Εάν υπήρχε κάτι που συνόψιζε την ιστορία του νησιού ήταν αυτό το στρατιωτικό ημερολόγιο, παρατημένο σε ένα φυλάκιο στην κορυφή κάποιου λόφου. Ηταν καλοκαίρι του 2015 και το Σαζάν (Σάσων στα ελληνικά), η ακατοίκητη αλβανική νήσος και άλλοτε βάση σοβιετικών υποβρυχίων στο στενό του Οτράντο, επρόκειτο για πρώτη φορά να υποδεχθεί τουρίστες για μια σύντομη περιήγηση στο ψυχροπολεμικό παρελθόν της. Ο Αουρον Τάρε, πρώην βουλευτής και υπεύθυνος τότε για την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου, θυμάται τις πανομοιότυπες εγγραφές σε εκείνο το ημερολόγιο που είχε ανακαλύψει. Καθημερινά, επί χρόνια, οι στρατιώτες σημείωναν ευλαβικά ότι δεν είχαν τίποτα να αναφέρουν.
«Βρίσκονταν σε αυτό το σημείο, στα δυτικά του νησιού, με τη μαγευτική θέα στην Ιταλία και στην Κέρκυρα, περιμένοντας έναν αόρατο εχθρό ο οποίος όχι μόνο δεν ερχόταν, αλλά τους είχε κιόλας ξεχάσει», λέει ο Τάρε.
Εξι χρόνια αργότερα, ο ίδιος ξενάγησε στην αλβανική ακτογραμμή το ζεύγος των Τζάρεντ Κούσνερ και Ιβάνκα Τραμπ. Επισκέφθηκαν τότε για περίπου τρεις ώρες και το Σαζάν. Είδαν τους ερειπωμένους στρατώνες, τα πολυβολεία και τις δαιδαλώδεις στοές. Δεκαετίες μετά την πτώση του Ενβέρ Χότζα, τα απομεινάρια του κομμουνιστικού καθεστώτος και της οχυρωματικής παράνοιας παραμένουν στη θέση τους, ανέγγιχτα, συνθέτοντας ένα ανοιχτό μουσείο. «Είναι ίσως το πιο οχυρωμένο κομμάτι γης στην Αλβανία», λέει ο Τάρε σε τηλεφωνική επικοινωνία με την «Κ». «Διαθέτει επτά γραμμές άμυνας, χαρακώματα, μπούνκερ, ένα ευρύ δίκτυο τούνελ και καταφύγια σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου».
Σε εκείνη την επίσκεψη του 2021, όπως υποστηρίζει ο ίδιος, ο γαμπρός του τέως προέδρου των ΗΠΑ δεν εξέφρασε κάποιο ενδιαφέρον για επενδύσεις. Ωστόσο το Σαζάν βρίσκεται πλέον στο προσκήνιο για την πρόθεση του Κούσνερ να το μετατρέψει σε τουριστικό θέρετρο κατασκευάζοντας ένα ξενοδοχείο πολυτελείας και υπόσκαφες βίλες.
Το σχέδιό του βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα και ελάχιστες λεπτομέρειες είναι γνωστές. Εχει προκαλέσει ήδη συζητήσεις στο εσωτερικό της χώρας, όχι μόνο για την πιθανότητα αλλοίωσης της φυσιογνωμίας του τοπίου, αλλά κυρίως για τον τρόπο με τον οποίο διαπλέκονται η εξωτερική πολιτική και τα επιχειρηματικά συμφέροντα, καθώς και το πώς η Αλβανία επιχειρεί να προσελκύσει ξένα κεφάλαια και να αναδείξει το τουριστικό προϊόν της με αμφιλεγόμενο ανταποδοτικό όφελος.
«Ελλειψη διαφάνειας»
Ενας από τους πολιτικούς της αντιπολίτευσης που έχει εκφράσει τις επιφυλάξεις του είναι ο ανεξάρτητος βουλευτής Αγκρόν Σεχάι. «Είμαι υπέρ των επενδύσεων και της τουριστικής ανάπτυξης στην Αλβανία, ειδικά εάν περιλαμβάνουν σοβαρούς και έμπειρους ξένους επενδυτές», δηλώνει στην «Κ». «Για το Σαζάν, όμως, δεν έχουμε έγγραφα ή κάποια επίσημη πληροφορία από κρατική αρχή. Αυτή η έλλειψη διαφάνειας εγείρει υποψίες ότι πρόκειται για προσωπική συμφωνία του Αλβανού πρωθυπουργού για την εξυπηρέτηση προσωπικού πολιτικού οφέλους».
Ο Κούσνερ, ο οποίος είχε συναντηθεί στο παρελθόν και με τον Αλβανό πρωθυπουργό Εντι Ράμα, υποστήριξε πρόσφατα στους New York Times ότι δεν εξαργυρώνει τώρα τη θέση που κατείχε ως σύμβουλος στον Λευκό Οίκο, ούτε προτίθεται να επιστρέψει στην πολιτική σε περίπτωση επανεκλογής του Τραμπ. «Κανείς δεν μου “δίνει” συμφωνίες», τόνισε.
Πέρα από την Αλβανία, ο Κούσνερ έχει εκφράσει έντονο ενδιαφέρον και για τη Σερβία, ενώ πρόσωπο-κλειδί για τα σχέδιά του θεωρείται ο Ρίτσαρντ Γκρένελ, πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Γερμανία και ειδικός απεσταλμένος στα Βαλκάνια επί Τραμπ. Σε συνεντεύξεις του σε αλβανικά ΜΜΕ ο Γκρένελ εκθειάζει τον Ράμα, τον αποκαλεί «οραματιστή» και έχει μιλήσει εκτενώς για τις προσπάθειες που καταβάλλει προκειμένου να προσελκύσει στρατηγικούς επενδυτές στη χώρα. Ο Γκρένελ έχει υποστηρίξει ότι δεν υπάρχει πολιτικό παρασκήνιο σε αυτή την επιχειρηματική κίνηση. «Εχω περάσει πολλά καλοκαίρια στις αλβανικές ακτές και είναι υπέροχες, καλύτερες από την Ελλάδα ή οποιοδήποτε άλλο μέρος επισκέπτονται οι Αμερικανοί», δήλωσε πρόσφατα.
Οι Αμερικανοί δεν είναι, πάντως, οι μόνοι ενδιαφερόμενοι. Ηδη η κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας έχει εστιάσει στην ευρύτερη περιοχή επενδύοντας εκατομμύρια σε έργα υποδομής για την ύδρευση, την ηλεκτροδότηση και την αποχέτευση παράκτιων περιοχών στον Αυλώνα, από όπου ξεκινούν οι τουριστικές λάντζες με προορισμό το Σαζάν. Από το 2021 κατασκευάζεται στον Αυλώνα και νέο διεθνές αεροδρόμιο. Τον περασμένο Νοέμβριο ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού των Ηνωμένων Εθνών κατέταξε την Αλβανία στην τρίτη θέση διεθνώς ως μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες τουριστικά χώρες.
Το «Κόκκινο Γιβραλτάρ», που μπορούσε να φιλοξενήσει έως και 100 σοβιετικά υποβρύχια, αρέσει στον Τζάρεντ Κούσνερ, ο οποίος φέρεται να συνομιλεί απευθείας με τον Ράμα.
Σπαρμένο με οχυρά
Το Σαζάν έχει έκταση περίπου 5,7 τετραγωνικά χιλιόμετρα και είναι στρατηγικά τοποθετημένο στο όριο της Αδριατικής Θάλασσας, στην είσοδο του κόλπου του Αυλώνα. Το 1864 παραχωρήθηκε στην Ελλάδα ως τμήμα των Ιονίων νήσων και μετά τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων πέρασε στην Αλβανία. Ακολούθησε μια μακρά περίοδος ιταλικής κατοχής κατά την οποία χτίστηκαν, μεταξύ άλλων, μία στρατιωτική βάση και ένας φάρος και λίγα χρόνια μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου δόθηκε εκ νέου στην Αλβανία.
Κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου η Σοβιετική Ενωση οχύρωσε το νησί μετατρέποντάς το σε φρούριο. Σύμφωνα με έγγραφο της CIA, η οποία παρακολουθούσε τη δραστηριότητα στην περιοχή, το νότιο τμήμα του Σαζάν χρησίμευε ως βάση υποβρυχίων. Κανένας πολίτης δεν μπορούσε να το επισκεφθεί και όλες οι δραστηριότητες στο νησί ήταν υπό τον στενό έλεγχο των Σοβιετικών. Οι Αμερικανοί εκτιμούσαν ότι οι αντίπαλοί τους θα μπορούσαν να κρύψουν εκεί έως και 100 υποβρύχια και να δημιουργήσουν ένα «Κόκκινο Γιβραλτάρ».
Τη δεκαετία του ’70, περίπου 300-400 οικογένειες στρατιωτικών ζούσαν εκεί. Για τις ανάγκες τους λειτουργούσαν ένα νοσοκομείο, δύο σχολεία, βιβλιοθήκη, κινηματογράφος και γήπεδο ποδοσφαίρου. Ολοι οι κάτοικοι το εγκατέλειψαν μία δεκαετία αργότερα. Το νησί παραμένει υπό αλβανική στρατιωτική διοίκηση, χωρίς να υφίσταται εκεί κάποια λειτουργική στρατιωτική μονάδα, και είναι σπαρμένο με πολεμικά οχυρά.
Εκτιμάται ότι στις πλαγιές του υπάρχουν τουλάχιστον 3.600 μπούνκερ, τσιμεντένια πολυβολεία, σήμα κατατεθέν της φοβικής αρχιτεκτονικής του Χότζα. Στο πιο πρόσφατο παρελθόν είχε αξιοποιηθεί και ως βάση από τις ιταλικές διωκτικές αρχές, οι οποίες ερευνούσαν υποθέσεις διακίνησης ναρκωτικών και ανθρώπων.
Το 2015 ο Τάρε, ιδρυτής της Υπηρεσίας Ακτογραμμών της Αλβανίας, ήταν ένας από τους πρωτεργάτες της προσπάθειας υποδοχής τουριστών στο νησί για ολιγόωρες περιηγήσεις. Το εγχείρημα είχε την έγκριση του Ράμα. Επί τρία συνεχόμενα καλοκαίρια ο Τάρε έμεινε στο Σαζάν, βοήθησε στη διάνοιξη μονοπατιών, στην τοποθέτηση πινακίδων και στην ξενάγηση επισκεπτών. Θυμάται ότι την πρώτη χρονιά αναχωρούσαν μόλις δύο λάντζες με τουρίστες από τον Αυλώνα. Δίχως υποδομές το νησί δεν μπορούσε να αντέξει περισσότερο κόσμο. Πλέον, όπως επισημαίνει ο Τάρε, περισσότερα από 30 καραβάκια πραγματοποιούν καθημερινά αυτό το δρομολόγιο κατά τους θερινούς μήνες.
Ο ίδιος δηλώνει υπέρμαχος της ήπιας ανάπτυξης. Εξηγεί ότι το οικοσύστημα του Σαζάν δεν εντάσσεται σε κάποια προστατευόμενη περιοχή, αλλά για τον ίδιο το νησί έχει μεγάλη ιστορική αξία. Λέει ότι θα μπορούσε να μετατραπεί σε πολυτελές ξενοδοχείο κάποιος παλιός κομμουνιστικός στρατώνας και να ανακαινιστούν άλλα κτίσματα, διατηρώντας όμως την ιστορικότητά τους ανέπαφη. Στόχος του ήταν να δημιουργηθεί εκεί και ένα κέντρο θαλασσίων ερευνών.
Υπάρχουν, πάντως, δυσκολίες. Το νησί είναι άνυδρο, δεν διαθέτει σύστημα υδροδότησης, ούτε σύνδεση με ηλεκτροδότηση. «Μετά την πτώση του κομμουνισμού στην Αλβανία εμφανίστηκαν πολλοί επενδυτές, Αμερικανοί, Ελληνες, Ιταλοί, Γάλλοι, που ενδιαφέρθηκαν για το Σαζάν. Κάποιοι ήθελαν να χτίσουν εκεί καζίνο. Τα σχέδια άλλαζαν ανάλογα με το ποιος ήταν στην κυβέρνηση. Δεν προχώρησαν όμως», λέει ο Τάρε.
«Καλώς ήλθαν»
Διευκρινίζει ότι ο ίδιος δεν μετέχει με οποιονδήποτε τρόπο στο επενδυτικό εγχείρημα του Κούσνερ, το οποίο πάντως προσεγγίζει με θετική ματιά. «Εχω αρκετούς Βρετανούς φίλους που επισκέφθηκαν την Ελλάδα το ’60, την αγάπησαν και έπειτα αγόρασαν ακίνητα. Το ίδιο συμβαίνει και τώρα. Το είδε, του άρεσε και σκέφτηκε να κάνει κάτι», λέει. «Είναι καλό που γίνονται επενδύσεις στον τουρισμό της Αλβανίας. Ορισμένοι το ανάγουν σε πολιτικό ζήτημα. Ακόμη κι αν έρχονταν Κινέζοι για να επενδύσουν, θα τους υποστήριζα εφόσον σέβονταν την ιστορία του τόπου».
Η πριγκίπισσα της Σάσωνος
Του Αγγελου Μ. Συρίγου
Η νήσος Σάσων είναι ένα ακατοίκητο νησί στην είσοδο του κόλπου του Αυλώνα στην Αλβανία. Η θέση της είναι στρατηγική διότι ελέγχει το στενό του Οτράντο και την κίνηση στην Αδριατική. Από την περίοδο της Ενετοκρατίας θεωρείτο ότι ήταν παράρτημα των Ιονίων νήσων, αν και ουδέποτε αναφέρθηκε ονομαστικά στις σχετικές συνθήκες.
Το 1864 μεταβιβάστηκε μαζί με τα Επτάνησα στην Ελλάδα χωρίς να ασκηθεί επικυριαρχία μέχρι τον Νοέμβριο του 1912, οπότε άγημα του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού ύψωσε την ελληνική σημαία στο νησί. Το 1914 οι Μεγάλες Δυνάμεις έθεσαν ως προϋπόθεση για την οριστική απόδοση στην Ελλάδα των νησιών του Αιγαίου, που είχαν απελευθερωθεί από τους Τούρκους, την παράδοση της Σάσωνος στους Αλβανούς. Αυτό έγινε με τον νόμο 272/1914.
Το 1923 κατελήφθη από τους Ιταλούς, που μετά το 1939 την κατέστησαν ισχυρή ναυτική βάση. Το 1946, στο Συνέδριο των Παρισίων, η Ελλάδα περιέλαβε ανεπιτυχώς στις διεκδικήσεις και τη Σάσωνα. Εκτοτε έγινε σοβιετική βάση, μετά το 1961 παρέμεινε στρατιωτική ζώνη και μετά το 1990 ερήμωσε.
Κατά τη συμφωνία οριοθετήσεως της υφαλοκρηπίδας Αλβανίας – Ιταλίας (1992) εδόθησαν στο νησί πλήρη δικαιώματα. Τώρα φαίνεται ότι προσελκύει Αμερικανούς επενδυτές (μάλλον υπό τον γαμπρό του Τραμπ, Τζάρεντ Κούσνερ) για τη δημιουργία πολυτελών παραθεριστικών κατοικιών. Προσπαθούν να εκμεταλλευθούν το αυξημένο ενδιαφέρον που υπάρχει για τη μόνη χώρα της Αδριατικής που είχε μείνει έξω από τα τουριστικά δρώμενα των τελευταίων δεκαετιών.
Η αμερικανική πρόταση θυμίζει την οπερέτα του Σ. Φ. Σαμάρα «Η πριγκίπισσα της Σάσωνος» του 1915. Σύμφωνα με την πλοκή, η Σάσων είναι κατοικημένο νησί που αγοράζεται από μια ζάμπλουτη Αμερικανίδα που αυτοαναγορεύεται σε πριγκίπισσα. Ξοδεύει χρήματα για να μετατρέψει το νησί σε επίγειο παράδεισο, αλλά η κυβέρνηση είναι απολύτως διεφθαρμένη. Για να κατευνάσει τον λαό, η Αμερικανίδα καταφθάνει μοιράζοντας χρήματα στους υπηκόους της και προσφέροντας πλούσια θεάματα. Η συνέχεια επί του πεδίου.
O κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι αν. καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής – Πάντειο Πανεπιστήμιο, βουλευτής Ν.Δ. στην Α΄ Αθηνών.