Οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή προϊόντος του χρόνου γίνονται όλο και πιο επικίνδυνες. Ο πόλεμος στη Γάζα δεν έχει γενικευθεί, με την άμεση εμπλοκή του Ιράν ή της Χεζμπολάχ, ωστόσο, τα παρεπόμενα αυτού ακουμπούν άλλες ζώνες αστάθειας και επηρεάζουν την παγκόσμια οικονομία περισσότερο απ’ ό,τι η σύγκρουση ανάμεσα σε Ισραήλ και Χαμάς. Η τωρινή κατάσταση είναι αποκαλυπτική τόσο τον αδιεξόδων της ισραηλινής ηγεσίας όσο και της αναποτελεσματικότητας της αντίστοιχης αμερικανικής.
Ο πιεσμένος Νετανιάχου έχει σύμμαχό του τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, αφού όσο πλησιάζουμε σε αυτές, τόσο πιο δεμένα θα είναι τα χέρια του Μπάιντεν, πολύ περισσότερο από τη στιγμή που το αποτέλεσμα της αναμέτρησης μοιάζει οριακό, άρα κάθε ψήφος/χρηματοδότηση είναι σημαντική και η άποψη του αμερικανοεβραϊκού λόμπι δεν μπορεί να αγνοηθεί. Ο Νετανιάχου είναι αποφασισμένος να εξαντλήσει κάθε τρόπο και μέσο προκειμένου να εξοντώσει επιχειρησιακά τη Χαμάς, ευελπιστώντας ότι έτσι θα κερδίσει πόντους στο εσωτερικό. Ηδη υπάρχει μεγάλη αμφισβήτηση για την αποτυχία αποτροπής της τρομοκρατικής ενέργειας της Χαμάς της 7ης Οκτωβρίου, ενώ στο εξωτερικό ακόμη και παραδοσιακοί σύμμαχοι του Ισραήλ, πλην των Ηνωμένων Πολιτειών και της Γερμανίας, δυσκολεύονται να στηρίξουν το Ισραήλ. Ομως, το Τελ Αβίβ δεν πτοείται από τις διεθνείς αντιδράσεις, αν δεν τελειώσει τη δουλειά με τη Χαμάς. Ακόμη κι αν η εικόνα και το γόητρό του αποκατασταθούν κάποια στιγμή σε ένα μέρος της παγκόσμιας κοινότητας, το μεγάλο πρόβλημα για το Ισραήλ είναι διττό: από τη μία νομιμοποιεί τρόπον τινά τις αντιδράσεις εις βάρος του και δίνει πάτημα στους ακραίους με αντισημιτικές διαθέσεις να κρύβονται πίσω από τα συμβαίνοντα στη Γάζα για να δικαιολογούν τους μύδρους εναντίον του και από την άλλη, οι ρίζες της Χαμάς στους Παλαιστινίους καθιστούν περίπου αδύνατη την προσπάθεια ιδεολογικής ξερίζωσής της και όχι μόνον επιχειρησιακής. Ενώ είναι δεδομένο ότι γαλουχείται με εχθροπάθεια για το εβραϊκό στοιχείο μία νέα γενιά Παλαιστινίων και Αράβων.
Μόνο τυχαία δεν ήταν η δημόσια παραδοχή Μπάιντεν της στρατηγικής τύφλωσης των ΗΠΑ που ακολούθησε την 11η Σεπτεμβρίου και η προτροπή του προς τους Ισραηλινούς να μην επαναλάβουν το ίδιο λάθος και να μην αφήσουν την οργή τους να ορίσει τις επιλογές τους. Αλλωστε, ο πόλεμος στη Γάζα όχι μόνον αποπροσανατολίζει τον αμερικανικό παράγοντα από το ουκρανικό μέτωπο, αλλά δημιουργεί και νέες εστίες έντασης και ανάφλεξης, πολύ πέραν των ορίων της Γάζας, που οπωσδήποτε ναρκοθετούν την περιφερειακή σταθερότητα. Δημιουργείται, επομένως, το αμείλικτο ερώτημα κατά πόσον οι –κατά τη Δύση– διεθνείς ταραξίες είναι αυτοί που εν τέλει ορίζουν την ατζέντα, όπως συνέβη με την Αλ Κάιντα μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Κατά πόσον δηλαδή οι Χούθι, η Χαμάς και η Χεζμπολάχ αλλά και το Ιράν αναθεωρούν με υβριδικό τρόπο εν τοις πράγμασι το status quo, πολλαπλασιάζοντας τις αβεβαιότητες. Εν μέσω λοιπόν συστημικών αλλαγών σε παγκόσμιο επίπεδο, επιβεβαιώνεται η αδυναμία της Ουάσιγκτον να ελέγξει τις εξελίξεις σε περιφερειακό επίπεδο, γεγονός που προκαλεί παρενέργειες σε διάφορα πεδία.
Κατ’ αρχάς, η εικόνα των ΗΠΑ φθείρεται: είτε γιατί κατηγορούνται ότι αδυνατούν να συγκρατήσουν το Ισραήλ, είτε γιατί θεωρούνται αδύναμες να προστατεύσουν την παγκόσμια ναυσιπλοΐα από μία οργάνωση που κατοικοεδρεύει στην Υεμένη, ή επειδή εμπεδώνεται η εικόνα της δύναμης που δεν θέλει ή/και δεν μπορεί να είναι παντού ή λόγω της εντύπωσης ότι πλέον δεν αποτελούν φόβητρο.
Ο πόλεμος στη Γάζα όχι μόνον αποπροσανατολίζει τον αμερικανικό παράγοντα από το ουκρανικό μέτωπο, αλλά δημιουργεί και νέες εστίες που ναρκοθετούν την περιφερειακή σταθερότητα.
Είναι χαρακτηριστικό πως έχουν πολλαπλασιαστεί οι επιθέσεις εις βάρος αμερικανικών στόχων σε Ιράκ και Συρία γιατί, όπως και οι Χούθι στην Υεμένη, έχουν βρει τον τρόπο να μειώσουν τις απώλειες από τα αντίποινα που ακολουθούν. Επίσης, η στασιμότητα που παρουσιάζει το ουκρανικό ζήτημα συνυπολογίζεται από τους περιφερειακούς δρώντες, που ποντάρουν στην αδυναμία των Αμερικανών να είναι παρόντες ταυτόχρονα σε πολλά μέτωπα.
Αρκετοί, ακόμη και ο νατοϊκός σύμμαχος Τουρκία, βλέπουν πως τώρα είναι η ευκαιρία τους για να προωθήσουν διευθετήσεις που υπό άλλες συνθήκες θα ήταν πιο δύσκολο να τις καταφέρουν. Ο Ερντογάν, επί παραδείγματι, προειδοποίησε για μακροχρόνιες επιχειρήσεις σε Συρία και Ιράκ εις βάρος των Κούρδων, κατηγορώντας εμμέσως τους Αμερικανούς ότι επιθυμούν τη δημιουργία ενός κράτους τρομοκρατών. Το Ιράν από την πλευρά του χτύπησε βάσεις στο βόρειο Ιράκ και στο Πακιστάν (με διαφορετική επίκληση), μέσω της Χεζμπολάχ έχει υποχρεώσει σε εκκένωση περιοχών του Ισραήλ που βρίσκονται κοντά στον Λίβανο, με αποτέλεσμα 70.000 Ισραηλινοί να βρίσκονται μακριά από τις εστίες τους, ενώ οι Χούθι διαταράσσουν την παγκόσμια αλυσίδα τροφοδοσίας με τις επιθέσεις τους στην Ερυθρά Θάλασσα. Ετσι οι Ιρανοί δείχνουν ότι, αντιθέτως με τις αραβικές ηγεσίες, δεν μένουν απαθείς απέναντι σε όσα συμβαίνουν στη Γάζα, ενώ παράλληλα δεν εκτίθενται σε άμεσο κίνδυνο και προστατεύουν τη Χεζμπολάχ.
Φαίνεται, λοιπόν, να βρισκόμαστε σε μία επικίνδυνη συνθήκη όπου εκτός από έναν πλήρους κλίμακας πόλεμο, (σχεδόν) όλα τα υπόλοιπα επιτρέπονται (και πάντως δεν αποτρέπονται), χρησιμοποιώντας ως αφορμή ή και άλλοθι τον πόλεμο στη Γάζα. Δεδομένου ότι οι Αμερικανοί θεωρούνταν μέχρι πρότινος ο επικυρίαρχος της περιοχής, η αναστάτωση που έχει προκληθεί τους εκθέτει, διευρύνοντας σημαντικά τα περιθώρια ελιγμών εταίρων και αντιπάλων. Το πιο ανησυχητικό είναι πως ενόψει των προεδρικών εκλογών, η εκτίμηση είναι ότι ο Μπάιντεν θα γίνεται πιο διστακτικός (γιατί και η αμερικανική κοινωνία δεν επιθυμεί… εξωτερικές περιπέτειες), ενώ ο Τραμπ, ανεξάρτητα από την κατεύθυνση της πολιτικής του, αναμένεται να είναι πιο αποφασιστικός, οπότε είναι προτιμότερο να τον προκαταλάβουν, δημιουργώντας τετελεσμένα. Επομένως, δεν αποκλείεται ο επόμενος ένοικος του Λευκού Οίκου να συναντήσει μία νέα πραγματικότητα στην ευρύτερη Μέση Ανατολή.
O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.