Το Ιράν είναι ασυγκρίτως μεγαλύτερη χώρα σε έκταση από το Ισραήλ. Oμως, το Τελ Αβίβ έχει εξαπλάσιο στρατιωτικό προϋπολογισμό από την Τεχεράνη. Η ισραηλινή κυβέρνηση δείχνει αποφασισμένη στην κλιμάκωση της σύγκρουσης με το ιρανικό καθεστώς, το οποίο πάντως διαθέτει ένα περιφερειακό δίκτυο φίλιων δυνάμεων, που λειτουργούν και ως στρατηγικοί του βραχίονες. Η στρατιωτική ισχύς του Ιράν και οι ισορροπίες που διαμορφώνουν οι γειτνιάζοντες υποστηρικτές του έρχονται σε πρώτο πλάνο, με φόντο το σενάριο ενός φαύλου κύκλου βίας. Τοποθεσία: Μέση Ανατολή. Κωδικός: Αντίποινα στα αντίποινα.
Ο στρατός
Με 580.000 στρατιώτες και αξιωματικούς και 200.000 εφέδρους, οι ένοπλες δυνάμεις του Ιράν είναι από τις μεγαλύτερες στη Μέση Ανατολή, σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών – IISS. Ο ιρανικός στρατός και οι Φρουροί της Επανάστασης έχουν ξεχωριστές χερσαίες, αεροπορικές και ναυτικές δυνάμεις. Οι Φρουροί της Επανάστασης είναι υπεύθυνοι για την ασφάλεια των συνόρων και έχουν επίσης τον έλεγχο της δύναμης Quds, της επίλεκτης ομάδας η οποία έχει αναλάβει τον οπλισμό, την εκπαίδευση και την υποστήριξη του «άξονα της αντίστασης», δηλαδή του δικτύου των «πληρεξουσίων» που έχει αναπτύξει το Ιράν σε όλη τη Μέση Ανατολή. Αν και οι πολιτοφυλακές αυτές δεν ανήκουν επισήμως στον ιρανικό στρατό, συνυπολογίζονται ως πιστή και μάχιμη περιφερειακή δύναμη η οποία θα βοηθούσε το Ιράν εάν δεχόταν επίθεση. Το Γενικό Επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων της Τεχεράνης συντονίζει το σύνολο των στρατιωτικών κλάδων και χαράσσει τη συνολική στρατηγική, λογοδοτώντας στον ανώτατο ηγέτη της χώρας, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ.
Εξαγωγική δύναμη
Το Ιράν έχει συγκεντρώσει μεγάλο απόθεμα drones, τα οποία έχουν βεληνεκές από 1.200 έως 1.550 μίλια και είναι ικανά να πετούν χαμηλά για να αποφεύγουν τα ραντάρ. Το ιρανικό καθεστώς έχει επενδύσει ιδιαίτερα στον συγκεκριμένο τομέα, φιλοδοξώντας να δημιουργήσει μια μεγάλη βάση εξαγωγών – φέρεται άλλωστε να προμηθεύει με drones και τη Ρωσία.
Διαθέτει επίσης ένα από τα μεγαλύτερα οπλοστάσια βαλλιστικών πυραύλων –με βεληνεκές έως και 2.000 χλμ.–, πυραύλων Κρουζ και αντιπλοϊκών πυραύλων, γεγονός που παρέχει τη δυνατότητα να χτυπήσει οποιονδήποτε στόχο στη Μέση Ανατολή, συμπεριλαμβανομένου του Ισραήλ. Εχει επίσης δημιουργήσει έναν μεγάλο στόλο ταχύπλοων σκαφών και διαθέτει μερικά μικρά υποβρύχια, τα οποία είναι ικανά να διαταράξουν τη ναυσιπλοΐα και τον ενεργειακό εφοδιασμό της παγκόσμιας αγοράς.
«Κενό αέρος»
Η χώρα έχει δώσει έμφαση στην εγχώρια αμυντική παραγωγή. Οι διεθνείς κυρώσεις την έχουν αποκόψει από στρατιωτικούς εξοπλισμούς υψηλής τεχνολογίας, που κατασκευάζονται στο εξωτερικό, σε τομείς όπως τα άρματα και τα μαχητικά αεροσκάφη. Η αεροπορία θεωρείται εξάλλου η μεγάλη αδυναμία του Ιράν, καθώς μεγάλος αριθμός των αεροσκαφών του χρονολογείται από την περίοδο πριν από την Ισλαμική Επανάσταση το 1979, παραμένοντας ανενεργά λόγω έλλειψης ανταλλακτικών. Σύμφωνα με ειδικούς, τα τεθωρακισμένα οχήματα του Ιράν είναι επίσης παλιάς τεχνολογίας και η χώρα διαθέτει μόνο λίγα μεγάλα πλοία.
Συνολικά, ο στρατός του Ιράν θεωρείται από τους ισχυρότερους στην περιοχή, αλλά υστερεί πολύ σε σχέση με την ισχύ και την τεχνολογία των στρατιωτικών δυνατοτήτων των ΗΠΑ, του Ισραήλ και άλλων χωρών του ΝΑΤΟ. «Το Ιράν είναι μια πολύ μικρότερη στρατιωτική δύναμη σε σύγκριση με το Ισραήλ, το οποίο διαθέτει το πιο εξελιγμένο οπλοστάσιο συμβατικών όπλων στην περιοχή και ένα κράτος με πυρηνικά όπλα. Ο στρατιωτικός προϋπολογισμός του Ισραήλ είναι έξι φορές μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο του Ιράν, που είναι πολύ μεγαλύτερη χώρα. Αλλά το Ιράν έχει αναπτύξει ασύμμετρα μέσα άμυνας, όπως τους βαλλιστικούς πυραύλους και τους περιφερειακούς εταίρους του για να αποτρέψει το Ισραήλ και τις ΗΠΑ», εξηγεί στην «Κ» ο Αλι Φάεζ, διευθυντής του project για το Ιράν στον διεθνή οργανισμό για την πρόληψη συγκρούσεων, Crisis Group.
Το Ιράν έχει επενδύσει σε έναν τεράστιο αριθμό από drones, με βεληνεκές δράσης έως και 1.550 μίλια, για να αντισταθμίσει την ανεπάρκεια της αεροπορικής του ισχύος.
Τα πυρηνικά
Τονίζεται ότι πριν από λίγες ημέρες, ανώτερος διοικητής των Φρουρών της Επανάστασης δήλωσε ότι το Ιράν, εν μέσω των απειλών του Ισραήλ για αντίποινα, θα μπορούσε –όπως είπε– να αναθεωρήσει το πυρηνικό δόγμα του. Ανάλογες τοποθετήσεις εγείρουν εύλογα ανησυχίες αναφορικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, το οποίο σύμφωνα με την Τεχεράνη έχει αυστηρά ειρηνικούς σκοπούς. Σε κάθε περίπτωση, οι έμμεσες συνομιλίες ΗΠΑ – Ιράν για την αναβίωση μιας πυρηνικής συμφωνίας έχουν σταματήσει από το 2022 – η Ουάσιγκτον απαιτούσε από την Τεχεράνη να αποδεχθεί περιορισμούς και εκτεταμένες επιθεωρήσεις των Ηνωμένων Εθνών στο πυρηνικό της πρόγραμμα, με αντάλλαγμα τον τερματισμό των διεθνών κυρώσεων εις βάρος της.
Από την Ισλαμική Επανάσταση του 1979, το Ιράν έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο σε όλη τη Μέση Ανατολή. Τα βασικά οχήματα των «πληρεξουσίων» της Τεχεράνης είναι η Χεζμπολάχ στον Λίβανο, η Χαμάς και η παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ στη Γάζα, οι Χούθι στην Υεμένη και ομάδες πολιτοφυλακών στη Συρία και στο Ιράκ. Τη στενότερη στρατηγική σχέση με το Ιράν έχει σαφώς η Χεζμπολάχ στον Λίβανο.
Ενα ερώτημα που τίθεται αυτή την περίοδο είναι κατά πόσο το Ισραήλ θα μπορούσε να επιτεθεί στους «πληρεξουσίους», χωρίς να έρθει σε άμεση σύγκρουση με το Ιράν. «Το Ισραήλ έχει πολεμήσει εναντίον εταίρων του Ιράν στην περιοχή, όπως η Χαμάς και η Χεζμπολάχ. Το Ιράν δεν μπήκε ποτέ στη μάχη για να υποστηρίξει τους συμμάχους του, αλλά το αντίστροφο μάλλον δεν ισχύει. Σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ είναι πιθανό να συμμετάσχουν όλοι οι εταίροι και πληρεξούσιοι του Ιράν, αναγκάζοντας το Ισραήλ να πολεμήσει σε πολλαπλά μέτωπα», λέει στην «Κ» ο Αλι Φάεζ.
16 δισ. στη Συρία
Η Ουάσιγκτον έχει υπολογίσει ότι από το 2012 έως το 2020 το Ιράν είχε δαπανήσει περισσότερα από 16 δισ. δολάρια για την υποστήριξη του καθεστώτος Ασαντ και των «πληρεξουσίων» της Τεχεράνης στην ευρύτερη περιοχή. «Η Τεχεράνη έχει συμμάχους ανάμεσα σε περισσότερες από δώδεκα μεγάλες πολιτοφυλακές, μερικές με δικά τους πολιτικά κόμματα, που αμφισβητούν τις τοπικές και γειτονικές κυβερνήσεις. Οι Φρουροί της Επανάστασης του Ιράν και η ελίτ δύναμη Quds τους παρέχουν όπλα, εκπαίδευση και οικονομική υποστήριξη. Το 2020 το Στέιτ Ντιπάρτμεντ υπολόγισε ότι το Ιράν χρηματοδοτούσε τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο με 700 εκατ. δολάρια ετησίως. Η Τεχεράνη έχει επίσης χρηματοδοτήσει με 100 εκατ. δολάρια ετησίως παλαιστινιακές ομάδες, συμπεριλαμβανομένης της Χαμάς και της παλαιστινιακής Ισλαμικής Τζιχάντ», διαβάζει κανείς σε έκθεση του Woodrow Wilson Center.
Σενάρια εξάπλωσης
Τελικά, πόσο πιθανός είναι ένας ολοκληρωτικός πόλεμος μεταξύ Ισραήλ και Ιράν; «Θεωρητικά η Τεχεράνη θα πρέπει να αποδείξει ότι εννοεί την απειλή της πως οποιαδήποτε επίθεση στο έδαφος του Ιράν θα απαντηθεί αντίστοιχα. Υπ’ αυτήν την έννοια, ένα δεύτερο ιρανικό χτύπημα στο Ισραήλ θα μπορούσε να είναι λιγότερο βαθμονομημένο από το πρώτο και αυτή τη φορά εντελώς απροειδοποίητο, με κίνδυνο πρόκλησης πολύ μεγάλης καταστροφής. Σε μια τέτοια περίπτωση, ο κύκλος της βίας θα μπορούσε να βγει εκτός ελέγχου», μας είπε ο ανώτερος σύμβουλος του Crisis Group.
Το βέβαιο είναι ότι ο Μπάιντεν, ιδίως ενόψει των προεδρικών εκλογών του Νοεμβρίου, προσπαθεί να αποτρέψει μια γενίκευση της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή. Θα έκανε άραγε το ίδιο και ο Τραμπ; Ο Φάεζ δεν είναι απολύτως βέβαιος: «Ο Τραμπ είναι εξίσου απρόθυμος να εμπλέξει τις ΗΠΑ σε περισσότερους ατελείωτους πολέμους σε αυτό το μέρος του κόσμου. Αλλά είναι πιο πιθανό να κάνει λάθος υπολογισμό, δεδομένης της ροπής του προς το θράσος, αλλά και της απροθυμίας του να συγκρατήσει το Ισραήλ».
Σημειωτέον, η κυβέρνηση Τραμπ μεταξύ 2017 και 2020 επέβαλε το 40% του συνόλου των κυρώσεων εις βάρος του Ιράν και των αντιπροσώπων του, υποδεικνύοντας 7 ομάδες και 32 ηγέτες που συνδέονται με την Τεχεράνη. Ενας από τους κορυφαίους στόχους της εξωτερικής πολιτικής του Τραμπ ήταν να περιορίσει την περιφερειακή επιρροή και την υποστήριξη της Τεχεράνης σε αντίστοιχες ομάδες στη Μέση Ανατολή, γεγονός που είναι πιθανώς ενδεικτικό για τις προτεραιότητες του επιτελείου του σε μια δεύτερη θητεία του.
Η επιρροή του Ιράν και οι «εκπρόσωποί» του
1. Στη Λωρίδα της Γάζας και τη Δυτική Οχθη το Ιράν υποστηρίζει τη Χαμάς και την Παλαιστινιακή Τζιχάντ. Η Χαμάς άνοιξε γραφεία στην Τεχεράνη τη δεκαετία του 1990.
2. Στον Λίβανο οι Φρουροί της Επανάστασης εκπαιδεύουν, χρηματοδοτούν και εξοπλίζουν
τη Χεζμπολάχ από τις αρχές της δεκαετίας του 1980.
3. Στη Συρία το Ιράν εξασφαλίζει την κυριαρχία του Ασαντ και μπορεί να χρησιμοποιεί τη χώρα ως εφαλτήριο για επιθέσεις κατά του Ισραήλ.
4. Στο Ιράκ το Ιράν υποστηρίζει σιιτικές παραστρατιωτικές οργανώσεις. Η επιρροή του συναντά πλέον σθεναρή αντίσταση στη χώρα.
5. Οι Φρουροί της Επανάστασης ελέγχουν σημαντικά κομμάτια της οικονομίας. Οι Ταξιαρχίες αλ Κουντς είναι η πτέρυγά τους στο εξωτερικό.
6. Στην Υεμένη το Ιράν εκπαιδεύει και εξοπλίζει τους Χούθι, που απειλούν τη Σαουδική Αραβία και πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα.
Στην Ιορδανία
Εκτός από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία και τη Γαλλία, οι δυνάμεις των οποίων στην περιοχή αναχαίτισαν πυραύλους και drones, και η Ιορδανία κατέρριψε ιρανικούς πυραύλους στον εναέριο χώρο της.
Οι ενδιάμεσοι
Η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Τουρκία είναι μουσουλμανικά κράτη, που διατηρούν όμως δεσμούς με τις ΗΠΑ.
Οι μεσολαβητές
Κατάρ και Ομάν έχουν σχέσεις και με το Ιράν και με τους αντιπάλους του και διαδραματίζουν ρόλο μεσάζοντος στις διαπραγματεύσεις.