Λογοκρισία στα ΜΜΕ, αδιαφανείς εκλογές, απαγόρευση διαδηλώσεων: πολλές αναπτυσσόμενες χώρες μετεξελίσσονται σε αυταρχικά καθεστώτα, σύμφωνα με νέα έκθεση του γερμανικού Ιδρύματος Μπέρτελσμαν, που διαπιστώνει ότι η δημοκρατία στις χώρες αυτές παρακμάζει. Η Σομαλία, η Υεμένη και η Λιβύη βυθίζονται στη βία, στη Ρωσία το Κρεμλίνο υπαγορεύει τον τρόπο διενέργειας των εκλογών, ο στρατός ελέγχει τη Μιανμάρ και σε πολλές ακόμη χώρες οι θεσμοί τελούν σε υποχώρηση. Ολα αυτά τα φαινόμενα χαρτογραφεί η έρευνα, που ανέλυσε 137 αναπτυσσόμενες χώρες, εκ των οποίων οι 63 είναι δημοκρατίες και οι 74 αυταρχικά καθεστώτα.
Πρόκειται για σταθερή αύξηση του αριθμού των αντιδημοκρατικών κρατών, μία τάση που καταγράφεται την τελευταία 20ετία. «Σε καμία άλλη χρονική στιγμή των τελευταίων δύο δεκαετιών δεν υπήρχαν τόσο λίγες δημοκρατικές κυβερνήσεις όσο σήμερα», είναι η ζοφερή ετυμηγορία της αναφοράς. Τριακόσιοι ειδικοί ανέλαβαν να αποτιμήσουν λεπτομερείς εκθέσεις για τις αναπτυσσόμενες χώρες της έκθεσης με κριτήρια, μεταξύ άλλων, την ποιότητα της δημοκρατίας, την οικονομία της αγοράς και τον τρόπο διακυβέρνησης. Με κλίμακα από το 1 έως το 10, οι εμπειρογνώμονες κλήθηκαν να βαθμολογήσουν την κατάσταση της δημοκρατίας ή την απουσία της. Ετσι, η Κροατία συγκεντρώνει σκορ 8,55, η Τουρκία 4,23 και η Υεμένη 1,57.
Στο διάστημα Φεβρουαρίου 2021 – Ιανουαρίου 2023, το ινστιτούτο ονοματίζει 25 ήπια αυταρχικά καθεστώτα και 49 σκληρά. Στα δεύτερα περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη Συρία, την Υεμένη, τη Λιβύη, την Αϊτή και την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Στα κράτη με τον χειρότερο βαθμό συγκαταλέγονται η Μιανμάρ, το Αφγανιστάν, η Αίγυπτος και η Ρωσία. Ηπια αυταρχικά καθεστώτα θεωρούνται της Σιγκαπούρης, της Νιγηρίας, της Τουρκίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. Οι συντάκτες της έκθεσης διαπιστώνουν συστηματικό περιορισμό της ελευθερίας έκφρασης και Τύπου, ανελεύθερες εκλογικές αναμετρήσεις και περιστολή του δικαιώματος στις συναθροίσεις πολιτών.
«Το καθεστώς υπό τον Σι Τζινπίνγκ μετατρέπεται από μονοκομματική ηγεμονία σε μια απολυταρχική μονοκρατορία», σημειώνεται για την Κίνα στην έκθεση του Ιδρύματος Μπέρτελσμαν.
Κράτη όπως η Τουρκία και το Μπανγκλαντές απογυμνώνουν διαρκώς τις δημοκρατικές εγγυήσεις, κινδυνεύοντας να γίνουν σκληρά αυταρχικά καθεστώτα. Η Ρωσία φιγουράρει ως κατεξοχήν σκληρό αυταρχικό καθεστώς, εντύπωση που ενισχύεται από τον τρόπο διενέργειας των προεδρικών εκλογών, στις οποίες δεν τηρήθηκαν καν προσχηματικά δημοκρατικοί κανόνες. Για την Κίνα, οι συντάκτες της έκθεσης έγραψαν: «Το κινεζικό καθεστώς υπό τον Σι Τζινπίνγκ διολισθαίνει από τη μονοκομματική ηγεμονία σε μια απολυταρχική μονοκρατορία».
Υπάρχουν πάντως και κάποια αισιόδοξα σημάδια, όπως η ενίσχυση δημοκρατικών κινημάτων σε χώρες σαν τη Βραζιλία και την Πολωνία, όπου οι ψηφοφόροι καταψήφισαν τους αυταρχικούς ηγέτες. «Οι αυταρχικές τάσεις μπορούν συχνά να αναχαιτιστούν στην κάλπη», σημειώνει o ιστορικός Χάουεκ Χάρτμαν, που συμμετείχε στην έκθεση. «Γι’ αυτόν τον σκοπό απαιτείται κινητοποίηση της κοινωνίας των πολιτών πριν από τις εκλογές και επιστροφή του κράτους δικαίου μετά τις εκλογές». Θετικές μεταβολές σε επίπεδο εκδημοκρατισμού σημειώνονται επίσης στις χώρες της Βαλτικής, στην Ταϊβάν, στη Νότια Κορέα, στην Κόστα Ρίκα, στη Χιλή και στην Ουρουγουάη.
Τα δύο τελευταία χρόνια καταγράφηκαν λιγότερο ελεύθερες και δίκαιες εκλογές σε 25 χώρες. Σε 32 υπήρξε μικρότερη προστασία του δικαιώματος στις συγκεντρώσεις και σε 39 αναφέρθηκαν σοβαρότεροι περιορισμοί στον Τύπο και στην ελευθερία έκφρασης. Καταπίεση, συγκέντρωση εξουσίας, απονεύρωση των θεσμικών αντίβαρων και λήψη αποφάσεων σε περιορισμένους ηγετικούς κύκλους είναι ορισμένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα για τις χώρες που κυβερνώνται με αυταρχικό τρόπο.
Η ποιότητα της δημοκρατίας και η καλή διακυβέρνηση συνδέονται στενά μεταξύ τους, ειδικά με τη δυνατότητα και ετοιμότητα για την επίτευξη συναινέσεων. Σε αυτόν τον τομέα, 80 χώρες παίρνουν χειρότερο βαθμό απ’ ό,τι πριν από 10 χρόνια και σε αυτόν παρατηρούνται οι πιο σοβαροί περιορισμοί. «Οι κυβερνήσεις έχουν εγκαταλείψει σε πολλές χώρες τις προσπάθειες για κοινωνική συναίνεση. Ο συνεχής διάλογος και η αναζήτηση των βέλτιστων λύσεων δεν είναι ένδειξη αδυναμίας, αλλά δύναμης της δημοκρατικής διακυβέρνησης», σημειώνει η Σαμπίνε Ντόνερ, αναλύτρια στο Ινστιτούτο Μπέρτελσμαν. «Η καλή πολιτική είναι ακόμη η καλύτερη απάντηση στις αυταρχικές προκλήσεις».
Το Ινστιτούτο Μπέρτελσμαν δραστηριοποιείται για τη συμμετοχή όλης της κοινωνίας σε πολιτικό, οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο. Ιδρύθηκε το 1997 από τον Ράινχαρντ Μον (1921-2009), Γερμανό δισεκατομμυριούχο και φιλάνθρωπο, υπό την ηγεσία του οποίου ο όμιλος Μπέρτελσμαν μετεξελίχθηκε από ένα μεσαίο εκδοτικό οίκο, που ήταν το 1835, σε παγκόσμιο κολοσσό. Είχε δεχθεί επανειλημμένως επικρίσεις για τον τρόπο που διαχειρίστηκε το εθνικοσοσιαλιστικό παρελθόν του εκδοτικού οίκου. Η προσπάθειά του να παρουσιάσει τον Μπέρτελσμαν ως έναν εκδοτικό οίκο που ενίσχυσε την Αντίσταση ουδέποτε επαληθεύτηκε. Το αντίθετο μάλιστα, η τελική έκθεση για τον ρόλο του στο Γ΄ Ράιχ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ήταν ο μεγαλύτερος εκδοτικός οίκος για βιβλία της Βέρμαχτ.