Ο πρόεδρος Ερντογάν πιστεύει ότι σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον που μεταβάλλεται, οι ευκαιρίες για μια διαπεριφερειακή δύναμη, όπως αντιλαμβάνεται την Τουρκία, είναι πολλές. Και έχει αποδείξει περίτρανα στο παρελθόν ότι θεωρεί πως οι κρίσεις μπορεί να μετατρέπονται σε ευκαιρίες για την τουρκική διπλωματία.
Πράγματι, είτε για λόγους συγκυριακούς, είτε κατόπιν σχεδίου ή σε συνδυασμό των παραπάνω, η Τουρκία έχει καταφέρει σήμερα να βρίσκεται σε πολλά διπλωματικά τραπέζια. Σε κάποια από αυτά ο ρόλος της είναι σημαντικός έως και καταλυτικός, σε άλλα πιο περιορισμένος, ωστόσο αυτή η συνθήκη της δίνει τη δυνατότητα να ελίσσεται διαπραγματευτικά και κυρίως να διατηρεί χαρτιά είτε προς εξαργύρωση είτε για να αποφεύγει την πίεση που της ασκείται όταν αναπτύσσει ακραίες αντιλήψεις και πολιτικές. Η τουρκική ηγεσία ορθώς πιστεύει ότι καλλιεργώντας μια κατάσταση αναγκαιότητας ή έστω χρησιμότητάς της σε διάφορα διπλωματικά πεδία, ο λόγος και ο ρόλος της αυξάνονται και δεν μπορεί να παραγνωρίζονται οι θέσεις της.
Eλεγαν χαρακτηριστικά Eλληνες στρατιωτικοί που υπηρέτησαν στο ΝΑΤΟ ότι σε κάθε αποστολή της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας οι Τούρκοι συνάδελφοί τους έσπευδαν να δηλώσουν την προθυμία τους για συμμετοχή, ακόμη και σε ρόλο ηγετικό, ειδικότερα, δε, όταν εμπλέκονταν σε αυτές τις αποστολές μουσουλμανικές χώρες, αλλά όχι μόνο. Στην πάροδο των ετών, η Αγκυρα ανέπτυξε μια διαφορετική στρατηγική κουλτούρα από τη δική μας παίρνοντας ρίσκα επί του στρατιωτικού πεδίου, ακόμη και όταν το διακύβευμα δεν την αφορούσε άμεσα, όταν εμείς διστάζαμε να συμμετέχουμε σε πρωτοβουλίες που έθεταν σε κίνδυνο, έστω και οριακό, στρατιώτες μας. Αυτό το δόγμα βέβαια αλλάζει εκ των πραγμάτων με τη διάθεση που επιδείξαμε να συνδράμουμε τους Γάλλους στην περιοχή του Σαχέλ, προτού αυτοί αποσυρθούν, αλλά και με την ανάληψη ηγετικού ρόλου στην ευρωπαϊκή επιχείρηση «Ασπίδες» στην Ερυθρά Θάλασσα.
Οπως και να ‘χει, στο μέτωπο της Μέσης Ανατολής η Τουρκία διεκδικεί ρόλο ποντάροντας στην ανάδειξή της σε προστάτιδα δύναμη των μουσουλμάνων, ειδικότερα, δε, των Παλαιστινίων, και στον προσεταιρισμό των αραβικών κοινωνιών, με τον Ερντογάν, παρότι μη Αραβας, να εξελίσσεται σε έναν από τους πλέον δημοφιλείς πολιτικούς. Η Αγκυρα έχει αποφασίσει να μην ευθυγραμμίζεται με την αμερικανική πολιτική ώστε να μην κατηγορείται ότι συμβιβάζεται με αυτήν και την υπηρετεί, όπως συμβαίνει με πολλές αραβικές ηγεσίες, εκτιμώντας ότι έτσι αποκτά στέρεα ερείσματα στον μουσουλμανικό και αραβικό κόσμο, σε κράτη που θεωρούνται παρίες, όπως το Ιράν, αλλά και σε οργανώσεις που βρίσκονται στη λίστα των τρομοκρατικών, όπως η Χαμάς, με τους οποίους, όμως, κάποιες στιγμές πρέπει να συνομιλούμε.
Την τουρκική ηγεσία δεν την ενδιαφέρει τόσο να είναι αξιόπιστη και προβλέψιμη, όσο επιδραστική στις εξελίξεις, «διαβάζοντας» την αδυναμία του αμερικανικού παράγοντα να τις καθορίσει.
Ταυτόχρονα, όμως, για να έχει καλυμμένα τα νώτα της, ικανοποιεί τους Αμερικανούς σε σχέση με τη Ρωσία, επί παραδείγματι με τη μερική εν τοις πράγμασι υιοθέτηση των κυρώσεων, κάτι που έχει οδηγήσει σε δραματική μείωση των εμπορικών συναλλαγών με τη Ρωσία τους τελευταίους μήνες. Oπως και με την παροχή στρατιωτικής βοήθειας στην Ουκρανία, ακόμη και την κατασκευή νέων drones. Παράλληλα, προσεκτικά μεν, διακριτά δε, προκύπτει μια διαφοροποίηση των πολιτικών της Aγκυρας από αυτές της Μόσχας, η οποία εξάλλου καθυστερεί και την εδώ και μήνες επίσκεψη Πούτιν στην Τουρκία. Στην ίδια κατεύθυνση, η Τουρκία «πουλάει» στους Αμερικανούς ότι με τη Ρωσία βρίσκονται σε αντίπαλα στρατόπεδα στη Λιβύη και καλλιεργεί την άποψη ότι η τουρκική διπλωματική και στρατιωτική παρουσία στην αφρικανική ήπειρο αποσκοπεί μεταξύ άλλων και στην ανάσχεση της ρωσικής επιρροής ή έστω διαπραγματεύεται για να τη θέσει ως στόχο της – εφόσον ικανοποιηθεί σε άλλα μέτωπα.
Στον Καύκασο, όμως, η απόσυρση των ρωσικών δυνάμεων δίνει την ευκαιρία στην Τουρκία για πρώτη φορά να αποκτήσει τόσο σημαντική θέση στην περιοχή, διατηρώντας τα δικά της στρατεύματα, σε εφαρμογή σχετικής συμφωνίας με τη Μόσχα.
Εντέλει, αυτό που εμείς θεωρούμε ακραίο και εκτός πλαισίου, κυρίως γιατί είμαστε μια δύναμη του status quo, όπως η ταύτιση με μια τρομοκρατική οργάνωση, η Τουρκία το μετατρέπει σε πλεονέκτημα, που της προσφέρει την ευκαιρία διαμεσολάβησης και συμμετοχής σε μελλοντικές διαπραγματεύσεις. Την τουρκική ηγεσία δεν την ενδιαφέρει τόσο να είναι αξιόπιστη και προβλέψιμη, όσο επιδραστική στις εξελίξεις, «διαβάζοντας» την αδυναμία του αμερικανικού παράγοντα να τις καθορίσει, την πρόθεσή του να αποστασιοποιηθεί (π.χ. από τη Μέση Ανατολή) και τη συνακόλουθη ανάγκη του να βρει στηρίγματα για μελλοντικές διευθετήσεις. Η απεμπόληση της αξιοπιστίας, την οποία μεθοδικά εμπεδώνει η Ελλάδα, ενδέχεται να αποδειχθεί σημαντική για το μέλλον. Εντούτοις, συχνά η χρησιμότητα ενός δρώντος είναι υπέρτερη της φερεγγυότητάς του. Μακροπρόθεσμα, πάντως, η εμπιστοσύνη είναι βασικό συστατικό επιτυχίας, γι’ αυτό η Aγκυρα προσπαθεί να διατηρήσει ψήγματα έναντι της Ουάσιγκτον.
O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.