«Ποτέ δεν διέρρευσαν αυτά τα χειρόγραφα. Ηθελα να τα κρατήσω σφιχτά στο στήθος μου και να είμαι ένας από τους λίγους που θα τα αγαπήσουν πριν από οποιονδήποτε άλλον, πριν καταλήξουν στα βιβλιοπωλεία. Υπήρχαν στιγμές που διάβαζα τα χειρόγραφα και ένιωθα μια ιδιαίτερη και μοναδική σχέση με τον συγγραφέα, σχεδόν σαν να ήμουν ο εκδότης αυτού του βιβλίου».
Αυτό είναι ένα τμήμα μόνο της απολογίας του διάσημου κλέφτη χειρογράφων, του «Αρσέν Λουπέν των βιβλίων», όπως έχει ονομαστεί. Ο 30χρονος Φίλιπο Μπερναρντίνι, που είχε συλληφθεί πέρυσι στο αεροδρόμιο JFK της Νέας Υόρκης με τις κατηγορίες της πλαστοπροσωπίας και της υπεξαίρεσης χειρογράφων, δήλωσε τον περασμένο Ιανουάριο ένοχος και μόλις προ ημερών διέρρευσε η απολογία του από την ιστοσελίδα The Bookseller.
Prolific book manuscript thief Filippo Bernardini claims love of reading drove him to steal works by famous authors https://t.co/3UGH4W2jAc pic.twitter.com/Tm2hukPQEF
— New York Post (@nypost) March 10, 2023
«Οσο εργαζόμουν, έβλεπα χειρόγραφα να μοιράζονται μεταξύ εκδοτών, πρακτόρων και κυνηγών ταλέντων, ή ακόμα και ατόμων εκτός του κλάδου. Ετσι, αναρωτήθηκα: “γιατί να μην μπορώ κι εγώ να διαβάσω αυτά τα χειρόγραφα;”».
Ο Φίλιπο Μπερναρντίνι -για τον οποίο η δικηγόρος του, Τζένιφερ Μπράουν, έγραψε στην εισήγηση για την επιβολή της ποινής ότι μεγάλωσε ως ένα μοναχικό, εκφοβισμένο, ομοφυλόφιλο παιδί σε μια συντηρητική περιοχή της Ιταλίας, το οποίο έβρισκε παρηγοριά θάβοντας τον εαυτό του στα βιβλία- ομολόγησε ότι υπεξαίρεσε πάνω από 1.000 χειρόγραφα διάσημων και μη συγγραφέων.
Δημοφιλέστερα ονόματα αυτά της Μάργκαρετ Ατγουντ (το 2019 ο ατζέντης είχε κάνει λόγο για προσπάθεια υποκλοπής χειρογράφου της), της Σάλι Ρούνεϊ, του Ιαν ΜακΓιούαν, ενώ δημοσιεύματα θέλουν να σχετίζεται ο περί ου ο λόγος και με απόπειρες υπεξαίρεσης χειρογράφων του Στιγκ Λάρσον και του Ιθαν Χοκ. Για την περίπτωση του Στιγκ Λάρσον, το 2021, το New York Magazine ανέφερε ότι οι Σουηδοί εκδότες της σειράς «Millennium» του δημοφιλούς συγγραφέα είχαν λάβει μήνυμα από έναν υποτιθέμενο συνάδελφο στην Ιταλία, ο οποίος ζητούσε ένα αντίγραφο βιβλίου ώστε να μεταφραστεί προ της κυκλοφορίας του στη Σουηδία.
«Ο Φίλιπο Μπερναρντίνι χρησιμοποίησε τις γνώσεις του στον εκδοτικό κλάδο για να δημιουργήσει ένα σύστημα για να υποκλέπτει πολύτιμα έργα από συγγραφείς απειλώντας τον εκδοτικό κλάδο», δήλωσε ο Ντέιμιαν Ουίλιαμς, εισαγγελέας για τη νότια περιφέρεια της Νέας Υόρκης.
160 emails, 10 διαφορετικές γλώσσες
Από το 2016, οπότε και εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην αγορά του βιβλίου ότι υπάρχει «κλέφτης χειρογράφων», ο Μπερναρντίνι προσπαθούσε και συχνά να κατάφερνε να αποσπά ανέκδοτα χειρόγραφα από εκδότες, συγγραφείς, ατζέντηδες και scouters. Είχε δημιουργήσει πάνω από 160 διαφορετικές ηλεκτρονικές διευθύνσεις -που έμοιαζαν με πραγματικές- και επικοινωνούσε σε πάνω από δέκα γλώσσες, μιλώντας την εκδοτική ιδιόλεκτο, καθώς ο ίδιος, τα περισσότερα χρόνια της επαγγελματικής του ζωής, απασχολείτο στον χώρο των εκδόσεων.
Στην απολογία του, όπως αναφέρει το Bookseller, περιέγραψε τον τρόπο δράσης του: «Μια μέρα, δημιούργησα μια ψεύτικη διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προσποιούμενος κάποιον που γνώριζα στον εκδοτικό κλάδο και έστειλα ένα email σε κάποιον άλλον που επίσης γνώριζα, ζητώντας ένα χειρόγραφο πριν από την έκδοση. Εγραψα με το ύφος και τη γλώσσα που χρησιμοποιούσαν οι συνάδελφοί μου. Επειδή αντίστοιχα αιτήματα έβρισκαν ανταπόκριση, από εκείνη τη στιγμή και μετά, αυτή η συμπεριφορά έγινε εμμονή, μια ψυχαναγκαστική συμπεριφορά. Γράφοντας αυτό, τώρα, νιώθω τα δάχτυλά μου να τρέμουν -καθώς πληκτρολογώ- στη σκέψη πόσο κατάφωρη, ανόητη και λανθασμένη ήταν η πράξη μου».
Αυτό που είχε προκαλέσει, πάντως, εντύπωση ήταν ένα ερευνητικό ρεπορτάζ των Ριβς Ουίντεμαν και Λίλα Σαπίρο στο νεοϋορκέζικο «Vulture» για τον «Ταλαντούχο κ. Μπερναρντίνι». Οι δύο δημοσιογράφοι κάνουν λόγο για ανοίκειες επιθέσεις του Φίλιπο Μπερναρντίνι στα υποψήφια ή όντως θύματά του. Μάλιστα, είχε μπει τόσο στον ρόλο του, που φέρεται να επικοινωνούσε με συγγραφείς λέγοντάς τους ότι το έργο τους ήταν σκουπίδι και έπρεπε να προβούν σε αλλαγές.
Το ίδιο φαίνεται να έκανε και με τους ρεπόρτερ του Vulture. Οι Ουίντεμαν και Σαπίρο υπέθεσαν ότι είχε μάθει για την έρευνά τους και τους είχε στείλει email, που έλεγε: «Ακούστε τι θα σας πω: παρατήστε αυτό το άρθρο αμέσως! Αναρωτιέμαι ποιος σας πληρώνει για τέτοια σκουπίδια!».
Οι Simon & Schuster και οι Ελληνες συνεργάτες
Ο Φίλιπο Μπερναρντίνι, έως ότου συλληφθεί στις ΗΠΑ, εργαζόταν στο Λονδίνο ως συντονιστής διεθνών παραγωγών στον ιστορικό οίκο Simon & Schuster. Αυτό του χάρισε ένα μεγάλο δίκτυο επαφών και, συνεκδοχικά, πληροφοριών. Εχει κάνει σπουδές μετάφρασης και γλωσσών, έχει εργαστεί ως μεταφραστής και εκπαιδευόμενος σε εκδοτικούς οίκους ανά την Ευρώπη, ενώ στην Ιταλία είχε εκδώσει ένα μυθιστόρημα για τα δύσκολα παιδικά χρόνια, με τον τίτλο «Bulli», υπογράφοντας με το όχι και τόσο επιτυχημένο ψευδώνυμο «Filippo B».
Οσο εργαζόταν στους Simon & Schuster, για τους οποίους δεν έχει υπάρξει ούτε υπόνοια ότι εμπλέκονται, είχε ασφαλώς επαφές με εκδότες σε διάφορα μέρη του κόσμου, όπως και στην Ελλάδα.
Ο Νίκος Αργύρης, των εκδόσεων Ικαρος, μου είχε πει σε μια κουβέντα μας στο παρελθόν (ΕΡΤ, 10/2/2022), ότι «την επόμενη κιόλας ημέρα από τη σύλληψή του επικοινώνησε μαζί μας συνάδελφος του Μπερναρντίνι από τους Simon & Schuster και μας εξέφρασε την έκπληξη όλων τους για τα νέα. Μάλιστα, μου είπε επί λέξει ότι αποχαιρετίστηκαν Τρίτη – Τετάρτη εκείνης της εβδομάδας, φεύγοντας για διακοπές Χριστουγέννων, και έπειτα από δύο μέρες ενημερώθηκαν -κι αυτοί από τα μέσα- για τη σύλληψή του στην Αμερική».
Για τη μεταξύ τους συνεργασία, ο Νίκος Αργύρης μού είχε αναφέρει ότι «δεν μπορούσα να φανταστώ ότι είναι ο ίδιος με τον οποίο είχαμε τόσα χρόνια συνεργασία και ανταλλαγές μηνυμάτων. Βέβαια, ο ρόλος του Μπερναρντίνι στους Simon & Schuster ήταν καθαρά διεκπεραιωτικός, οπότε τα μηνύματα που ανταλλάσσαμε ήταν μόνο για πρακτικά ζητήματα. Ηταν τυπικότατος στις επαφές του».
Ζητώντας του να μου εξηγήσει τι πιστεύει ότι τον ώθησε να κάνει κάτι τέτοιο, ο Νίκος Αργύρης απάντησε: «Πιστεύω ότι είναι πολύ περίεργο σε όλη αυτή την υπόθεση ότι ο ίδιος δεν αποσκοπούσε στο να βγάλει κάποιο οικονομικό ή άλλο όφελος απ’ όλη αυτή την ιστορία, μια και δεν φαίνεται να είχε κερδίσει ποτέ κάτι· κι αυτό, νομίζω, το κάνει ακόμα πιο συναρπαστικό και περίεργο. Ο μόνος λόγος που μπορώ να φανταστώ ότι μπήκε σε αυτή τη διαδικασία είναι μια κάποιου είδους ικανοποίηση του εγωισμού του· ίσως ήθελε να αποδείξει ότι μπορεί να το καταφέρει. Και ότι το σύστημα είναι, ας το πούμε έτσι, τρωτό».
Ο Ντάνιελ Σάντστρεμ, εκδότης του σουηδικού οίκου Albert Bonniers Förlag, ο οποίος ήταν ανάμεσα στους στόχους, δήλωσε ότι είναι δύσκολο να γνωρίζουμε ποιο ήταν το κίνητρο της απάτης. Είχε αναφέρει ρεπορτάζ του BBC. «Η λογοτεχνική απάντηση σε αυτό το ερώτημα, νομίζω, είναι ότι κάποιος το έκανε για τη συγκίνηση – υπάρχει ένα ψυχολογικό αίνιγμα στο βάθος αυτής της ιστορίας».
«Θα συνδέομαι πάντα με αυτό το έγκλημα»
Ο Μπερναρντίνι θα ακούσει την ποινή του από το ομοσπονδιακό δικαστήριο του Μανχάταν στις 5 Απριλίου. Είναι αντιμέτωπος με 20 χρόνια φυλάκιση. Στο πλαίσιο της παραδοχής της ενοχής του, συμφώνησε να καταβάλει αποζημίωση ύψους 88.000 δολαρίων. Οι δικηγόροι του ζήτησαν από τον δικαστή να τον καταδικάσει σε ποινή φυλάκισης ίση με αυτή που έχει ήδη εκτίσει.
Η δικηγόρος του υποστήριξε ότι ο Μπερναρντίνι είχε ήδη «υποστεί επαγγελματική καταστροφή και καταστροφή της φήμης του» και έχει «ουσιαστικά αποκλειστεί από τον κλάδο των εκδόσεων», γεγονός «ιδιαίτερα οδυνηρό» για τον ίδιο, λαμβάνοντας υπόψη «την επιθυμία του να αισθάνεται άνθρωπος του κλάδου», όπως αναφέρει το Bookseller.
Ο ίδιος, στην απολογία του, είπε: «Το όνομά μου θα συνδέεται πάντα με αυτό το έγκλημα. Είναι το “σήμα κατατεθέν” μου και θα το κουβαλάω για το υπόλοιπο της ζωής μου».