Το εκρηκτικό μείγμα στη Μέση Ανατολή

Το εκρηκτικό μείγμα στη Μέση Ανατολή

5' 34" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Πρώτα η τραγωδία, ύστερα η φάρσα. Ή μάλλον δύο παράλληλες, καλά σκηνοθετημένες φάρσες. Το πρωί της Τετάρτης, πλήθος Ιρανών που φώναζαν «Θάνατος στην Αμερική» συγκεντρώθηκε στην Τεχεράνη για να πανηγυρίσει την εκτόξευση πυραύλων του ιρανικού στρατού εναντίον δύο αμερικανικών βάσεων στο Ιράκ, σε αντίποινα για τη δολοφονία του υποστρατήγου Κασέμ Σουλεϊμανί. Ο ανώτατος ηγέτης αγιατολάχ Χαμενεΐ μίλησε για «σκαμπίλι στο πρόσωπο της Αμερικής», ενώ η κρατική τηλεόραση ανέφερε ότι 80 Αμερικανοί στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους.

Λίγες ώρες αργότερα, ο Αμερικανός αντιπρόεδρος Μάικ Πενς, ο υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο, ο υπουργός Αμυνας Μαρκ Εσπερ και ανώτατοι στρατιωτικοί αξιωματούχοι παρατάχθηκαν γύρω από το πόντιουμ του Λευκού Οίκου, σε στάση προσευχής, με σταυρωμένα χέρια και παγερή έκφραση. Η πόρτα πίσω από τις πλάτες τους άνοιξε για να προβάλει, μέσα από ένα εκτυφλωτικό φως, ο 45ος πρόεδρος των ΗΠΑ και να στείλει το λυτρωτικό μήνυμά του: Ουδείς Αμερικανός σκοτώθηκε, το Ιράν υποχώρησε, πόλεμος δεν θα υπάρξει. Στο επίπεδο των συμβολισμών και οι δύο πλευρές έσωσαν το πρόσωπό τους απέναντι στο εσωτερικό τους ακροατήριο. Ο επί της ουσίας απολογισμός μιας εβδομάδας που κράτησε σε αγωνία όλο τον κόσμο είναι, όμως, πολύ πιο δύσκολη υπόθεση.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι με τη δολοφονία του πιο ισχυρού στρατιωτικού αξιωματούχου του Ιράν η κυβέρνηση Τραμπ επέφερε σοβαρό πλήγμα στην Τεχεράνη. Αν και ισχύει πάντα ότι μόνο τα νεκροταφεία είναι γεμάτα αναντικατάστατους, οι επιχειρησιακές και στρατηγικές ικανότητες του Σουλεϊμανί, προϊόντα της εμπειρίας του στα πεδία των μαχών από τον πόλεμο με το Ιράκ μέχρι τους εμφυλίους της Συρίας και του Ιράκ, θα είναι δύσκολο να αναπληρωθούν. Το κυριότερο, οι ΗΠΑ έστειλαν σαφές μήνυμα ότι οι παλινωδίες και οι αποτυχίες τους στη Μέση Ανατολή δεν πρέπει να ερμηνεύονται ως σημάδια αδυναμίας και ότι όποιος υποτιμά την ισχύ τους προκαλεί τον αφανισμό του. Ο ίδιος ο Τραμπ μπορεί να επαίρεται ότι τόλμησε ό,τι δεν είχαν τολμήσει ούτε ο Ομπάμα, αλλά ούτε καν ο υιός Μπους και οι νεοσυντηρητικοί σύμβουλοί του, χωρίς να προκαλέσει τον Αρμαγεδδώνα που πολλοί φοβούνταν.

Από το σημείο αυτό μέχρι τις θριαμβολογίες του Λευκού Οίκου, όμως, η απόσταση μετριέται σε έτη φωτός. Εστω και αν η πολεμική απειλή απομακρύνθηκε για την ώρα, η δολοφονία Σουλεϊμανί άφησε πίσω της μια ακόμη περισσότερο εκρηκτική κατάσταση στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Μπορεί η ιρανική ηγεσία να απέφυγε σκόπιμα μια εκατόμβη Αμερικανών στρατιωτών, έδειξε όμως ότι θα μπορούσε, σε περίπτωση ύστατης ανάγκης, να πλήξει καίρια όχι μόνο τους 5.200 στρατιώτες των ΗΠΑ στο Ιράκ, αλλά και τους 55.000 άλλους στρατιώτες τους που βρίσκονται στα γειτονικά κράτη όπως το Κουβέιτ, τα Εμιράτα και το Μπαχρέιν.

Ουδείς στην Ουάσιγκτον μπορεί να αυταπατάται ότι η συμβολική επίθεση της Τετάρτης ήταν το τέλος της ιρανικής αντίδρασης. Η εκδίκηση είναι ένα φαγητό που σερβίρεται κρύο. Ο ίδιος ο Χαμενεΐ το είπε απερίφραστα: Τα πραγματικά αντίποινα για την εκτέλεση του Σουλεϊμανί θα είναι να αναγκαστούν οι ΗΠΑ να αποσύρουν τα στρατεύματά τους από τη Μέση Ανατολή. Προφανώς δεν μιλούσε για τις αμερικανικές βάσεις στις σουνιτικές χώρες του Κόλπου (κάτι τέτοιο θα ήταν υπερφίαλο), αλλά για τη στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στο Ιράκ και στη Συρία.

Το κύμα αντιαμερικανισμού που πυροδότησε στη σιιτική πλειοψηφία του Ιράκ η δολοφονία, επί ιρακινού εδάφους, όχι μόνο του Σουλεϊμανί, αλλά και του Ιρακινού πολιτικού και στρατιωτικού αξιωματούχου Αμπού Μαχντί αλ Μουχάντις, οδήγησε στην απόφαση του ιρακινού Κοινοβουλίου για την απομάκρυνση των αμερικανικών στρατευμάτων. Οι Αμερικανοί θα προσπαθήσουν, βέβαια, να αποτρέψουν την υλοποίηση της (μη δεσμευτικής) απόφασης με κάθε τρόπο, αλλά κινδυνεύουν να εκτεθούν σε πλήγματα των σιιτικών πολιτοφυλακών με αυξανόμενο φόρο αίματος. Ο Σουλεϊμανί, ο οποίος πάσχιζε επί χρόνια να εξοστρακίσει τα αμερικανικά στρατεύματα από την περιοχή, μπορεί να αποδειχθεί δεινότερος αντίπαλος νεκρός παρά ζωντανός. Ο κίνδυνος τριχοτόμησης του Ιράκ ανάμεσα σε ένα φιλοϊρανικό «Σιιτιστάν», ένα «Σουνιτιστάν» και ένα Κουρδιστάν υπό αμερικανική προστασία διαγράφεται απειλητικότερος στον ορίζοντα.

Εκείνο που προβληματίζει τους πάντες, εντός και εκτός Αμερικής, είναι ότι ο Τραμπ προχώρησε σε ένα παράτολμο τακτικό χτύπημα χωρίς κανένα ορατό στρατηγικό σχέδιο. Αν με την απόσυρση από τη διεθνή συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης και τις ασφυκτικές οικονομικές κυρώσεις επεδίωκε την ανατροπή του ισλαμικού καθεστώτος, η εκτέλεση Σουλεϊμανί κατάφερε, τουλάχιστον σε πρώτο χρόνο, να συσπειρώσει τους Ιρανούς στη βάση του πληγωμένου πατριωτισμού. Τα απίστευτα πλήθη γύρω από τη σορό του νεκρού υποστρατήγου σε σειρά ιρανικών πόλεων ήταν αδιάψευστοι μάρτυρες.

Ομόθυμη καταδίκη

Ακόμη και δηλωμένοι εχθροί των σκληροπυρηνικών, όπως ο μεταρρυθμιστής Μεχντί Καρουμπί, ηγέτης της αντιπολίτευσης στην έκρηξη του 2009 και τιμωρημένος με κατ’ οίκον περιορισμό από το καθεστώς, ή ο μεγαλύτερος εν ζωή συγγραφέας του Ιράν, Μαχμούντ Ντουλαταμπαντί, απέτισαν φόρο τιμής στον Σουλεϊμανί και καυτηρίασαν τους Αμερικανούς.

Παρότι ο Τραμπ θα εκμεταλλευθεί τις πρόσφατες εξελίξεις για να ενισχύει την προεκλογική εκστρατεία του, η εξωτερική του πολιτική αποτελεί την επιτομή του κομφούζιου. Μέχρι πρότινος πάσχιζε να αποσύρει όλες τις αμερικανικές δυνάμεις από Συρία, Ιράκ και Αφγανιστάν, ενώ χαρακτήριζε το ΝΑΤΟ «παρωχημένο». Τώρα ρίχνει ξαφνικά το πυροτέχνημα να επεκταθεί η Βορειοατλαντική Συμμαχία και στη Μέση Ανατολή, κάτι που σημαίνει ότι οι Ευρωπαίοι, βάσει του Αρθρου 5, θα πρέπει να πολεμούν σε κάθε πόλεμο της Αμερικής στην περιοχή. Στη Συρία, αφήνει τον «φίλο του» Ερντογάν να πλήξει καίρια τους Κούρδους συμμάχους των ΗΠΑ και ύστερα απειλεί να «αφανίσει» την τουρκική οικονομία. Στη Βενεζουέλα, αναγνώρισε βιαστικά τον Χουάν Γκουαϊδό πρόεδρο και στη συνέχεια τον άφησε στα κρύα του λουτρού. Στη Βόρεια Κορέα απείλησε με αφανισμό τον «μικρό πυραυλάνθρωπο», ύστερα του χάρισε διεθνή αναγνώριση προαναγγέλλοντας συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα και τώρα στέκεται αμήχανος μπροστά στις νέες πυραυλικές δοκιμές του. Το μόνο βέβαιο είναι ότι στο τέλος της προεδρικής του θητείας, ο Ντόναλντ Τραμπ θα έχει αφήσει πίσω του έναν πολύ πιο ανασφαλή κόσμο.

Υπό πίεση το Ιράν για το Boeing

Σε κλοιό πιέσεων περιήλθε η ιρανική ηγεσία ύστερα από την πτώση του ουκρανικού Boeing κοντά στο αεροδρόμιο της Τεχεράνης χαράματα Τετάρτης, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 176 άνθρωποι. Ενώ η Τεχεράνη αρχικά μίλησε για μηχανικό πρόβλημα, το πρωί του Σαββάτου αναγνώρισε ότι το αεροπλάνο κατερρίφθη από ιρανικό πύραυλο λόγω «ασυγχώρητου λάθους», καθώς η ιρανική αεράμυνα φοβήθηκε ότι επρόκειτο για αμερικανικό πολεμικό αεροσκάφος. Η ασυνήθιστα γρήγορη ανάληψη της ευθύνης στέλνει μήνυμα αποκλιμάκωσης από την πλευρά της ιρανικής ηγεσίας, αλλά η υπόθεση μάλλον δεν θα τελειώσει εδώ.

Ηδη ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι αξίωσε τη δίωξη των υπευθύνων και οικονομική αποζημίωση από το Ιράν. Σε μία πολύκροτη, ανάλογη τραγωδία του 1989, όταν αμερικανικό πολεμικό πλοίο κατέρριψε ιρανικό αεροπλάνο πάνω από τα στενά του Ορμούζ (290 νεκροί), το θέμα πήγε σε διεθνές δικαστήριο και οι ΗΠΑ αναγκάστηκαν να καταβάλουν αποζημίωση 61,8 εκ. δολαρίων. Στο εσωτερικό του Ιράν η τραγωδία προκάλεσε κύμα οργής (130 εκ των θυμάτων ήταν Ιρανοί) για την απερίσκεπτη απόφαση των αρχών να δώσουν πράσινο φως στη μοιραία πτήση τη στιγμή που ΗΠΑ και Ιράν βρίσκονταν στο χείλος του πολέμου. 

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή