Η πολύνεκρη τρομοκρατική επίθεση στη Μόσχα ήρθε για να μας θυμίσει με τον πλέον οδυνηρό τρόπο πως η απειλή της ισλαμιστικής τρομοκρατίας είναι ακόμη εδώ. Δυστυχώς αυτή είναι η πραγματικότητα. Από το 2001 και έπειτα, η συγκεκριμένη απειλή περνά περιόδους ύφεσης και έντασης, αλλά είναι σταθερά παρούσα και δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να υποτιμηθεί. Υπάρχει και ένα δεύτερο δεδομένο που πρέπει να λάβουμε υπόψη ώστε να μπορούμε να αξιολογούμε καλύτερα την κατάσταση με την ισλαμιστική τρομοκρατία. Οι περιφερειακές εξελίξεις, κυρίως εκτός των χωρών της Δύσης, επηρεάζουν καθοριστικά την εξέλιξη του φαινομένου και το μέγεθος της απειλής για τις δυτικές χώρες. Ο τρόπος με τον οποίο μετεξελίχθηκε η ISIS, εκμεταλλευόμενη την αστάθεια σε Ιράκ και Συρία, φθάνοντας να είναι η βασική απειλή από την ισλαμιστική τρομοκρατία παγκοσμίως, είναι χαρακτηριστική περίπτωση.
Μια αντίστοιχη δυναμική με αυτή της περιόδου 2011-2012, όταν και είχαμε την ισχυροποίηση της ISIS, εξελίσσεται στην ευρύτερη περιοχή του Αφγανιστάν και του Πακιστάν από το 2016. Το αποκορύφωμα των εξελίξεων ήταν η αποχώρηση των τελευταίων αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν το 2021, σε συνδυασμό με την ανάληψη της ηγεσίας της χώρας από τους Ταλιμπάν. Αυτή την κατάσταση εκμεταλλεύθηκε μια οργάνωση θυγατρική της ISIS στην περιοχή, η ISIS Χορασάν (ISIS Khorasan Province) ή ISIS – KP. Η συγκεκριμένη οργάνωση ανέλαβε την ευθύνη της πολύνεκρης επίθεσης στη Μόσχα και είναι η ίδια που είχε πραγματοποιήσει επίθεση στο αεροδρόμιο της Καμπούλ, την ημέρα αποχώρησης του διπλωματικού και στρατιωτικού προσωπικού των ΗΠΑ και των χωρών της Ε.Ε.
Η ISIS – KP δεν έχει πραγματοποιήσει μόνο αυτές τις επιθέσεις, αλλά και μια σειρά άλλων, κυρίως στο Αφγανιστάν, όπου είναι σε αντιπαράθεση με τους Ταλιμπάν, αλλά και στο Ιράν. Είναι δε χαρακτηριστικό πως τα τελευταία χρόνια έχει στοχοποιήσει τη Ρωσία, πραγματοποιώντας και την τρομοκρατική επίθεση εναντίον της πρεσβείας της στην Καμπούλ. Γενικότερα, η ISIS – KP είναι η περισσότερο ενεργή και επικίνδυνη ισλαμιστική τρομοκρατική οργάνωση τα δύο τελευταία χρόνια.
Οι φάσεις επομένως ανάπτυξης και εξέλιξης της ισλαμιστικής τρομοκρατίας, αλλά και η ανάδειξη νέων τρομοκρατικών οργανώσεων έχουν ευθεία σχέση με τις εξελίξεις στα περιφερειακά της Ε.Ε. γεωγραφικά υποσυστήματα. Η αιματηρή δράση της συγκεκριμένης οργάνωσης έχει καθοριστικό ρόλο στην αστάθεια και στην ανασφάλεια στην ευρύτερη περιοχή της Ασίας και της Μέσης Ανατολής. Ωστόσο δεν περιορίζεται μόνο εκεί. Ακολουθώντας τη στρατηγική, αλλά και το modus operandi της κεντρικής ISIS, έχει περάσει στη δεύτερη φάση εξέλιξής της που σημαίνει προσπάθεια δραστηριοποίησης σε χώρες της Δύσης. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως σε χώρες όπως η Γερμανία, έχουν πραγματοποιηθεί επιχειρήσεις και συλλήψεις ανθρώπων που συνδέονται με την ISIS – KP.
Η συγκεκριμένη οργάνωση έχει μια διαφοροποίηση συγκριτικά και με την κεντρική ISIS, αλλά και άλλες ισλαμιστικές τρομοκρατικές οργανώσεις. Εστιάζει τις προσπάθειες ριζοσπαστικοποίησης και στρατολόγησης σε ανθρώπους που προέρχονται από γειτονικές του Βορείου Καυκάσου περιοχές με έμφαση στην Τσετσενία, το Τατζικιστάν και το Ουζμπεκιστάν. Παρατηρείται επίσης μια γενικότερη τάση ριζοσπαστικοποίησης και τρομοκρατικής δραστηριότητας ανθρώπων που κατάγονται από αυτές τις χώρες. Για παράδειγμα τόσο ο τρομοκράτης που δολοφόνησε τον Σαμουέλ Πατί στη Παρίσι το 2020, όσο και αυτός που πραγματοποίησε τρομοκρατική επίθεση σε σχολείο στο Αράς τον Οκτώβριο του 2023 ήταν Τσετσένοι. Το δεύτερο στοιχείο που προκαλεί ανησυχία είναι η διασύνδεση με το οργανωμένο έγκλημα, καθώς πολλοί εκ των ανθρώπων που ριζοσπαστικοποιούνται έχουν διασύνδεση ή και άμεση εμπλοκή και σε εγκληματικές οργανώσεις.
Πέραν αυτών των δύο παραμέτρων, η απειλή από την ISIS – KP είναι σημαντική και στον τομέα των μοναχικών δρώντων. Η έντονη δραστηριότητα που παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια, αλλά και η πραγματοποίηση τρομοκρατικών επιθέσεων, όπως αυτή στο θέατρο στη Μόσχα, την καθιστούν δημοφιλή στα παγκόσμια δίκτυα των τζιχαντιστών. Κατά συνέπεια, αποτελεί έμπνευση τόσο για ριζοσπαστικοποιημένους που θέλουν να ενταχθούν σε αυτή, όσο και για μοναχικούς δρώντες.
Η δραστηριοποίηση της συγκεκριμένης οργάνωσης στην ευρύτερη περιοχή του Αφγανιστάν και του Βορείου Καυκάσου δεν αφήνει περιθώρια εφησυχασμού για χώρες πρώτης γραμμής, όπως η Ελλάδα. Η απειλή της ισλαμιστικής τρομοκρατίας είναι εκτός από ανθεκτική, ευέλικτη, αλλά και περίπλοκη και νέες οργανώσεις έρχονται να προστεθούν σε αυτή την επικίνδυνη και βίαιη Υδρα. Η τάση ριζοσπαστικοποίησης και στρατολόγησης ανθρώπων από χώρες των περιοχών του Βορείου Καυκάσου που έχουν και εμπλοκές με το οργανωμένο έγκλημα δυσκολεύει το έργο των υπηρεσιών ασφαλείας. Τέλος, πρέπει να δοθεί έμφαση στον σχεδιασμό ασφάλειας των δημοσίων χώρων και των λεγομένων «μαλακών» στόχων.
*O Τριαντάφυλλος Καρατράντος είναι δρ ευρωπαϊκής ασφάλειας και νέων απειλών. Κύριος ερευνητής ΕΛΙΑΜΕΠ