Πριν από τέσσερα χρόνια, η Ινδία ήταν η μεγαλύτερη αγορά του TikTok. Η εφαρμογή διέθετε μια βάση 200 εκατομμυρίων χρηστών και έδινε ευκαιρίες που κυριολεκτικά άλλαζαν τη ζωή ορισμένων δημιουργών περιεχομένου και ινφλουένσερ.
Η άνοδος του TikTok φαινόταν ασταμάτητη – μέχρι που οι εντάσεις στα σύνορα μεταξύ Ινδίας και Κίνας οδήγησαν σε βίαια, φονικά επεισόδια.
Μετά τα αιματηρά επεισόδια στα σύνορα, η ινδική κυβέρνηση απαγόρευσε την εφαρμογή στις 29 Ιουνίου 2020. Σχεδόν εν μία νυκτί, το TikTok εξαφανίστηκε. Αλλά οι λογαριασμοί και τα βίντεο του ινδικού TikTok είναι ακόμα αναρτημένα, «παγωμένα στο χρόνο», στη στιγμή που η εφαρμογή είχε αναδειχτεί σε γιγαντιαίο δίαυλο.
Κατά κάποιο τρόπο, η εικόνα αυτή θα μπορούσε να προσφέρει μια προεπισκόπηση του τι μπορεί να βρίσκεται στον ορίζοντα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στις 24 Απριλίου, ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν υπέγραψε ένα νομοσχέδιο που θα μπορούσε τελικά να απαγορεύσει το TikTok από τις ΗΠΑ, σηματοδοτώντας ένα νέο κεφάλαιο μετά από χρόνια απειλών και αποτυχημένων νομοθετικών ρυθμίσεων.
Ο νόμος απαιτεί από την εταιρεία στην οποία ανήκει το TikTok, την Bytedance, να πουλήσει το μερίδιό της στην εφαρμογή μέσα στους επόμενους εννέα μήνες, με μια επιπλέον τρίμηνη περίοδο χάριτος, αλλιώς θα αντιμετωπίσει την πιθανότητα απαγόρευσης στη χώρα. Η Bytedance, από την πλευρά της λέει ότι δεν έχει καμία πρόθεση να πουλήσει την πλατφόρμα κοινωνικών μέσων και απαντά πως θα κινηθεί νομικά.
Η απαγόρευση μιας τόσο διαδεδομένης εφαρμογής κοινωνικής δικτύωσης θα ήταν μια πρωτοφανής στιγμή στην αμερικανική ιστορία της τεχνολογίας, αν και η διαφαινόμενη δικαστική διαμάχη διατηρεί προς το παρόν αβέβαιη την τύχη του TikTok. Ομως, το παράδειγμα της Ινδίας δείχνει τι μπορεί να συμβεί όταν μια μεγάλη χώρα «σβήνει» το TikTok από τα smartphones των πολιτών της.
Η Ινδία δεν είναι η μόνη χώρα που έχει κάνει αυτό το βήμα – τον Νοέμβριο του 2023, το Νεπάλ ανακοίνωσε επίσης την απόφασή του να απαγορεύσει το TikTok και το Πακιστάν είχε εφαρμόσει μια σειρά από προσωρινές απαγορεύσεις από το 2020. Καθώς οι 150 εκατομμύρια χρήστες της εφαρμογής στις ΗΠΑ σκρολάρουν από βίντεο σε βίντεο, η περίπτωση της απαγόρευσης του TikTok στην Ινδία «δείχνει ότι οι χρήστες προσαρμόζονται γρήγορα, αλλά και ότι όταν το TikTok εξαφανίζετα, χάνεται μαζί του και μεγάλο μέρος της κουλτούρας του», σχολιάζει σε ανάλυσή του το BBC.
Η Σουκαρίτα Τιάγκι, κριτικός κινηματογράφου με έδρα τη Βομβάη, είχε συγκεντρώσει στον λογαριασμό της 11.000 ακολούθους όταν το TikTok κατέρρευσε, και μερικά από τα βίντεό της είχαν εκατομμύρια προβολές.
«Το TikTok είχε διογκωθεί.Οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν σε όλη τη χώρα, χόρευαν, γύριζαν σκετς, έγραφαν για το πώς διαχειρίζονται το σπιτικό τους στη μικρή τους πόλη», λέει η Τιάγκι. «Αμέτρητοι άνθρωποι ξαφνικά είχαν αυτή την απήχηση που πάντα τους αρνούνταν, αλλά τώρα ήταν δυνατή».
Η εφαρμογή αποτέλεσε ένα ιδιαίτερο φαινόμενο λόγω των τρόπων με τους οποίους ο αλγόριθμός της έδωσε ευκαιρίες στους Ινδούς χρήστες της επαρχίας, αφού μπόρεσαν να βρουν ένα κοινό και να φτάσουν ακόμη και σε καθεστώς διασημότητας που δεν ήταν δυνατό σε άλλες εφαρμογές.
«Για πρώτη φορά εκδημοκράτισε την αντίδραση στο περιεχόμενο», εκτιμά ο συγγραφέας και αναλυτής τεχνολογίας Πρασάντο Ρόι με έδρα το Νέο Δελχί. «Αρχίσαμε να βλέπουμε πολλούς από αυτούς τους ανθρώπους της εξοχής που βρίσκονται αρκετά χαμηλά στην κοινωνικοοικονομική κλίμακα, οι οποίοι ούτε που θα τολμούσαν να ονειρευτούν ποτέ πως θα αποκτήσουν ακολούθους ή θα βγάλουν χρήματα από αυτό. Και η σελίδα προτάσεων του TikTok το μετέδωσε στους χρήστες που ήθελαν να δουν τέτοιο περιεχόμενο. Δεν υπήρχε τίποτα παρόμοιο όσον αφορά τη διάδοση των βίντεο».
Το TikTok έχει παρόμοια «πολιτιστική» σημασία στις ΗΠΑ, όπου κοινότητες για εξειδικευμένα θέματα και αμέτρητες μικρές επιχειρήσεις και δημιουργοί εξασφαλίζουν τα εισοδήματά τους μέσω της εφαρμογής. Πρόκειται για ένα μοντέλο επιτυχίας που είναι λιγότερο διαδεδομένο σε άλλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.
Το Instagram, για παράδειγμα, προωθεί περιεχόμενο από λογαριασμούς με περισσότερους ακολούθους, ενώ το TikTok δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην ενθάρρυνση των τακτικών χρηστών να δημοσιεύουν.
Οταν το TikTok τέθηκε εκτός λειτουργίας στην Ινδία, η κυβέρνηση απαγόρευσε ακόμα 58 κινεζικές εφαρμογές, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων που σήμερα αυξάνουν τη δημοτικότητά τους στις ΗΠΑ, όπως η εφαρμογή για αγορές ρούχων και συναφών προϊόντων Shein. Καθώς τα χρόνια κυλούσαν, η Ινδία απαγόρευσε πάνω από εκατό κινεζικές εφαρμογές, αν και οι διαπραγματεύσεις έκαναν πρόσφατα προσβάσιμη μία ινδική έκδοση του Shein.
Το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί και στις ΗΠΑ. Ο νέος νόμος θα δημιουργήσει «προηγούμενο» και δημιουργεί έναν μηχανισμό για την αμερικανική κυβέρνηση να απαλλαγεί και από άλλες κινεζικές εφαρμογές. Οι ανησυχίες για την προστασία της ιδιωτικής ζωής και την εθνική ασφάλεια που εκφράζουν οι πολιτικοί σχετικά με το TikTok θα μπορούσαν να ισχύουν και για πολλές άλλες εταιρείες.
Οι ανταγωνιστές
Και όταν αφαιρείται μια δημοφιλής εφαρμογή, άλλες προσπαθήσουν να καλύψουν το κενό. «Μόλις απαγορεύτηκε το TikTok, άνοιξε μια ευκαιρία πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων», λέει ο Νίκιλ Πάουα, Ινδός αναλυτής τεχνολογικής στρατηγικής και ιδρυτής του ειδησεογραφικού ιστότοπου MediaNama. «Πολλές ινδικές νεοφυείς επιχειρήσεις προσπάθησαν να καλύψουν το κενό».
Επί μήνες, τα ινδικά ΜΜΕ κατακλυζόταν από ειδήσεις σχετικά με αυτές τις νέες ινδικές εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης, όπως οι Chingari, Moj και MX Taka Tak. Ορισμένες από αυτές σημείωσαν αρχικά επιτυχία, προσελκύοντας πρώην αστέρες του TikTok στις πλατφόρμες τους και εξασφαλίζοντας επενδύσεις, ακόμη και κυβερνητική υποστήριξη. Η ινδική αγορά των κοινωνικών δικτύων διασπάστηκε καθώς οι νέες εφαρμογές ανταγωνίζονταν για την κυριαρχία, αλλά αυτή η μετά-TikTok κούρσα δεν κράτησε πολύ.
Τον Αύγουστο του 2020, το Instagram εγκαινίασε μια υπο-σελίδα με βίντεο μικρής διάρκειας, τα Reels, μόλις λίγους μήνες μετά την απαγόρευση του TikTok. Το YouTube ακολούθησε ένα μήνα αργότερα με το Shorts, τη δική του λειτουργία απομίμησης του TikTok. Το Instagram και το YouTube είχαν ήδη εδραιωθεί στην Ινδία και το πεδίο των νέων start-ups δεν είχε καμία τύχη.
«Υπήρχε πολύς θόρυβος γύρω από τις εναλλακτικές λύσεις του TikTok, αλλά οι περισσότερες ξεθώριασαν μακροπρόθεσμα», λέει ο Prateek Waghre, εκτελεστικός διευθυντής του Ιδρύματος Ελευθερίας του Διαδικτύου, μιας ινδικής ομάδας υπεράσπισης. «Στο τέλος, αυτό που επωφελήθηκε περισσότερο ήταν μάλλον το Instagram».
Πολλοί από τους δημοφιλέστερους δημιουργούς του ινδικού TikTok καθώς και οι ακόλουθοί τους μετακινήθηκαν σχετικά γρήγορα στις εφαρμογές των Meta και Google και πολλοί εξασφάλισαν παρόμοια επιτυχία.
Για παράδειγμα, η Γκιτ, μια Ινδή ινφλουένσερ των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιεί μόνο το μικρό της όνομα, έγινε διάσημη στο TikTok διδάσκοντας «αμερικανικά αγγλικά» και δίνοντας συμβουλές ζωής και ομιλίες. Είχε 10 εκατομμύρια ακολούθους σε τρεις λογαριασμούς μέχρι τη στιγμή που απαγορεύτηκε το TikTok.
Σε συνέντευξη που έδωσε το 2020 στο BBC, η Γκιτ μοιράστηκε τις ανησυχίες της για το μέλλον της καριέρας της. Αλλά τέσσερα χρόνια αργότερα, έχει συγκεντρώσει σχεδόν πέντε εκατομμύρια οπαδούς σε Instagram και YouTube.
Ωστόσο, οι χρήστες και οι ειδικοί με τους οποίους μίλησε το BBC λένε ότι «κάτι χάθηκε» στη μετάβαση από το TikTok. Το Instagram και το YouTube μπορεί να εξασφάλισαν κάποια από την κίνηση του TikTok, αλλά οι εφαρμογές δεν αναδημιούργησαν ποτέ την αίσθηση που έδινε στους χρήστες του το TikTok.
Για τους δημιουργούς περιεχομένου το TikTok εξασφάλιζε μια πολύ διαφορετική βάση κοινού λέει ο Πάουα. «Αγρότες και χτίστες, κάτοικοι μικρών πόλεων ανέβαζαν βίντεο στο TikTok. Αυτό δεν το βλέπει κανείς τόσο πολύ στα YouTube Shorts και στα Instagram Reels. Ο μηχανισμός προτάσεων του TikTok ήταν πολύ διαφορετικός».
Τι θα συμβεί στις ΗΠΑ;
Αν το TikTok απαγορευτεί στις ΗΠΑ, το αμερικανικό τοπίο των κοινωνικών μέσων ενημέρωσης μπορεί να ακολουθήσει παρόμοια πορεία με αυτή της Ινδίας. Τέσσερα χρόνια μετά την απαγόρευση, το Instagram και το YouTube έχουν ήδη καθιερωθεί ως ιστότοποι αναφοράς για σύντομα βίντεο. Ακόμη και το LinkedIn πειραματίζεται με μια υπό-σελίδα που θυμίζει το TikTok.
Οι ανταγωνιστές της εφαρμογής δεν χρειάστηκε να αναδημιουργήσουν την κουλτούρα του TikTok για να πετύχουν. Είναι ωστόσο πιθανό η διάδοση βίντεο από την επαρχία καθώς και τα κάπως πιο εξειδικευμένα βίντεο να εξαφανιστούν, όπως ακριβώς συνέβη και στην Ινδία.
«Οι πολιτιστικές επιπτώσεις στις ΗΠΑ θα ήταν πολύ πιο σημαντικές», εκτιμά το BBC. Σχεδόν το ένα τρίτο των Αμερικανών ηλικίας 18 έως 29 ετών ενημερώνεται για τις ειδήσεις μέσω TikTok, σύμφωνα με το Pew Research Center.
Οι ΗΠΑ έχουν λιγότερους χρήστες του TikTok από τα 200 εκατομμύρια που μετρούσε η Ινδία στην ακμή της εφαρμογής, αλλά στην Ινδία ζουν 1,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι. Το TikTok εκτιμάται [ως έχει 170 εκατομμύρια χρήστες στις ΗΠΑ, περισσότερους από το μισό πληθυσμό της χώρας.
«Οταν η Ινδία απαγόρευσε το TikTok, η εφαρμογή δεν ήταν το μεγαθήριο που είναι τώρα», παρατηρεί η Τιάγκι. «Εχει μετατραπεί σε πολιτιστική επανάσταση τα τελευταία χρόνια. Νομίζω ότι η απαγόρευσή του τώρα στην Αμερική θα είχε πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο».
Αυτό που ήδη διαφέρει είναι η αντίδραση του TikTok. Η εταιρεία έχει διαμηνύσει πως θα δώσει νομική μάχη που μπορεί να φτάσει μέχρι το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ. Το TikTok θα μπορούσε να έχει αντιδράσει με τον ίδιο τρόπο και στην Ινδία, αλλά επέλεξε να μην το κάνει.
«Οι κινεζικές εταιρείες έχουν σοβαρούς λόγους που διστάζουν να προσφύγουν στα δικαστήρια της Ινδίας εναντίον της ινδικής κυβέρνησης», λέει ο Roy. «Δεν νομίζω ότι θα τα έβρισκαν πολύ φιλικά», λέει ο Ρόι.
Η απαγόρευση της Ινδίας ήταν άλλωστε άμεση – τέθηκε σε ισχύ μέσα σε λίγες εβδομάδες. Η επικείμενη νομική μάχη της TikTok στις ΗΠΑ θα μπορούσε να «παγώσει» το νόμο για χρόνια χωρίς να είναι βέβαιο ότι θα «σταθεί» στα δικαστήρια.
Υπάρχει επίσης πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα μια απαγόρευση του TikTok στις ΗΠΑ να πυροδοτήσει εμπορικό πόλεμο. «Νομίζω ότι υπάρχει σαφής πιθανότητα αμοιβαίων αντιποίνων από την Κίνα», λέει ο Πάουα. Η Κίνα είχε καταδικάσει την απαγόρευση του TikTok στην Ινδία, αλλά δεν υπήρξε κανένα απροκάλυπτο αντίποινο. Οι ΗΠΑ μπορεί να μην φανούν τόσο «τυχερές».
Πηγή BBC