, ο φοιτητής του Φυσικού Κρήτης Γιώργος Λιάκος και η Χαρά Καραγεώργου (νοσηλεύτρια ΕΚΠΑ). Ολες οι φωτογραφίες είναι ευγενική παραχώρηση της ομάδας.
