Οταν σκεφτόμαστε τη φύση, σκεφτόμαστε πυκνά πράσινα δάση, πεζοπορίες στα βουνά, καλοκαιρινά μπάνια σε καθαρά καταγάλανα νερά ή, ίσως, τον ήχο της βροχής πάνω στα φύλλα μια δροσερή φθινοπωρινή μέρα. Σκεφτόμαστε υπέροχες στιγμές με τα αγαπημένα μας πρόσωπα, ή τότε που πήγαμε για έναν περίπατο σε κάποιο γαλήνιο μέρος για να βάλουμε σε τάξη τις σκέψεις μας.
Αυτές όμως οι πολύτιμες στιγμές είναι άραγε κάτι που μπορούμε να θεωρούμε δεδομένο; Και σε τι κατάσταση βρίσκεται η φύση που μας περιβάλλει; Γνωρίζουμε, νομίζω, όλοι μας τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα.
Η προστασία της φύσης όπως έχει αυτή τη στιγμή δεν αρκεί για να ξαναφέρουμε τη φύση στη ζωή μας. Το 80% των οικοτόπων της Ε.Ε. που έχουν αξιολογηθεί βρίσκονται σε κακή κατάσταση, παρά τα 30 χρόνια νομοθεσίας για την προστασία τους. Οι θερμοκρασίες στις πόλεις ανεβαίνουν, οι γεωργικές εκτάσεις αντιμετωπίζουν ξηρασίες και, σε μερικές χώρες, τα δάση εκπέμπουν ήδη περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από αυτό που απορροφούν. Η βιοποικιλότητα μειώνεται ραγδαία, όπως και οι δωρεάν υπηρεσίες που παρέχονται από τα υγιή οικοσυστήματα – όπως η διήθηση του νερού, η επικονίαση και η παραγωγικότητα του εδάφους. Ολα αυτά οδηγούν σε οικονομικές ζημίες που ανέρχονται σε δεκάδες δισεκατομμύρια κάθε χρόνο.
Καθώς οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής γίνονται ολοένα πιο εμφανείς στην Ευρώπη, συνειδητοποιούμε πλέον περισσότερο ότι, εάν θέλουμε να προστατεύσουμε τον εαυτό μας και την οικονομία από τα χειρότερα επακόλουθά της, έχουμε ανάγκη μια υγιή φύση. Στο αδιαμφισβήτητο αυτό συμπέρασμα έχουν καταλήξει όχι μόνο οι εμπειρογνώμονες της IPCC για το κλίμα, αλλά και οικονομολόγοι που εργάζονται βάσει δεδομένων, μεταξύ των οποίων και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Επομένως, για να αντιστρέψουμε την απώλεια της βιοποικιλότητας, χρειάζεται να προχωρήσουμε πέρα από την προστασία της φύσης και να λάβουμε τολμηρά μέτρα για την αποκατάστασή της.
Το 2022 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε πρόταση για την πρώτη ευρωπαϊκή νομοθετική πράξη για την αποκατάσταση της φύσης. Η πρωτοβουλία αυτή συνδυάζει έναν γενικότερο, μακροπρόθεσμο στόχο όσον αφορά την αποκατάσταση της φύσης στην ξηρά και τις θάλασσες της Ε.Ε. με δεσμευτικούς στόχους αποκατάστασης για συγκεκριμένους οικοτόπους και είδη. Επειτα από αρκετούς γύρους συζητήσεων τους τελευταίους μήνες κατά τη διάρκεια της νομοθετικής διαδικασίας, επιτεύχθηκε τελικά προσωρινή συμφωνία μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, των κρατών-μελών της Ε.Ε. και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η συμφωνία αυτή αποτελεί σαφές πολιτικό μήνυμα ότι η Ε.Ε. εξακολουθεί να βρίσκεται στον σωστό δρόμο για ένα βιώσιμο μέλλον.
Το τελικό κείμενο, το οποίο θα πρέπει πλέον να εγκριθεί επίσημα από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., αποτελεί ένα ορόσημο που θα μας επιτρέψει να θεραπεύσουμε τη φύση, ώστε να συνεχίσει να είναι ο πλέον πολύτιμος σύμμαχός μας στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής. Γιατί αυτή είναι η ουσία της αποκατάστασης της φύσης: δεν αποκλείουμε τη φύση, αλλά την ενσωματώνουμε στις πόλεις, στις επιχειρήσεις, στις γεωργικές εκτάσεις και στις κατοικημένες περιοχές. Ζούμε μαζί με αυτήν και από αυτήν, τη φροντίζουμε και, ως αντάλλαγμα, επωφελούμαστε από τις υπηρεσίες οικοσυστήματος που προσφέρει για τις επόμενες γενιές.
Μόλις η νομοθετική πράξη τεθεί σε ισχύ, η εφαρμογή της θα επιφέρει σταδιακά σημαντικές αλλαγές στο πώς αντιλαμβανόμαστε τη φύση και την αξία της για την κοινωνία και την οικονομία. Τα οικονομικά επιχειρήματα για μια υγιή φύση ήταν ανέκαθεν σαφή: το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ έχει διαπιστώσει ότι πάνω από το μισό παγκόσμιο ΑΕΠ –περίπου 40 τρισ. ευρώ– συνδέεται με τη φύση, και ότι η αντιμετώπιση της οικολογικής κρίσης μπορεί να δημιουργήσει 395 εκατ. θέσεις εργασίας έως το 2030. Ανάλογα υψηλό, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ, θα είναι το κόστος σε περίπτωση που παραμείνουμε αδρανείς απέναντι στην απώλεια της βιοποικιλότητας. Ανάμεσα στο 1997 και το 2011, ο κόσμος έχασε περίπου 3,75-19 τρισ. ευρώ κάθε χρόνο σε υπηρεσίες οικοσυστήματος λόγω της μεταβολής της εδαφοκάλυψης και 6-10 τρισ. ευρώ ετησίως από την υποβάθμιση της γης.
Τώρα πλέον πρέπει να ξεκινήσει η πραγματική δουλειά, δηλαδή να μετατρέψουμε το δυναμικό αυτό σε έμπρακτα αποτελέσματα στο πλέον στοιχειώδες επίπεδο, να το υλοποιήσουμε σε άμεσα οφέλη για όλους εμάς και την κοινωνία μας γενικότερα – τους γεωργούς, τους αλιείς, τους δασοκόμους, τους τραπεζίτες, και για τις πολυάριθμες μικρές επιχειρήσεις που εξαρτώνται από τη φύση.
Ας πάρουμε για παράδειγμα τους επικονιαστές: οι άγριοι επικονιαστές, όπως οι άγριες μέλισσες και οι πεταλούδες, έχουν μειωθεί δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες. Ωστόσο, περίπου το 80% των γεωργικών καλλιεργειών και σχεδόν 5 δισ. ευρώ από την ετήσια γεωργική παραγωγή της Ε.Ε. εξαρτώνται από τους επικονιαστές, που σημαίνει ότι, εάν δεν σταματήσουμε τη μείωσή τους, τα αποτελέσματα θα είναι καταστροφικά για την παραγωγή τροφίμων.
Η αποκατάσταση των διάφορων οικοσυστημάτων στα οποία μπορούν να ευδοκιμήσουν οι επικονιαστές είναι καθοριστική προκειμένου να αντιστραφεί η μείωση του πληθυσμού τους και να διασφαλιστούν οφέλη για τους γεωργούς. Αυτό είναι ένα μόνο από τα πολλαπλά οφέλη της αποκατάστασης, και πρόκειται για κάτι σε σχέση με το οποίο έχει σημειωθεί ήδη μεγάλη πρόοδος – και υπάρχουν πολυάριθμες ευκαιρίες για να βελτιώσουμε τη φύση γύρω μας σε όλες τις γωνιές της Ευρώπης.
Η Ελλάδα είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η αποκατάσταση της φύσης μπορεί να συμβάλει στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και στην προσαρμογή σε αυτήν, καθώς και σε πρόσθετα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη. Η Ελλάδα διαθέτει πολύπλευρη και εκτεταμένη εμπειρία στην αποκατάσταση οικοσυστημάτων. Το εθνικό σχέδιο αναδάσωσης της Ελλάδας αποσκοπεί στην αποκατάσταση των υποβαθμισμένων δασικών οικοσυστημάτων, με στόχο την ανάσχεση της απώλειας βιοποικιλότητας και την προστασία των υποδομών από τις φυσικές καταστροφές. Το σχέδιο δράσης και η στρατηγική ανθεκτικότητας της Αθήνας για το κλίμα έχουν σκοπό να αποκαταστήσουν τα αστικά πράσινα οικοσυστήματα ώστε να αντεπεξέλθουν στην κλιματική αλλαγή και στους καύσωνες που πλήττουν τις πόλεις. Η προστασία των οχθών του ποταμού Ευρώτα και η αποκατάσταση των δασών που βρίσκονται σε αυτές στοχεύουν στη βελτίωση της ανθεκτικότητας στις πλημμύρες και στη βελτίωση της ποιότητας των υδάτων για τους γεωργούς.
Η Ελλάδα υλοποιεί επίσης έργα αποκατάστασης των παράκτιων οικοσυστημάτων με σκοπό τη μείωση και την πρόληψη της διάβρωσης των ακτών, μεταξύ των οποίων ένα πρόγραμμα για την αποκατάσταση των θαλάσσιων λειμώνων στον Αμβρακικό. Τα εξαιρετικά αυτά παραδείγματα δείχνουν πόσο πολλά γίνονται ήδη σε πρακτικό επίπεδο και αποτελούν πηγή έμπνευσης για τις επόμενες δράσεις μας.
Δεν υπάρχει μέλλον για εμάς χωρίς τη φύση. Η φύση δεν μπορεί να είναι πολυτέλεια. Οι γεωργοί, οι δασοκόμοι και οι αλιείς μας εξαρτώνται άμεσα από αυτήν και έχουν ανάγκη για επαρκή στήριξη. Με τη νέα νομοθετική πράξη για την αποκατάσταση της φύσης, καθώς και με άλλα εργαλεία όπως η κοινή γεωργική πολιτική, εξασφαλίζουμε ότι λαμβάνουν τη στήριξη που χρειάζονται. Η αποκατάσταση είναι μια θετική ιστορία, μια χαρμόσυνη εξέλιξη. Και αυτό γιατί αποτελεί την ελπίδα μας και την καλύτερη ευκαιρία που έχουμε ώστε το μέλλον μας να είναι το ίδιο λαμπρό με τις πλέον πολύτιμες αναμνήσεις μας.
* Ο κ. Βιργκίνιους Σινκέβιτσιους είναι Ευρωπαίος επίτροπος, αρμόδιος για το Περιβάλλον, τους Ωκεανούς και την Αλιεία.