Ο Πίτερ Μπάιναρτ είναι μια ιδιαίτερη φωνή στον αμερικανικό πολιτικό διάλογο. Καθηγητής Δημοσιογραφίας και Πολιτικής Επιστήμης στο City University of New York, editor-at-large στην προοδευτική επιθεώρηση Jewish Currents, σχολιαστής στο CNN και θρησκευόμενος Ιουδαίος, είναι σήμερα, στα 52 του, από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές των Παλαιστινίων στην αμερικανοεβραϊκή κοινότητα. Η διαδρομή του, παλαιότερα, τον είχε οδηγήσει σε λιγότερο φιλειρηνικά μονοπάτια. Ως διευθυντής του περιοδικού New Republic (θέση που ανέλαβε σε ηλικία μόλις 28 ετών) είχε υποστηρίξει με πάθος την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ – όπως και πολλοί φιλελεύθεροι διεθνιστές που πίστευαν ακόμη τότε στη δύναμη των ΗΠΑ να επιβάλουν τη δημοκρατία με τα όπλα.
Το πρώτο πράγμα που τον ρώτησα όταν συνδεθήκαμε μέσω Zoom είναι αν βλέπει κάποιο φως στον ορίζοντα, περισσότερο από ένα μήνα αφότου ξέσπασε η νέα σύρραξη μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς. «Οχι. Υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν σωστή δουλειά, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουν καταφέρει καθόλου να αλλάξουν την πολιτική δυναμική, είτε στο Ισραήλ και στην Παλαιστίνη είτε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό, φυσικά, θα μπορούσε να αλλάξει».
Ο Μπάιναρτ είναι θιασώτης της συμπόρευσης της αμερικανοεβραϊκής κοινότητας και των Αράβων Αμερικανών σε ένα κίνημα για την άσκηση πίεσης προς την Ουάσιγκτον για μια πιο ισορροπημένη στάση στο Παλαιστινιακό. Παραμένει ζωντανό το όραμα αυτής της συμπόρευσης μετά το μακελειό της 7ης Οκτωβρίου και τη συντριπτική στρατιωτική απάντηση του Ισραήλ; Σε δοκίμιο που δημοσίευσε στους New York Times στις 14 Οκτωβρίου, ο συνομιλητής της «Κ» έμοιαζε να ισχυρίζεται πως οι ελπίδες εξανεμίζονται.
«Κάποια πράγματα που έχουν συμβεί έκτοτε με κάνουν να πιστεύω ότι ίσως ήμουν υπερβολικά απαισιόδοξος όταν το έγραψα αυτό. Ο όλεθρος που έχει προκαλέσει το Ισραήλ στη Γάζα έχει κινητοποιήσει τους προοδευτικούς πολίτες στις Ηνωμένες Πολιτείες, υπάρχει ένα κίνημα υπέρ της κατάπαυσης του πυρός – στο οποίο συμμετέχουν και Εβραίοι. Από την άλλη, ένα κομμάτι της αμερικανοεβραϊκής κοινότητας, που τείνουν να είναι πιο ηλικιωμένοι, έχει στραφεί προς τα δεξιά (μετά την 7η Οκτωβρίου). Το αποτέλεσμα είναι ότι έχει αυξηθεί η πόλωση στις τάξεις των Αμερικανών Εβραίων – και για ένα μέρος της κοινότητας έχουν ξυπνήσει βαθείς φόβοι που θα τους στοιχειώνουν για πολύ καιρό, περιορίζοντας τις δυνατότητες ενίσχυσης του κινήματος υπέρ των Παλαιστινίων. Είναι ένα χάσμα μεταξύ γενεών, αλλά και βάσει της στάσης απέναντι στη θρησκεία: ανεξαρτήτως ηλικίας, οι πιο θρησκευόμενοι Εβραίοι πιστοί τείνουν να είναι πιο δεξιοί στις απόψεις τους».
Νέες φωνές
Ο Μπάιναρτ προσθέτει ότι υπάρχουν νέες προοδευτικές φωνές που έχουν τοποθετηθεί για πρώτη φορά για το Παλαιστινιακό, όπως ο Τα-Νεχίσι Κόουτς και άλλοι Αφροαμερικανοί συγγραφείς. «Κάτι κινείται λοιπόν στον προοδευτικό χώρο – αλλά παραμένει πολύ αδύναμο σε σύγκριση με τις δυνάμεις απέναντι στις οποίες επιχειρεί να σταθεί».
Ο όλεθρος που έχει προκαλέσει το Ισραήλ στη Γάζα έχει κινητοποιήσει τους προοδευτικούς πολίτες στις ΗΠΑ, υπάρχει ένα κίνημα υπέρ της κατάπαυσης πυρός στο οποίο συμμετέχουν και Εβραίοι.
Ως προοδευτικός Αμερικανός Εβραίος και ένθερμος υποστηρικτής των δικαιωμάτων των Παλαιστινίων ο ίδιος –τον Αύγουστο του 2018 τέθηκε υπό κράτηση και ανακρίθηκε στο αεροδρόμιο «Μπεν Γκουριόν» για τη συμμετοχή του σε διαδηλώσεις κατά του Ισραήλ στη Δυτική Οχθη–, πώς νιώθει για το κομμάτι εκείνο της Αριστεράς στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη που, στο όνομα της στρεβλής ιδεολογίας της «αποαποικιοποίησης», ξεπλένει τα εγκλήματα της Χαμάς;
«Δεν μπορώ να συμπαραταχθώ με αυτούς τους ανθρώπους. Ο λόγος που υποστηρίζω το κίνημα για την ελευθερία των Παλαιστινίων είναι επειδή πρόκειται για ένα κίνημα υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Αν είναι απλώς ένα εθνικό κίνημα χωρίς έναν ηθικό πυρήνα, τότε δεν το συμμερίζομαι. Και αν κάποιος δεν θεωρεί ότι η ζωή και η αξιοπρέπεια ενός Ισραηλινού Εβραίου είναι εξίσου πολύτιμη, τότε με αυτόν τον άνθρωπο έχουμε θεμελιωδώς διαφορετικές κοσμοθεωρίες. Η επίκληση της “αποαποικιοποίησης” δεν απαντά στο ερώτημα αυτό, υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές της. Υπάρχει η αλγερινή εκδοχή, την οποία δεν θα υποστήριζα· υπάρχει η νοτιοαφρικανική, που είναι πιο θελκτική. Οσοι αυτοπροσδιορίζονται ως αριστεροί πρέπει να καλούνται να είναι σαφείς σχετικά με το ποιο είναι το όραμά τους, τι θέση έχουν οι Εβραίοι σε αυτό και πώς διαχωρίζουν τις ηθικές από τις ανήθικες μορφές αντίστασης. Αν θεωρούν όλες τις μορφές αντίστασης αποδεκτές, αν στο όραμά τους δεν περιλαμβάνονται οι Ισραηλινοί Εβραίοι μαζί με τους Παλαιστινίους, τότε δεν είμαι με το μέρος τους».
Επιπλέον –σημειώνω– η έννοια της αποαποικιοποίησης δεν μοιάζει να ταιριάζει, καθώς δεν υπάρχει κάποια εβραϊκή μητρόπολη κάπου αλλού όπου μπορούν να επιστρέψουν οι Εβραίοι αν εκδιωχθούν από το Ισραήλ. «Σωστά. Θεωρώ ότι η έννοια της αποικιοκρατίας των εποίκων (settler colonialism) έχει μια εφαρμογή στην ερμηνεία του πολιτικού σιωνισμού, αλλά παράλληλα αποτυγχάνει να εξηγήσει σημαντικές πτυχές του. Είναι αλήθεια ότι το σιωνιστικό κίνημα ξεκίνησε από την Ευρώπη και το διέπνεε η λογική του εκπολιτισμού, της ανάπτυξης μιας υπανάπτυκτης περιοχής και της απαλλοτρίωσης. Και είναι αλήθεια ότι ορισμένοι σιωνιστές ηγέτες στην αρχή του 20ού αιώνα επιστράτευαν οι ίδιοι την έννοια του αποικισμού, ως κάτι θετικό. Από την άλλη, ο σιωνισμός ήταν ένα κίνημα για ένα εθνικό καταφύγιο για τους Εβραίους, που δεν είχαν πουθενά αλλού να πάνε. Ηταν ένα κίνημα εθνικής αυτοδιάθεσης και επιστροφής σε ένα μέρος που πολλοί Εβραίοι θεωρούσαν πατρίδα τους, κι ας μην είχαν ζήσει ποτέ εκεί. Οι άνθρωποι που θαυμάζω περισσότερο, όπως ο (Παλαιστίνιος – Αμερικανός διανοούμενος) Εντουαρντ Σαΐντ, αναδείκνυαν την αποικιοκρατική πτυχή του σιωνισμού, αλλά παράλληλα αναγνώριζαν ότι σήμαινε κάτι διαφορετικό για τους Εβραίους – ότι δεν ήταν μόνο αυτό. Είναι σημαντικό να διατηρούμε αυτή την αμεροληψία στη σκέψη μας, αλλιώς οδηγούμαστε σε πνευματικά –και ηθικά– αδιέξοδα».
Χωρίς απάντηση
Η συζήτηση επιστρέφει στη σκληρή πραγματικότητα επί του πεδίου. Ισχύει ότι το Ισραήλ θα δεχθεί κατάπαυση του πυρός μόνο υπό τον όρο της έξωσης της Χαμάς από τη Γάζα, στο πρότυπο της έξωσης της PLO από τον Λίβανο το 1982; Είναι εφικτό κάτι τέτοιο;
«Νομίζω ότι όντως αυτή είναι η θέση της ισραηλινής κυβέρνησης, η οποία είναι εν πολλοίς αποδεκτή από την ισραηλινοεβραϊκή κοινή γνώμη. Αυτό που συνεχίζει να με ξαφνιάζει είναι η απουσία οποιασδήποτε συνεκτικής απάντησης, από το Ισραήλ ή από τις ΗΠΑ, για το τι θα γίνει μετά. Αυτό με ανησυχεί πολύ. Καταλαβαίνω την επιθυμία να συντριβεί η Χαμάς, αλλά οι σοφοί πολιτικοί ηγέτες, σε στιγμές βαθιάς αγωνίας, φόβου και θλίψης, παραμένουν ψύχραιμοι και θέτουν στον εαυτό τους τα κρίσιμα στρατηγικά ερωτήματα. Και δεν βλέπω τον Νετανιάχου ή κάποιον άλλο στην ισραηλινή κυβέρνηση να έχει απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα».
Η Αμερική πρέπει να ασκήσει την επιρροή της
Πρέπει η Ουάσιγκτον να πιέσει περισσότερο για τον τερματισμό της βίας των εποίκων κατά των Παλαιστινίων στη Δυτική Οχθη; Πρέπει ο Μπάιντεν να πάρει αποστάσεις δημοσίως από τον Νετανιάχου;
«Είναι δύο ξεχωριστά ερωτήματα. Ναι, σίγουρα οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να κάνουν περισσότερα. Προσπαθούν, εκλιπαρούν τους Ισραηλινούς να θέσουν τους εποίκους υπό έλεγχο. Αλλά ένα σημαντικό κομμάτι αυτής της ισραηλινής κυβέρνησης στηρίζει ενεργά τη βία των εποίκων. Και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι διατεθειμένες να χρησιμοποιήσουν την επιρροή που έχουν επί του Ισραήλ».
Πώς θα μπορούσαν να ασκήσουν αυτή την επιρροή; «Θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ψήφισμα στα Ηνωμένα Εθνη που θα καταδίκαζε τη βία των εποίκων. Θα μπορούσαν να εξετάσουν την εφαρμογή του νόμου Leahy, που απαγορεύει την παροχή στρατιωτικής βοήθειας σε στρατιωτικές μονάδες που εμπλέκονται σε βαριές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αλλά η κυβέρνηση Μπάιντεν, όπως και οι πρόσφατοι προκάτοχοί της, δεν έχει δείξει ποτέ τη διάθεση να κάνει τέτοιες κινήσεις – κι αυτό εν μέρει εξηγεί γιατί σήμερα έχουμε τη συγκεκριμένη ισραηλινή κυβέρνηση στην εξουσία. Οι Ισραηλινοί ψηφοφόροι ποτέ δεν χρειάστηκε να ανησυχήσουν ότι ψηφίζοντας τον Νετανιάχου, τον Μπεν-Γκβιρ και τον Σμότριτς, εγκρίνοντας την de facto προσάρτηση της Δυτικής Οχθης, θα διακινδύνευαν τη σχέση τους με τις Ηνωμένες Πολιτείες».
Ο Μπάιντεν, σύμφωνα με τον Μπάιναρτ, ακολουθεί την πάγια τακτική του στενού εναγκαλισμού του Ισραήλ δημοσίως και των παρασκηνιακών πιέσεων για την αποτροπή ακροτήτων. «Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτή η προσέγγιση φέρνει κάποιο αποτέλεσμα», σημειώνει. Την ίδια στιγμή, ο Αμερικανός πρόεδρος «έχει μερίδιο ευθύνης που φτάσαμε εδώ, γιατί έστειλε το μήνυμα ότι θα αγνοούσε τα θεμελιώδη αιτήματα των Παλαιστινίων και θα υποστήριζε τη διαδικασία εξομάλυνσης μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας».
Η επιλογή της σύγκρουσης με το Τελ Αβίβ, από την άλλη, «θα προκαλούσε στον Μπάιντεν έναν τεράστιο πολιτικό πονοκέφαλο στην Ουάσιγκτον, με τους Ρεπουμπλικανούς αλλά και με κάποιους Δημοκρατικούς. Γι’ αυτό το αποφεύγει». Η πολιτική του, ωστόσο, έχει οδηγήσει, σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση, σε κατάρρευση της δημοτικότητάς του μεταξύ των Αμερικανών αραβικής προέλευσης. Ενδέχεται αυτό να παίξει ρόλο στις προεδρικές εκλογές του 2024;
«Θα μπορούσε, αν και απέχουμε έναν χρόνο από τις εκλογές και πολλά μπορούν να αλλάξουν. Αλλά το Μεσανατολικό συνιστά ένα πολύ σοβαρό πολιτικό πρόβλημα για τους Δημοκρατικούς, γιατί είναι βαθιά διχασμένοι επ’ αυτού, ενώ οι Ρεπουμπλικανοί είναι ενωμένοι».
«Κενά λόγια»
Η κρίση έχει επαναφέρει στα χείλη ειδικά των Αμερικανών, αναφορές στη λύση των δύο κρατών για το Παλαιστινιακό. Υπάρχει όμως ουσιαστική προοπτική για κάτι τέτοιο;
«Η δική μου άποψη είναι ότι η κατάσταση είναι μη αναστρέψιμη και άρα η λύση των δύο κρατών δεν υφίσταται. Η προσπάθεια αναβίωσής της προϋποθέτει τη λήψη θεαματικών μέτρων: «πάγωμα», ενδεχομένως και κατεδάφιση ορισμένων εποικισμών – ειδικά εκείνων που είναι κοιτίδες τρομοκρατίας κατά των Παλαιστινίων· συμπερίληψη του Παλαιστινιακού στις διαπραγματεύσεις εξομάλυνσης με τη Σαουδική Αραβία· προώθηση μιας πιο αξιόπιστης παλαιστινιακής ηγεσίας μέσω εκλογών. Δεν έχω ακούσει την κυβέρνηση Μπάιντεν να λέει οτιδήποτε από όλα αυτά. Απλά λέει ότι εξακολουθεί να υποστηρίζει τη λύση των δύο κρατών. Κι εγώ μπορεί να λέω ότι θέλω να τρέξω στον Μαραθώνιο της Νέας Υόρκης, αλλά περνάω τον χρόνο μου στον καναπέ μου τρώγοντας κέικ. Πρόκειται για βαθύτατα κενά λόγια».