Με την αντεπίθεση του καλοκαιριού να έχει αποτύχει, τον ουκρανικό στρατό να έχει υποχωρήσει σε αμυντικές θέσεις και τη συνέχιση της βοήθειας Αμερικανών και Ευρωπαίων ολοένα και πιο αβέβαιη, το τελευταίο πράγμα που χρειαζόταν στο Κίεβο ήταν το άνοιγμα εσωτερικού ρήγματος ανάμεσα στην ανώτατη πολιτική και στρατιωτική ηγεσία. Κι όμως, αυτό ακριβώς συνέβη τη νύχτα της Δευτέρας, όπως μαρτυρεί σωρεία ουκρανικών και δυτικών μέσων. Σύμφωνα με τα συγκλίνοντα ρεπορτάζ, ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι ζήτησε από τον αρχηγό των ενόπλων δυνάμεων Βαλέρι Ζαλούζνι να παραιτηθεί, προσφέροντάς του, για να γλυκάνει το χάπι, το αξίωμα του στρατιωτικού του συμβούλου. Οταν εκείνος αρνήθηκε, ο Ζελένσκι του είπε ότι θα τον αποπέμψει ούτως ή άλλως, αλλά αναγκάστηκε να αναστείλει την απόλυσή του επειδή κανένας από τους δύο υποψηφίους για τη διαδοχή (ο αρχηγός της στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών Κίριλ Μπουντάνοφ και ο αρχηγός του στρατού ξηράς Ολεξάντρ Σίρσκι) δεν αποδέχθηκε την πρόταση.
«Ασφαιρες» διαψεύσεις
Την επομένη, κύκλοι της προεδρίας διέψευσαν τα περί αποπομπής του Ζαλούζνι, χωρίς ωστόσο κανείς από τους δύο πρωταγωνιστές του δράματος να κάνει οποιαδήποτε δήλωση. Μεγάλης επιρροής δυτικά μέσα, όπως η αμερικανική εφημερίδα Washington Post, η γαλλική Le Monde και το βρετανικό περιοδικό Economist, επέμεναν ότι τα πράγματα εξελίχθηκαν όπως ακριβώς είχαν περιγραφεί από τα ρεπορτάζ. Κοινή ήταν η εκτίμηση ότι ο εξοστρακισμός του 50χρονου στρατηγού είναι απλά θέμα χρόνου –άλλωστε, κάτι ανάλογο συνέβη με την αποπομπή του πρώην υπουργού Αμυνας Ολέξι Ρέζνικοφ: επί μήνες, οι σχετικές φήμες διαψεύδονταν σταθερά από την προεδρία, μέχρι τη μέρα που επαληθεύτηκαν.
Κατά τα λοιπά, οι δύο περιπτώσεις είναι εντελώς διαφορετικές. Επαγγελματίας πολιτικός, ο Ρέζνικοφ δεν είχε καμία άμεση ανάμειξη στην πολεμική προσπάθεια – ο ρόλος του περιοριζόταν κατά βάση στην εξασφάλιση δυτικής στρατιωτικής βοήθειας. Επιπλέον, το κύρος του είχε καταπέσει λόγω των απανωτών οικονομικών σκανδάλων σχετικά με τις προμήθειες των ενόπλων δυνάμεων – εντελώς εξοργιστικά πράγματα για μια χώρα που δίνει αγώνα επιβίωσης.
Αντίθετα, ο Ζαλούζνι αναγορεύτηκε στα μάτια της κοινής γνώμης σε εθνικό ήρωα, χάρη στην απόκρουση της ρωσικής εισβολής στο Κίεβο και στις επιτυχημένες αντεπιθέσεις των Ουκρανών στο Χάρκοβο και τη Χερσώνα. Επόμενο είναι να αναρωτιέται κανείς για τις επιπτώσεις που θα είχε ενδεχόμενη αποπομπή του στο ηθικό του σκληρά δοκιμαζόμενου ουκρανικού στρατού.
Ο στρατηγός είχε αναγορευθεί εθνικός ήρωας για την άμυνα του Κιέβου και τις επιτυχημένες αντεπιθέσεις στο Χάρκοβο και στη Χερσώνα.
Γεγονός είναι ότι η σύγκρουση της Δευτέρας δεν ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία. Τρεις πηγές προσκείμενες στον στρατηγό εκμυστηρεύτηκαν στην ισπανική El Pais ότι λίγο πριν ξεκινήσει ο πόλεμος, ο Ζαλούζνι εκτιμούσε ότι η ρωσική εισβολή ήταν επικείμενη, όπως προειδοποιούσαν και οι Αμερικανοί, αλλά ο Ζελένσκι, ακολουθώντας τις εκτιμήσεις των Ευρωπαίων, θεωρούσε το ενδεχόμενο απίθανο. Κατά τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου, πάντα σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, ο στρατηγός είχε έναν θερμό διαπληκτισμό με τον Ζελένσκι και το δεξί του χέρι, τον Αντρέι Γέρμακ, επιμένοντας ότι ήταν δυνατή η αποτελεσματική αντίσταση στη ρωσική εισβολή. Η προεδρία αμφέβαλε, γι’ αυτό και έστειλε αντιπροσωπεία να διαπραγματευθεί με τον Πούτιν.
Ομολογία αποτυχίας
Ομολογία αποτυχίαςΗ αντίστροφη μέτρηση προς την αναπόφευκτη, κατά τα φαινόμενα, ρήξη άρχισε την 1η Νοεμβρίου 2023, όταν το Economist δημοσίευσε εκτιμήσεις του Ζαλούζνι, ο οποίος αναγνώριζε ότι η ουκρανική αντεπίθεση είχε αποτελματωθεί και ότι δεν θα έπρεπε να αναμένονται θεαματικές ανατροπές στο μέτωπο τους χειμερινούς μήνες. Ο Ζελένσκι εξοργίστηκε και διαφοροποιήθηκε δημόσια, παρότι οι μετέπειτα εξελίξεις δικαίωσαν τον στρατηγό του. Τον ίδιο μήνα, η Washington Post έβγαλε στη δημοσιότητα αποσπάσματα από το πόρισμα των γερμανικών, σουηδικών και δανέζικων υπηρεσιών για το πολύκροτο σαμποτάζ στον ρωσογερμανικό αγωγό φυσικού αερίου NordStream, τον Σεπτέμβριο του 2022. Σύμφωνα με το πόρισμα, το σαμποτάζ έγινε από ειδικές δυνάμεις της Ουκρανίας με εντολή του Ζαλούζνι, χωρίς να έχει ενημερωθεί ο Ζελένσκι, ο οποίος απάλλαξε από τα καθήκοντά του τον αρχηγό των ειδικών δυνάμεων χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του επιτελάρχη του.
Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι ήταν, πιθανότατα, η σύγκρουση των δύο ανδρών για το καυτό θέμα της επιστράτευσης. Ο Ζαλούζνι ζήτησε από την πολιτική ηγεσία την άμεση επιστράτευση 450.000 έως 500.000 ανδρών για να αναπληρώσει τις πολύ μεγάλες απώλειες ενός στρατού όπου ο μέσος όρος ηλικίας στην πρώτη γραμμή του μετώπου είναι μεταξύ 40 και 45 ετών. Ο Ζελένσκι θεώρησε υπερβολική την αξίωση της στρατιωτικής ηγεσίας, καθώς ούτε οι οικονομικές δυνατότητες ούτε τα διαθέσιμα πυρομαχικά αρκούν για να υποστηρίξουν μια τόσο θεαματική αύξηση, ενώ φαίνεται να ελπίζει ότι η ρωσική πίεση θα εξασθενήσει με τον ερχομό της άνοιξης.
Διάχυτη είναι η εντύπωση στην Ουκρανία και στους συμμάχους της ότι, πέραν των διχογνωμιών για τα στρατιωτικά, οι πολιτικές φιλοδοξίες παίζουν κι αυτές τον ρόλο τους. Από την έναρξη της ρωσικής εισβολής, δηλαδή επί σχεδόν δύο χρόνια, η Ουκρανία ζει υπό τον στρατιωτικό νόμο και η θητεία του Ζελένσκι έχει λήξει από τον Νοέμβριο. Πολλοί θεωρούν ότι ο Ζαλούζνι θα είναι ο πιο επικίνδυνος αντίπαλος για τον σημερινό πρόεδρο όταν έρθει η ώρα να στηθούν οι κάλπες, αν βέβαια θέσει υποψηφιότητα. Πρόσφατη δημοσκόπηση τον έφερε να εμπνέει εμπιστοσύνη στο 88% των ομοεθνών του έναντι 66% του Ζελένσκι. Ο πρώην πρόεδρος Πέτρο Ποροσένκο πήρε το μέρος του στρατηγού και κατηγόρησε τον διάδοχό του ότι θέλει να τον διώξει «γιατί τον ζηλεύει».
Σε κάθε περίπτωση, το ρήγμα στην κορυφή της πυραμίδας ήρθε την πιο ακατάλληλη στιγμή. Ρεπορτάζ της Le Monde και του New Yorker περιγράφουν άδεια κέντρα στρατολογίας, στρατονόμους να εισβάλουν σε σπίτια και καφέ για να οδηγήσουν βίαια στους στρατώνες όσους αποφεύγουν τη θητεία τους, την ώρα που οι στρατιώτες που μάχονται στην πρώτη γραμμή έχουν κλείσει τρία χρόνια θητείας και ενώ 6,2 εκατ. Ουκρανές αλλά και Ουκρανοί σε ηλικία στράτευσης βρίσκονται στο εξωτερικό. Υπό αυτές τις συνθήκες είναι θαύμα το γεγονός ότι ο ουκρανικός στρατός σε γενικές γραμμές κρατάει τις θέσεις του στα χαρακώματα και πιέζει τη Ρωσία με θεαματικές επιδρομές στην Κριμαία και το Μπέλγκοροντ. Ωστόσο, ο αγώνας του γίνεται πλέον σε ανηφορικό πεδίο και η πίεση για κάποιου είδους συμβιβασμό ενισχύεται.
Ο αντίκτυπος από τον «καπιταλισμό του πολέμου»
Είναι κοινός τόπος ότι ο πόλεμος, κάθε πόλεμος, κρίνεται όχι μόνο στο πεδίο της μάχης, αλλά και στα μετόπισθεν, στο κρίσιμο μέτωπο της οικονομίας. Δυστυχώς για την Ουκρανία τα νέα δεν είναι καλά ούτε σ’ αυτό το επίπεδο. «Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο διπλασιάζει την πρόβλεψη για την ανάπτυξη της Ρωσίας, καθώς ο πόλεμος διεγείρει την οικονομία», ήταν ο τίτλος πρωτοσέλιδου ρεπορτάζ των Financial Times την περασμένη Τετάρτη. Σε πείσμα των δυτικών κυρώσεων, η ρωσική οικονομία αναμένεται να αυξηθεί κατά 2,6% κατά το ΔΝΤ και κατά 3,5% κατά τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Ο «πολεμικός καπιταλισμός» για την ώρα αποδίδει και οι ρωσικές τράπεζες, θεωρητικά αποκλεισμένες από το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, κατέγραψαν πέρυσι κέρδη-ρεκόρ.
Σε πείσμα των δυτικών κυρώσεων, η ρωσική οικονομία αναμένεται να αυξηθεί κατά 2,6% κατά το ΔΝΤ και κατά 3,5% κατά τον Βλαντιμίρ Πούτιν.
Στο απέναντι στρατόπεδο τα πράγματα διαγράφονται πιο δύσκολα. Μπορεί η ουκρανική οικονομία να σταθεροποιήθηκε το 2023, ύστερα από τη δραματική συρρίκνωση (σχεδόν κατά το ένα τρίτο του ΑΕΠ) του 2022, αλλά το δημοσιονομικό έλλειμμα κινείται στη στρατόσφαιρα (γύρω στο 20,7% έναντι 1,9% της Ρωσίας). Αυτό σημαίνει ότι, παρά τα 350 δισ. δυτικής βοήθειας (πάνω από δύο ΑΕΠ της Ουκρανίας) που έχει εισπράξει στα δύο χρόνια του πολέμου, η κυβέρνηση Ζελένσκι θα βρεθεί στην πολύ δυσχερή θέση είτε να περικόψει δραστικά κοινωνικές δαπάνες σε έναν ήδη τρομερά πιεσμένο πληθυσμό είτε να κηρύξει στάση πληρωμών στο δημόσιο χρέος της, αν δεν δεχθεί νέα, μεγάλα πακέτα οικονομικής βοήθειας. Ωστόσο, η εμφανής «κόπωση της Δύσης με το Ουκρανικό» καθιστά τη συνέχιση των οικονομικών ροών δυσχερέστερη. Στις Ηνωμένες Πολιτείες το πακέτο των 66 δισ. δολαρίων που έχει καταθέσει στο Κογκρέσο η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει μπλοκάρει για την ώρα, καθώς οι Ρεπουμπλικανοί, υπό την πίεση του Ντόναλντ Τραμπ, εξαρτούν την απελευθέρωση των κονδυλίων για την Ουκρανία από την επιβολή των όρων τους για σκληρά αντιμεταναστευτικά μέτρα στα σύνορα με το Μεξικό. Το γεγονός ότι βρισκόμαστε σε προεκλογική χρονιά παίζει κι αυτό τον ρόλο του. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση, το τετραετές πρόγραμμα οικονομικής βοήθειας στην Ουκρανία, ύψους 50 δισ. ευρώ, προσέκρουσε στις αντιρρήσεις του Ούγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Ορμπαν, αυτή τη στιγμή του πιο φιλικού προς τη Μόσχα ηγέτη μεταξύ των «27». Παρότι ο Ορμπαν υπέκυψε στις πιέσεις κατά τη Σύνοδο Κορυφής της Πέμπτης, η αποδέσμευση της βοήθειας θα γίνεται κατά δόσεις, με κυβερνήσεις υπό αυξανόμενη πίεση. Το γεγονός ότι, υπό το βάρος των αγροτικών κινητοποιήσεων σε πολλές χώρες, οι Βρυξέλλες έθεσαν ήδη κάποιους περιορισμούς στις εισαγωγές ουκρανικών προϊόντων, ασφαλώς κάτι λέει.