Θα έχει η τρίτη, εντός του 2016, συμφωνία για κατάπαυση του πυρός στη Συρία καλύτερη τύχη από τις δύο προηγούμενες; Το ερώτημα πλανάται στη διεθνή ατμόσφαιρα ύστερα από τη χθεσινή συμφωνία ανάμεσα στη Δαμασκό και στις περισσότερες οργανώσεις της συριακής αντιπολίτευσης, η οποία ήρθε ως ώριμος καρπός κοινής ρωσοτουρκικής διαμεσολάβησης. Είχαν προηγηθεί, τον Μάρτιο και τον Σεπτέμβριο, δύο βραχύβιες συμφωνίες για ανακωχή, με στήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας, που γρήγορα έδωσαν τη θέση τους σε ακόμη περισσότερο φονικές συγκρούσεις.
Παρά τη δικαιολογημένη επιφυλακτικότητα, η νέα συμφωνία, την οποία ανακοίνωσε ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, φαίνεται να αντιπροσωπεύει την ισχυρότερη μέχρι σήμερα ελπίδα τερματισμού αυτού του φρικτού εξαετούς εμφυλίου πολέμου. Η κυβέρνηση του Σύρου προέδρου Μπασάρ Ασαντ και όλες, πρακτικά, οι οργανώσεις της ένοπλης αντιπολίτευσης (από τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό, που υποστηρίζεται από τη Δύση, μέχρι τις ισλαμικές Αχράρ αλ Σαμ και Τζαΐς αλ Ισλάμ), με εξαίρεση τους τζιχαντιστές τρομοκράτες, δεσμεύτηκαν ότι τα όπλα τους θα σιγήσουν. Η πρόσφατη άλωση του ανατολικού Χαλεπίου από τον κυβερνητικό στρατό έπαιξε καταλυτικό ρόλο. Ο μεν Ασαντ πήρε αυτό που ήθελε, ελέγχοντας ολοκληρωτικά πλέον και τις πέντε μεγαλύτερες πόλεις της χώρας, η δε αντιπολίτευση αντιμετώπιζε τον άμεσο κίνδυνο να χάσει και τα τελευταία σημαντικά οχυρά της, στα περίχωρα της Δαμασκού και στη βορειοδυτική επαρχία Ιντλίμπ.
Επειτα, την εφαρμογή της συμφωνίας ανέλαβαν να εξασφαλίσουν οι δύο ξένες δυνάμεις που διεξάγουν τις πιο εκτεταμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις εντός της Συρίας και υποστηρίζουν αντίπαλα στρατόπεδα στον εμφύλιο πόλεμο, η Ρωσία και η Τουρκία. Η προσέγγιση του τελευταίου εξαμήνου μεταξύ Μόσχας και Αγκυρας διευκόλυνε τη νίκη του Ασαντ και των Ρώσων συμμάχων του στο Χαλέπι, ενώ επέτρεψε στην Τουρκία να εμποδίσει, μέσω της επιχείρησης «Ασπίδα του Ευφράτη» την ενοποίηση των υπό κουρδικό έλεγχο περιοχών σε μια ενιαία γεωγραφική ζώνη, στη βόρεια Συρία. Μάλιστα η ρωσική αεροπορία βομβάρδισε χθες θέσεις των τζιχαντιστών στο Αλ Μπαμπ, υποβοηθώντας τον τουρκικό στρατό, που τα έχει βρει δύσκολα στην προσπάθειά του να καταλάβει την πόλη. Μια εξέλιξη που θα ακουγόταν απίστευτη πέρυσι τέτοιο καιρό, στον απόηχο της κατάρριψης του ρωσικού αεροπλάνου από τουρκικά μαχητικά.
Μεγάλος κερδισμένος από τη χθεσινή εξέλιξη προβάλλει ο Βλαντιμίρ Πούτιν. Οταν αποφάσιζε τη ρωσική στρατιωτική ανάμειξη στον συριακό εμφύλιο –μια κίνηση υψηλού ρίσκου– ο Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα προτίμησε να μην αντιδράσει δυναμικά, προβλέποντας ότι η Ρωσία θα καθηλωνόταν σε έναν μακρύ πόλεμο φθοράς, όπως συνέβη με τη Σοβιετική Ενωση στο Αφγανιστάν. Με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, φαίνεται ότι αυτή ήταν η πιο εσφαλμένη εκτίμηση της οκταετίας του. Η Ρωσία όχι μόνο έσωσε τον Ασαντ (και τις βάσεις της στη Συρία), αλλά αναδεικνύεται σε βασικό παίκτη στη Μέση Ανατολή. Οι προσεχείς συνομιλίες μεταξύ συριακής κυβέρνησης και αντιπολίτευσης θα διεξαχθούν όχι στη δυτικότατη Γενεύη, αλλά στην Αστάνα, την πρωτεύουσα της πρώην σοβιετικής δημοκρατίας του Καζαχστάν, με εγγυητές τους Πούτιν και Ερντογάν. Οι ΗΠΑ δεν προσεκλήθησαν καν στην Αστάνα, ενώ ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ αρκέστηκε να εκφράσει την ελπίδα πως η επόμενη αμερικανική κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ θα εμπλακεί κάποια στιγμή εποικοδομητικά στην ειρηνευτική διαδικασία.
Λιγότερους λόγους να πανηγυρίζει έχει ο Ταγίπ Ερντογάν. Οταν ξέσπασε η Αραβική Ανοιξη, εμφανίστηκε ως σημαιοφόρος του σουνιτικού Ισλάμ, σε στενή συμμαχία με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους της Αιγύπτου, την παλαιστινιακή Χαμάς και τη σουνιτική αντιπολίτευση στον Ασαντ. Εξι χρόνια αργότερα, κλείνει πραγματιστικές συμφωνίες με την ορθόδοξη Ρωσία και το σιιτικό Ιράν, τους πιο αδυσώπητους εχθρούς των δυνάμεων που μέχρι χθες υποστήριζε. Δεν είναι καθόλου εύκολο να μαντέψει κανείς τι είδους δυνάμεις μπορεί να απελευθερώσει αυτή η στροφή στις γραμμές των ριζοσπαστικοποιημένων ισλαμιστών, που θα αισθανθούν προδομένοι. Πάντως, η φιγούρα του τζιχαντιστή αστυνομικού Μεβλούτ Αλτιντάς, δολοφόνου του Ρώσου πρεσβευτή Αντρέι Καρλόφ, ρίχνει μακριές, ανησυχητικές σκιές στην Τουρκία του 2017.
Τα πολλαπλά εμπόδια στον δύσβατο δρόμο για την ειρήνευση
Την ώρα που Μόσχα και Αγκυρα ανακοίνωναν το ευχάριστο νέο για ανακωχή στη Συρία, από τα μεσάνυχτα της 29ης προς 30ή Δεκεμβρίου, μία άλλη σημαντική είδηση ερχόταν από την κουρδική πόλη Ρμεϊλάν, στη βόρεια Συρία. Οι εκπρόσωποι των Κούρδων και των άλλων εθνοτικών ομάδων στις απελευθερωμένες περιοχές ψήφισαν, σε «συντακτική συνέλευση», ένα είδος συντάγματος που προβλέπει ομοσπονδιακό σύστημα, με βάση τη δημιουργία καντονιών. Μάλιστα, ανακοίνωσαν ότι θα προχωρήσουν σύντομα σε εκλογές, δημιουργώντας ντε φάκτο αυτόνομη περιοχή στη βόρεια Συρία. Το κόμμα των Κούρδων, PYD, δεν έχει προσκληθεί στην Αστάνα και ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, ξεκαθάρισε ότι δεν πρόκειται να έχει θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων «όσο δεν αφήνει πίσω του τρομοκρατικές δραστηριότητες και φιλοδοξίες περί καντονιών». Αλλά το Κουρδικό δεν είναι η μόνη αβεβαιότητα που απειλεί να υπονομεύσει την εύθραυστη ανακωχή. Η Τουρκία επιμένει στην αποχώρηση της σιιτικής οργάνωσης του Λιβάνου Χεζμπολάχ, ενώ προβληματικός παραμένει και ο διαχωρισμός της «μετριοπαθούς» αντιπολίτευσης από την οργάνωση Αλ Νούσρα (συριακό παρακλάδι της Αλ Κάιντα). Το κυριότερο, ουδείς μπορεί να διανοηθεί βιώσιμη λύση στο Συριακό χωρίς την ενεργητική εμπλοκή, σε κάποια φάση, και των Ηνωμένων Πολιτειών, κάτι που μάλλον θα καθυστερήσει λόγω της μεταβατικής περιόδου στον Λευκό Οίκο.