Οι Aμερικανοί επιστρέφουν στη Μέση Ανατολή, χωρίς όμως ακόμη να μπορούμε να προσδιορίσουμε αν και για πόσο καιρό θα παραμείνουν. Διαπιστώνουν με οδυνηρό τρόπο τα επίχειρα των επιλογών τους, ξεκινώντας από την αποτυχημένη επέμβαση στο Ιράκ το 2003, και κυρίως την αδυναμία τους να επηρεάσουν τις εξελίξεις και τις αποφάσεις των κρατών της περιοχής στον βαθμό που το έκαναν στο παρελθόν. Αλλωστε, η στάση σχεδόν όλων των ηγεσιών της ευρύτερης Μέσης Ανατολής στο Ουκρανικό (συμπεριλαμβανομένου του Ισραήλ) κατέδειξε ότι δεν μπορούν να λογίζονται ως πιστοί σύμμαχοι, που μάλιστα ευθυγραμμίζονται σε συνθήκες πολέμου με τις επιταγές των ΗΠΑ. Υπάρχουν πολλοί λόγοι γι’ αυτό, μεταξύ άλλων η απόφαση της Ουάσιγκτον να αποσυρθεί μερικώς από τις περιφερειακές διεργασίες, η ενδυνάμωση του Ιράν και του σιιτικού άξονα, η εν γένει δυσπιστία που αναπτύχθηκε για τις προθέσεις της πρώτης, σε συνάρτηση με τη συνειδητοποίηση πως ο κόσμος αλλάζει, διευρύνοντας τα περιθώρια ελιγμών για τις περιφερειακές δυνάμεις και προς άλλες κατευθύνσεις.
Η πιο δύσκολη συνθήκη όμως που έχουν να αντιμετωπίσουν οι Αμερικανοί στη Μέση Ανατολή είναι η εδραιωμένη αντίληψη μουσουλμανικών και αραβικών κοινωνιών πως ευθύνονται για σχεδόν όλα τα δεινά. Ετσι, ακόμη και στην τωρινή κρίση, όπου η Ουάσιγκτον κινήθηκε αρκετά ισορροπημένα και θέλησε να αποτρέψει το Ισραήλ από τη χρήση δυσανάλογης βίας (όπως συνέβαινε στο παρελθόν), ενεργοποιώντας κιόλας όλα τα δυνατά κανάλια για να μην ξεφύγει η κατάσταση (π.χ. με την εμπλοκή του Ιράν), μοιάζει εντέλει –ιδίως μετά την επίθεση στο νοσοκομείο στη Γάζα– περίπου ανήμπορη να ορίσει τις τύχες του πολέμου. Και εφόσον τελικά το Ισραήλ προχωρήσει σε εκτεταμένες επιχειρήσεις στη Γάζα, μια και η εξουδετέρωση της Χαμάς έχει εξελιχθεί σε υπαρξιακό ζήτημα σχετιζόμενο με την αν-ασφάλεια των πολιτών του, οι ΗΠΑ θα βρεθούν εκ νέου σε δύσκολη θέση και θα χρεωθούν μέρος της ευθύνης. Και ας είναι αυτές που πίεσαν περισσότερο για τη διάνοιξη ανθρωπιστικών διαδρόμων και αποστολή βοήθειας στους Παλαιστινίους.
Eτσι κι αλλιώς, δεδομένων των συνθηκών, η αποστολή Μπάιντεν ήταν γεμάτη προβλήματα και προκλήσεις. Eπρεπε από τη μια να δείξει ότι υπερασπίζεται –σθεναρά κιόλας– το Ισραήλ και μια ηγεσία την οποία δεν εμπιστεύεται, και συνάμα να αποκαταστήσει μέρος του κύρους και της εικόνας των ΗΠΑ στις αραβικές και μουσουλμανικές κοινωνίες και ηγεσίες. Και το κυριότερο, απουσιάζοντας από τα περιφερειακά δρώμενα για τουλάχιστον μία πενταετία, με εμφανή την αδυναμία εντοπισμού των δυναμικών που αναπτύσσονταν στην περιοχή (αποκαλυπτικό ότι η Κίνα μεσολάβησε για την αποκατάσταση των σχέσεων ανάμεσα σε Σαουδική Αραβία και Ιράν, ενώ νωρίτερα Σαουδική Αραβία και ΗΑΕ είχαν συγκρουστεί με το Κατάρ, αδυνατίζοντας περαιτέρω την αμερικανική επιρροή), πως η Ουάσιγκτον μπορεί να επανακάμψει στην περιοχή. Σίγουρα πάντως όχι με τους όρους και τη συνταγή των τελευταίων δεκαετιών, ενώ ο ρόλος του τοποτηρητή απορρίπτεται από τις περισ-σότερες δυνάμεις.
Κοντολογίς, η αξιοπιστία των ΗΠΑ και η επιρροή τους έχουν τεθεί εν αμφιβόλω. Οι Αμερικανοί κατέβαλαν σοβαρές προσπάθειες εξομάλυνσης σε μια ήδη ναρκοθετημένη κατάσταση, κόντρα σε δυνάμεις εντός και εκτός περιοχής, που ορθά υπογραμμίζουν τη μη λύση του Παλαιστινιακού ως τη ρίζα του προβλήματος, φέρνοντας όμως τους πρώτους σε αμυντική θέση, εφόσον θεωρούνται συνυπεύθυνοι για την απροθυμία του Ισραήλ να προωθήσει τη λύση των δύο κρατών, αλλά βέβαια και για την επιθετική πολιτική των τελευταίων ετών, με τους εποικισμούς και την οιονεί προσάρτηση παλαιστινιακών εδαφών. Αυτή η εικόνα πρόκειται να επιδεινωθεί με την επικείμενη επιχείρηση στη Γάζα, που ήδη μετράει χιλιάδες νεκρούς. Επομένως, το ερώτημα που θα πλανάται τις επόμενες εβδομάδες είναι αν ο Μπάιντεν δέσμευσε τον Νετανιάχου ή το αντίστροφο, αν και το πόρισμα (όπως για το ποιος ευθύνεται για την επίθεση στο νοσοκομείο της Γάζας) έχει ήδη βγει. Αρκεί να δούμε πώς η νατοϊκή Τουρκία υποδέχτηκε την εμπλοκή των ΗΠΑ, στέλνοντάς τους σαφές μήνυμα πως είναι ανεπιθύμητες.
O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.