Ο τίτλος του σημερινού κειμένου είναι ένα σύνθημα, το σύνθημα που αντήχησε στις διαδηλώσεις του Ιράν, μετά τη δολοφονία, στις 16 Σεπτεμβρίου 2022, μιας νεαρής γυναίκας 22 χρόνων, με το όνομα Ζίνα Μαχσά Αμινί (Μαχσά είναι το επίσημο ιρανικό όνομά της, ενώ Ζίνα είναι το κουρδικό, το ανεπίσημο, αφού οι Κούρδοι γονείς δεν έχουν δικαίωμα να ονοματοδοτούν τα παιδιά τους με όποιο όνομα θέλουν). Υπάρχουν συνθήματα συμβατικά, ανέμπνευστα, ψεύτικα, απολιθώματα του παρελθόντος, και υπάρχουν άλλα που συμπυκνώνουν με πολύ ισχυρό τρόπο το πνεύμα και το περιεχόμενο μιας μεγάλης λαϊκής κινητοποίησης. Τον τελευταίο καιρό ξεχωρίζω δύο τέτοια συνθήματα: το αμερικανικό «Black Lives Matter» και το ιρανικό «Γυναίκα, ζωή, ελευθερία». Το σύνθημα ακούστηκε για πρώτη φορά στην κηδεία της Αμινί στη γενέτειρά της, το Σακέζ του ιρανικού Κουρδιστάν, όπου τη συνόδεψαν στον τάφο 100.000 άνθρωποι, και μετά απλώθηκε σε όλη τη χώρα. Θυμίζω τα πραγματικά περιστατικά: η Ζίνα Μαχσά Αμινί συνελήφθη στις 13 Σεπτεμβρίου από την αστυνομία ηθών, στην Τεχεράνη, για ανάρμοστη ένδυση, επειδή δηλαδή δεν φορούσε σωστά τη χιτζάμπ, την ισλαμική μαντίλα, αλλά άφηνε να βγαίνουν απέξω τα μαλλιά της. Ξυλοκοπήθηκε άγρια και όταν την πήγαν στο νοσοκομείο ήταν ήδη κλινικά νεκρή. Η δολοφονία της προκάλεσε τεράστιο κύμα διαδηλώσεων που ξέσπασε αυθόρμητα και απλώθηκε σε όλη τη χώρα με τα κινητά τηλέφωνα και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το καθεστώς αντέδρασε με λύσσα. Σύμφωνα με έγκυρες εκθέσεις μη κυβερνητικών οργανώσεων, δολοφονήθηκαν πάνω από 500 διαδηλωτές (ανάμεσά τους και 68 ανήλικοι) και έγιναν 20.000 συλλήψεις.
Οι δικτατορίες που δολοφονούν, βασανίζουν, τρομοκρατούν, φυλακίζουν δεν ανατρέπονται εύκολα. Ομως, η δικτατορία των μουλάδων θα πέσει! Δεν ξέρουμε μόνο πότε και με ποιο τίμημα σε χυμένο αίμα.
Το σύνθημα «Γυναίκα, ζωή, ελευθερία» συμπυκνώνει όλο το πολιτικό και κοινωνικό πρόβλημα της ιρανικής κοινωνίας. Στην καταπίεση της γυναίκας εκδηλώνεται κυρίως και συμβολίζεται η τυραννικότητα του καθεστώτος (αλλά και η ανδροκρατία της κοινωνίας). Η ελευθερία των γυναικών προϋποθέτει και ταυτίζεται με την πολιτική ελευθερία, με την ανατροπή δηλαδή του δικτατορικού καθεστώτος. Γι’ αυτό άλλωστε και το σύνθημα αυτό συνοδευόταν από ένα άλλο: «Κάτω ο δικτάτορας». Θα μείνουν άσβηστες στα μάτια μας οι συγκλονιστικές εικόνες θάρρους νεαρών γυναικών που στέκονταν και φώναζαν, χωρίς μαντίλα, απέναντι σε οπλισμένους, ή που έκοβαν με το ψαλίδι τα μαλλιά τους. Δεν ήταν μόνες, ήταν μαζί τους και οι άντρες. Τα κορίτσια αυτά και τα αγόρια, οι νεαρές γυναίκες και οι νεαροί άντρες, κατέβηκαν στις διαδηλώσεις για να εκφράσουν τη θέλησή τους να ζήσουν και να χαρούν ελεύθερα τη ζωή τους! Οι νέοι μέχρι 24 ετών στο Ιράν το 2022 ανέρχονται σε 18 εκατομμύρια (22% του συνολικού πληθυσμού), έχουν όλοι τους συνδρομές στο Iντερνετ και διατηρούν δεσμούς με την ιρανική διασπορά (τρία εκατομμύρια Ιρανοί ζουν εκτός Ιράν). Ξέρουν καλά, θέλω να πω, τι γίνεται στον κόσμο. Επίσης, όπως μας λένε πολλοί σοβαροί μελετητές της ιρανικής κοινωνίας, έχουν μεγαλώσει σε οικογένειες όπου έχει σε μεγάλο βαθμό μετριαστεί η πατρική αυθαιρεσία και αυταρχικότητα, ειδικά σε εκείνες των μεγάλων πόλεων, με γονείς πανεπιστημιακής μόρφωσης. Η κοινωνία του Ιράν, παρά τη λυσσώδη αντίδραση του θεοκρατικού καθεστώτος, εκκοσμικεύεται και αυτή. Μαζί με την κοινωνική εκκοσμίκευση αναπτύσσεται μάλιστα και μια διανοητική εκκοσμίσκευση, από σιίτες θεολόγους και στοχαστές, οι οποίοι αμφισβητούν το δόγμα της βελαγιάτ-ε φακίχ του Χομεϊνί (της διακυβέρνησης δηλαδή από νομοδιδασκάλους της σαρίας). Πρόκειται για το ρεύμα των νεομουταζιλιτών (οι κλασικοί μουταζιλίτες, 9ος έως 11ος αι., εισήγαγαν τη λογική στη θεολογική συζήτηση και δέχονταν την κτιστότητα του Κορανίου), οι οποίοι ουσιαστικά επιδιώκουν την αποσύνδεση της ισλαμικής πίστης από τη θεοκρατική πολιτική. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι νεότεροι θεολόγοι του ρεύματος αυτού δεν δέχονται την υποχρεωτικότητα της μαντίλας.
Oσο η κοινωνία εκκοσμικεύεται, τόσο η ισλαμιστική ιδεολογία χάνει κάθε πειστική δύναμη, και στο καθεστώς δεν απομένει παρά μόνον η ακραία βία και καταστολή. Η φετινή κινητοποίηση δεν είναι, βέβαια, η πρώτη που γίνεται τα τελευταία χρόνια ενάντια στο τυραννικό καθεστώς. Eχουν προηγηθεί πολλές και μαζικές: το πράσινο κίνημα του 2009, μετά τις προεδρικές εκλογές νοθείας προκειμένου να παραμείνει στην εξουσία ο Αχμαντινετζάντ, η λεγόμενη «εξέγερση των αυγών» του 2018 (ξεκίνησε στις 28 Δεκεμβρίου 2017 και το έναυσμά της ήταν η αύξηση κατά 50% της τιμής των αυγών μέσα σε μία μέρα) και η ακόμη μεγαλύτερη του Νοεμβρίου του 2019, με 1.500 νεκρούς, που είχε για αφορμή της τον τριπλασιασμό της τιμής της βενζίνης. Oλες κατεστάλησαν βίαια, καμία δεν πέτυχε να ανατρέψει τη δικτατορία των μουλάδων. Οι δικτατορίες που δολοφονούν, βασανίζουν, τρομοκρατούν, φυλακίζουν δεν ανατρέπονται εύκολα. Και τούτη η πρόσφατη νεανική εξέγερση, η «επανάσταση του 1401», όπως την αποκαλούν οι ίδιες οι Ιρανές (δηλαδή του 2023, σύμφωνα με το δικό τους σύστημα χρονολόγησης), υποχώρησε σιγά σιγά. Δεν πήγαν όμως στα χαμένα όλες αυτές οι εξεγέρσεις. Αποκάλυψαν στην ίδια την ιρανική κοινωνία συνολικά ότι η θεοκρατική δικτατορία δεν έχει πια στηρίγματα στους κόλπους της, καθώς μάλιστα τα έσοδα από το πετρέλαιο δεν της επιτρέπουν πλέον να εξαγοράζει τα πιο φτωχά στρώματα του πληθυσμού. Η δικτατορία των μουλάδων θα πέσει! Δεν ξέρουμε μόνο πότε και με ποιο τίμημα σε χυμένο αίμα.
