Ο γνωστός μύθος για την αρπαγή της Ευρώπης, που ενέπνευσε τον αναγεννησιακό ζωγράφο Τιτσιάνο, απέκτησε απροσδόκητα συμβολική σημασία τον τελευταίο χρόνο. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Δίας κατέβηκε από τον Ολυμπο μεταμφιεσμένος σε ταύρο, γοήτευσε την όμορφη Ευρώπη, πέρασε σαν σίφουνας θάλασσες και βουνά, για να απολαύσει, τελικά, τον έρωτά του στο Δικταίον άντρο.
Δία αποκαλούν στη Γαλλία τον νεότερο πρόεδρο που γνώρισε η χώρα μετά τον Ναπολέοντα. Τη ζημιά έκανε η Liberation, ιδιοκτησίας του χρηματιστηριακού ομίλου Ροτσίλντ, στον οποίο, για ειρωνεία της ιστορίας, είχε κάνει καριέρα ο Εμανουέλ Μακρόν προτού γίνει πολιτικός. Στις 3 Ιουλίου 2017, μόλις ενάμιση μήνα μετά την ορκωμοσία του, τον εμφάνισε στο εξώφυλλο να κρατάει κεραυνούς σε στυλ Δία, καταλογίζοντάς του μεγαλομανία.
Οραμα και γοητεία
Το βέβαιο είναι ότι ο Εμανουέλ Μακρόν έτρεφε πάντα τα πιο θερμά συναισθήματα για την Ευρώπη. Ποιος δεν θυμάται τη νύχτα του θριάμβου του στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, στις 7 Μαΐου του περασμένου χρόνου, όταν ανέβηκε στο επινίκιο βάθρο του, στην πλατεία του Λούβρου, υπό τους ήχους όχι της Μασσαλιώτιδας, αλλά της Ωδής στη Χαρά, επίσημου ύμνου της Ε.Ε.; Ακριβώς τέσσερις μήνες αργότερα, στις 7 Σεπτεμβρίου, στην Πνύκα, θα εκφωνούσε μια ποιητική ομιλία, αναπτύσσοντας το όραμά του για μια «νέα Ευρώπη, που θα προστατεύει».
Κεντρικό στοιχείο αυτού του οράματος ήταν η ριζική μεταρρύθμιση της Ευρωζώνης: ξεχωριστό Κοινοβούλιο, υπουργός Οικονομικών και προϋπολογισμός, ώστε να θωρακιστεί το κοινό νόμισμα από υποτροπές της πρόσφατης κρίσης, που κόντεψε να το διαλύσει. Στα τέλη του ίδιου μήνα, μια δεύτερη, υψηλού συμβολισμού ομιλία του, στη Σορβόννη, εμπλούτισε με σειρά συγκεκριμένων προτάσεων το φιλόδοξο, πολιτικό του σχέδιο. Στον ευρωπαϊκό Τύπο, η αισιοδοξία περίσσευε. Μετά το 2016, αυτό το τρομερό έτος του Τραμπ και του Brexit, τα ρεύματα του εθνικισμού και του λαϊκισμού υποχωρούσαν, τουλάχιστον στην ηπειρωτική Ευρώπη, όπου το αναζωογονημένο γαλλογερμανικό ζεύγος ετοιμαζόταν για νέες, δημιουργικές πρωτοβουλίες.
Την περασμένη Τρίτη, όταν ο Γάλλος πρόεδρος βρέθηκε στο Στρασβούργο για την πρώτη ομιλία του από το βήμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η ατμόσφαιρα ήταν πολύ διαφορετική. Η γαλλική Le Figaro έγραψε: «Αφού ξεκίνησε με μια όμορφη δημηγορία στον γλυκό αέρα της Αθήνας, η μεγάλη ευρωπαϊκή εκστρατεία του Εμανουέλ Μακρόν καθηλώθηκε σε πόλεμο χαρακωμάτων, στα ανατολικά του Ρήνου. Στο Στρασβούργο επιχείρησε να επιτεθεί εκ νέου. Ωστόσο, τα σύννεφα πυκνώνουν». Η επικράτηση δύο ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων, του Κινήματος 5 Αστέρων και της Λέγκας, στις ιταλικές εκλογές και η σαρωτική επικράτηση του εθνικιστή Βίκτορ Ορμπαν στην Ουγγαρία έδειξαν ότι τα καινά δαιμόνια παραμένουν απειλητικά.
Η αλήθεια είναι ότι ο Εμανουέλ Μακρόν γοήτευσε πολλούς. «Η αληθινή Γαλλία επέστρεψε», αναφώνησε ο επικεφαλής της Κομισιόν, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ. «Καιρό είχαμε να ακούσουμε έναν Γάλλο πρόεδρο τόσο φιλοευρωπαίο όσο εσείς», εξομολογήθηκε ο (πολύ) συντηρητικός Γερμανός Χριστιανοδημοκράτης Μάνφρεντ Βέμπερ. Σε μια προσπάθεια να υπογραμμίσει την αίσθηση του επείγοντος, όσον αφορά την προώθηση μεταρρυθμίσεων στην Ε.Ε., ο Γάλλος ηγέτης δεν δίστασε να μιλήσει για «ένα είδος ευρωπαϊκού εμφυλίου πολέμου» ανάμεσα στη δημοκρατία και στον αυταρχισμό – εθνικισμό – λαϊκισμό, έννοιες που περίπου συγχώνευσε. Δύο ημέρες αργότερα, βρέθηκε στο Βερολίνο, όπου βάλθηκε να καταστρώσει με την Αγκελα Μέρκελ κοινή γαλλογερμανική πρόταση για την ευρωπαϊκή μεταρρύθμιση στη Σύνοδο Κορυφής της 28ης και 29ης Ιουνίου.
Δεν θα είναι εύκολο. Στο νέο γερμανικό Κοινοβούλιο, που προέκυψε από τις εκλογές του Σεπτεμβρίου, η υπερσυντηρητική AfD διαθέτει κοντά στους 100 βουλευτές. Οσοι έκαναν τρελά όνειρα μετά την απομάκρυνση του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε από το υπουργείο Οικονομικών, προσγειώθηκαν ανώμαλα όταν άκουσαν τον Σοσιαλδημοκράτη διάδοχό του Ολαφ Σολτς να χαρακτηρίζει «μη ρεαλιστικές» τις προτάσεις Μακρόν για την Ευρωζώνη. Την ώρα που μιλούσε ο Γάλλος πρόεδρος στο Στρασβούργο, η κοινοβουλευτική ομάδα των Χριστιανοδημοκρατών απαίτησε από τη Μέρκελ να πει «όχι» σε κάθε πρόταση που θα μπορούσε να επιβαρύνει τους Γερμανούς φορολογουμένους. Ακόμη και η πρόταση για μετατροπή του ESM σε ένα είδος Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου, ουσιαστικά ενταφιάστηκε, καθώς η Μέρκελ δέχθηκε να συνδεθεί η εν λόγω μεταρρύθμιση με την αλλαγή των ευρωπαϊκών συνθηκών.
«Αντι-Μακρόν» μέτωπο
Στη γερμανική αδράνεια έρχεται να προστεθεί το «αντι-Μακρόν» μέτωπο της σιδερένιας δημοσιονομικής πειθαρχίας που συγκρότησαν πρόσφατα οι Ολλανδοί, σε σύμπραξη με σκανδιναβικές χώρες και δημοκρατίες της Βαλτικής. «Απέναντι στον Μακρόν, η Γερμανία πέρασε από το κόκκινο χαλί, στις κόκκινες γραμμές», διαπίστωνε ο Χένρικ Εντερλαϊν, από το Ινστιτούτο Ντελόρ του Βερολίνου, στη γαλλική Le Monde.
Αν, όμως, η Μέρκελ επιμείνει στην αδιαλλαξία της, οι επιπτώσεις μπορεί να είναι αποσταθεροποιητικές. Σε αντίθεση με τους προκατόχους του, ο Μακρόν τηρεί, μέχρι τώρα, τη δέσμευσή του προς τη Γερμανία ότι θα προωθήσει φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της χώρας του. Το πολιτικό κόστος δεν είναι ασήμαντο, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις αλλά και η κοινωνική ένταση των ημερών με πρωταγωνιστές τους σιδηροδρομικούς και τους φοιτητές. Αν ο Γάλλος πρόεδρος δεν βρει το αντάλλαγμα που προσδοκούσε, με την προώθηση της μεταρρύθμισης σε ευρωπαϊκή κλίμακα, η πολιτική του ηγεμονία απειλείται να υπονομευθεί, με πρώτο σταθμό τις ευρωεκλογές του 2019.
Το κυριότερο, η καθήλωση της Ε.Ε. στη σημερινή, προβληματική κατάσταση πραγμάτων απειλεί να ενδυναμώσει τις ήδη ισχυρές εθνικιστικές τάσεις σε σειρά χωρών, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας. Οι Financial Times του Λονδίνου προειδοποιούσαν στο κύριο άρθρο τους, την περασμένη Τετάρτη, ότι η επόμενη οικονομική ύφεση στην Ευρώπη είναι θέμα χρόνου. Και ότι αν μέχρι τότε δεν έχει αλλάξει τίποτα ουσιαστικό στην Ευρωζώνη, οι πιο ευάλωτες χώρες και τράπεζες θα υποστούν σοβαρούς κλυδωνισμούς, που θα επαναφέρουν στην ημερήσια διάταξη τα υπαρξιακά προβλήματα του κοινού νομίσματος και της ίδιας της Ενωσης.
Η επιστροφή της Γαλλίας στη διεθνή σκηνή
Η μαχητικά φιλοευρωπαϊκή προεκλογική καμπάνια του Μακρόν οδήγησε τους αντιπάλους του να τον εμφανίσουν ως παθητικό παρακολούθημα της Μέρκελ. Ο νέος πρόεδρος δεν δικαίωσε αυτές τις εικασίες. Αντίθετα, έδειξε στοιχεία δυναμισμού, αναζητώντας έναν πιο ενεργό ρόλο της Γαλλίας στη διεθνή σκηνή. Δύο μόλις εβδομάδες μετά την εγκατάστασή του στο Μέγαρο των Ηλυσίων, υποδέχθηκε μετά φανών και λαμπάδων τον Βλαντιμίρ Πούτιν στο Ελιζέ, ενώ στην εθνική εορτή της χώρας του, στις 14 Ιουλίου, είχε στο πλευρό του τον Ντόναλντ Τραμπ. Παρά τις έντονες ιδεολογικές διαφορές του με τους δύο ηγέτες, ο Μακρόν διεμήνυσε ότι εννοεί να έχει πραγματιστικές σχέσεις μαζί τους, ακόμη και να λειτουργεί ως αξιόπιστος μεσολαβητής. Ενεργητικό ρόλο μεσολάβησης έπαιξε και στην κρίση Σαουδικής Αραβίας – Κατάρ, όπως και στην απόσπαση του Λιβανέζου πρωθυπουργού Σαάντ Χαρίρι από την ιδιόμορφη ομηρία του στο Ριάντ. Η ανοιχτή υπεράσπιση της Ελλάδας έναντι των τουρκικών πιέσεων και απειλών στο Στρασβούργο, όπως και η προειδοποίησή του ότι δεν θα δεχθεί διεύρυνση της Ενωσης στα Δυτικά Βαλκάνια αν δεν προηγηθεί η μεταρρύθμισή της, ενισχύουν την αίσθηση ότι είναι έτοιμος να βγει από την πεπατημένη των προκατόχων του όταν θα το κρίνει αναγκαίο.