Μπράιτον, Σεπτέμβριος του 1994. Στη συνδιάσκεψη των Φιλελευθέρων κλέβει την παράσταση η παθιασμένη ομιλία μιας 19χρονης φοιτήτριας από την Οξφόρδη, που υποστηρίζει πρόταση για την κατάργηση της μοναρχίας. «Μόνο μία οικογένεια μπορεί να δώσει αρχηγό του κράτους μας. Εμείς, οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες, πιστεύουμε στις ίσες ευκαιρίες για όλους. Δεν θεωρούμε ότι κάποιοι άνθρωποι γεννιούνται για να ασκούν εξουσία», υποστήριζε η νεαρή ομιλήτρια. Το όνομα αυτής: Λιζ Τρας.
Παράξενα παιχνίδια που παίζει η Ιστορία… Την περασμένη Τρίτη, μια πολύ διαφορετική Λιζ Τρας υπέβαλε τα σέβη της στη βασίλισσα Ελισάβετ, στο κάστρο Μπαλμόαρ της Σκωτίας, για να αναλάβει το πρωθυπουργικό αξίωμα ως νέα αρχηγός των Συντηρητικών. Δύο ημέρες αργότερα επιτελούσε το θλιβερό καθήκον να αποχαιρετίσει τη μακροβιότερη εστεμμένη της χώρας της, χαρακτηρίζοντάς τη «τον βράχο πάνω στον οποίο οικοδομήθηκε η σύγχρονη Βρετανία». Η μετακόμιση της υπουργού Εξωτερικών στην Ντάουνινγκ Στριτ είχε οριστικοποιηθεί τη Δευτέρα, όταν ανακοινώθηκε ότι υπερίσχυσε του πρώην υπουργού Οικονομικών Ρίσι Σούνακ στη μάχη για τη διαδοχή του Μπόρις Τζόνσον. Ωστόσο, η μετεωρική άνοδος και πτώση του προκατόχου της θα πρέπει να υπενθυμίζει στη νέα πρωθυπουργό της Βρετανίας –την τέταρτη σε διάστημα έξι ετών– πόσο μικρή είναι η απόσταση ανάμεσα στον θρίαμβο και την πολιτική καρατόμηση.
Γιατί ο Μπόρις Τζόνσον έζησε για αρκετούς μήνες τον προσωπικό του θρίαμβο. Κατατρόπωσε τους Εργατικούς στις εκλογές του Δεκεμβρίου του 2019, χαρίζοντας στο κόμμα του την ευρύτερη πλειοψηφία στη Βουλή των Κοινοτήτων από το 1979. Εκανε πράξη το Brexit, στις 31 Ιανουαρίου 2020, χωρίς να πέσει ο ουρανός πάνω στα κεφάλια των Βρετανών, όπως πολλοί προδίκαζαν. Ξεπέρασε τα αρχικά στραβοπατήματα, όταν ερωτοτροπούσε με την ανοσία αγέλης για την αντιμετώπιση της COVID-19, και γρήγορα η Βρετανία χάρισε ένα από τα πρώτα εμβόλια στην ανθρωπότητα, ενώ πέτυχε και ένα από τα υψηλότερα ποσοστά εμβολιασμού. Για μια στιγμή φάνηκε ότι μια Βρετανία απελευθερωμένη από τις ευρωπαϊκές δεσμεύσεις της μπορεί να βρεθεί όχι στο περιθώριο, αλλά στην πρωτοπορία του παγκόσμιου γίγνεσθαι.
Οποιος έχει παρακολουθήσει τις εξελίξεις στο Ηνωμένο Βασίλειο μόνο από φευγαλέα ρεπορτάζ θα έχει, ενδεχομένως, την εντύπωση ότι όλα αυτά χάθηκαν εξαιτίας των διαβόητων κορωνοπάρτι στην Ντάουνινγκ Στριτ. Αλλά αυτά ήταν η αφορμή κι όχι η αιτία. Οι πρόσκαιρες επιτυχίες του Τζόνσον ήρθαν ως αποτέλεσμα της στρατηγικής του να αναμορφώσει τους Συντηρητικούς, παραδοσιακά κόμμα της μεσαίας τάξης, του ελεύθερου εμπορίου και της επιχειρηματικότητας, σε ένα είδος «λαϊκής Δεξιάς», με αιχμές το Brexit, τη σκληρή γραμμή στο μεταναστευτικό και τις φαντασιώσεις μιας ξεπεσμένης αυτοκρατορίας. Η επιβράβευση ήρθε στις εκλογές του 2019, όταν οι Συντηρητικοί γκρέμισαν το «κόκκινο τείχος» των Εργατικών στις κατεξοχήν λαϊκές περιφέρειες της βόρειας Αγγλίας, μια ανατροπή ιστορικών διαστάσεων.
Η εκλεγμένη από το 0,3% των Βρετανών Λιζ Τρας καλείται να διαχειριστεί: ενεργειακή κρίση, αχαλίνωτο πληθωρισμό, οικονομική ύφεση και κοινωνική αναταραχή.
Ωστόσο, το αναμενόμενο μέρισμα του Brexit δεν εκταμιεύθηκε ποτέ από τα λαϊκά στρώματα. Τα τεράστια προβλήματα του ΕΣΥ στη διάρκεια της πανδημίας, οι ατέλειωτες ουρές των φορτηγών και οι ελλείψεις στα μαγαζιά άρχισαν να δημιουργούν κοινωνική δυσφορία. Οι ανισότητες δεν έπαψαν να μεγαλώνουν και η διάβρωση της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών επιταχύνθηκε με τον πόλεμο των κυρώσεων που συνόδευσε τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Εντέλει, ο Τζόνσον άφησε τους Βρετανούς με τους μικρότερους πραγματικούς μισθούς από το 2007. Σε αυτή την ατμόσφαιρα, οι αποκαλύψεις για τα κορωνοπάρτι έδρασαν ως ο μοιραίος καταλύτης σε μια κοινή γνώμη έτοιμη από καιρό: η λαϊκή Δεξιά του Τζόνσον αποδείχθηκε σκέτη δημαγωγία, καθώς οι ταγοί της, καλοζωισμένα αστόπαιδα του Ιτον και της Οξφόρδης, έμοιαζαν να πιστεύουν ότι άλλοι είναι οι νόμοι για τον λαουτζίκο κι άλλοι για τη δική τους κάστα.
Η Λιζ Τρας κέρδισε την κούρσα διαδοχής με προφίλ πολιτικού της σκληρής Δεξιάς. Παρότι το 2016 είχε κάνει εκστρατεία υπέρ του Remain, μεταμορφώθηκε σε βασιλικότερη του βασιλέως υπέρ του Brexit. Υποσχέθηκε λιγότερους φόρους, τόνισε ότι δεν πιστεύει στην αναδιανομή εισοδήματος και απέδωσε τη χαμηλή παραγωγικότητα στην «εργασιακή κουλτούρα» (κοινώς τεμπελιά) των Βρετανών εργαζομένων, αναγγέλλοντας νέο νόμο που θα δυσκολεύει την κήρυξη απεργίας. Επιπλέον επέμεινε στο επονείδιστο σχέδιο μαζικής εκτόπισης παράτυπων μεταναστών στη Ρουάντα και δήλωσε ότι «μια γυναίκα τρανς δεν είναι γυναίκα».
Με τις θέσεις αυτές κατάφερε να υπερισχύσει στο εκλογικό σώμα που την ανέδειξε πρωθυπουργό, στα περίπου 170.000 μέλη των Τόρις –κυρίως εύπορους, ηλικιωμένους της νότιας Αγγλίας– που αντιπροσωπεύουν το 0,3% των Βρετανών ψηφοφόρων. Το τι απήχηση θα βρει στο ευρύτερο κοινωνικό σώμα είναι άλλου παπά ευαγγέλιο. Πολύ περισσότερο που καλείται να αντιμετωπίσει σειρά κρίσεων και προκλήσεων, χωρίς προηγούμενο εδώ και δεκαετίες. Οι λογαριασμοί ενέργειας ζεματάνε τα νοικοκυριά, οι τράπεζες τροφίμων δέχονται 2,5 εκατομμύρια πολίτες που δεν τα βγάζουν πέρα, ο πληθωρισμός βρίσκεται ήδη στο 10,1% (ο μεγαλύτερος στις χώρες του G7) και απειλεί να ανέβει στο 20% το 2023, ενώ η οικονομία βρίσκεται εδώ και δύο τρίμηνα σε ύφεση.
Βρετανοί αναλυτές κάνουν λόγο για την «τέλεια καταιγίδα» και εκφράζουν σκεπτικισμό για τα πρώτα δείγματα γραφής της νέας πρωθυπουργού: οι μειώσεις φόρων, που ωφελούν κυρίως τα υψηλότερα εισοδήματα, απειλούν να επιδεινώσουν τα δημόσια οικονομικά, σε συνδυασμό με τα μέτρα για τη συγκράτηση των ενεργειακών τιμολογίων, που θα στοιχίσουν δεκάδες δισ. στερλίνες. Η Τρας σκοπεύει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα με μεγαλύτερο δανεισμό, πράγμα αρκετά ριψοκίνδυνο για μια Βρετανία με έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών γύρω στο 8% του ΑΕΠ. Η γαλλική Le Monde δεν αποκλείει, μάλιστα, να αναγκαστεί η χώρα να προσφύγει στο ΔΝΤ, όπως είχε συμβεί και το 1976. Ο θάνατος της βασίλισσας, με την ατμόσφαιρα εθνικής ενότητας που δημιούργησε, χάρισε στη νέα πρωθυπουργό μια περίοδο χάριτος, η οποία ωστόσο προβλέπεται πολύ μικρή-σύντομη παρένθεση σε ένα καυτό φθινόπωρο, με τον εφιάλτη του παγωμένου χειμώνα πάντα στη γωνία.
Το ρετρό δεν πείθει
Στη διαδρομή της από το Φόρεϊν Οφις προς την Ντάουνινγκ Στριτ, η Λιζ Τρας προσπάθησε επιμελώς να εμφανιστεί περίπου ως Μάργκαρετ Θάτσερ Νο2. Φωτογραφήθηκε με γούνινο καπέλο στη Μόσχα, όπως είχε κάνει στον καιρό της η «σιδηρά κυρία». Πόζαρε με κράνος και στολή παραλλαγής να βγαίνει από τον πύργο άρματος μάχης στην Εσθονία, όπως είχε κάνει η προκάτοχός της το 1986, στη Δυτική Γερμανία. Και επέλεξε να φορέσει, σε μία από τις δημόσιες αναμετρήσεις της με τον Ρίσι Σούνακ, το ίδιο σκούρο κοστούμι, με το ίδιο άσπρο πουκάμισο και τον ίδιο μεγάλο φιόγκο, που είχαν μείνει στις μνήμες των Βρετανών από εμφανίσεις της Θάτσερ. Ομως τα ράσα δεν κάνουν τον παπά και τα σίκουελ κατά κανόνα απογοητεύουν. Εχοντας πίσω της κάμποσες γκάφες (διασύρθηκε απέναντι στον Ρώσο ομόλογό της Σεργκέι Λαβρόφ καθώς δεν γνώριζε ότι το Ροστόφ και το Βορονέζ είναι ρωσικές πόλεις), εμφανίζεται ως μια «ξύλινη» πολιτικός, χωρίς χάρισμα και χωρίς σχέδιο. Αλλά αρχή γυναίκα δείκνυσι.