Μέσα σε δύο χρόνια, η χώρα πέρασε από τέσσερις εκλογικές αναμετρήσεις: δύο βουλευτικές, τον Μάιο – Ιούνιο του 2012 και τώρα, τον Μάιο του 2014, διπλές δημοτικές-περιφερειακές και ευρωεκλογές. Δεν είναι μικρό πράγμα, αν αναλογιστούμε ότι η διετία αυτή υπήρξε εξαιρετικά κρίσιμη, ασταθής, ρευστή, γεμάτη ακρότητες. Δεν είναι επίσης μικρό πράγμα, καθώς η χώρα στέκεται ακόμα στα πόδια της, παρά τις τραγικές απώλειες σε θέσεις εργασίας, παρά τη δραματική διάρρηξη του κοινωνικού ιστού και παρά τους κινδύνους που παρουσιάστηκαν ακόμα και σε ό,τι αφορά την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού της πολιτεύματος.
Τότε, τον Μάιο – Ιούνιο του 2012, το εκλογικό αποτέλεσμα έφερε στο προσκήνιο έναν κυβερνητικό συνασπισμό, τριπλό αρχικά, διπλό στη συνέχεια, και οδήγησε, σιγά και βασανιστικά, σε μια κάποια εξομάλυνση στα λογιστικά μας έστω. Την ίδια στιγμή, εκείνες οι εκλογές έφεραν στην ελληνική Βουλή τη Χρυσή Αυγή. Δύο χρόνια μετά, οι νοσταλγοί και θιασώτες του ολοκληρωτισμού, του ρατσισμού και του μίσους δείχνουν να βγαίνουν ενδυναμωμένοι από τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα.
Αυτό δε που παραλίγο να πετύχει ο ΣΥΡΙΖΑ το 2012 τελικώς το κατάφερε τώρα, επιτρέποντας στους εκπροσώπους και τους ψηφοφόρους του να μιλούν για «ιστορικές στιγμές» κατά τις οποίες για πρώτη φορά η Ριζοσπαστική Αριστερά αναδεικνύεται σε πρώτο κόμμα στις εκλογές (παρά τη στασιμότητά της σε ψήφους, συγκριτικά με το ’12). Υπάρχει μια απόλυτα θεμιτή επιμονή σε αυτό καθώς όχι και πολλοί οπαδοί του ΣΥΡΙΖΑ θυμούνται τον θρίαμβο του ΠΑΣΟΚ τον Οκτώβριο του 1981. Τότε, ήταν το ΠΑΣΟΚ -αν και με ούλτρα αριστερές προεκλογικές διακηρύξεις (πιο ριζοσπαστικές κι από αυτές που ακούσαμε από τον ΣΥΡΙΖΑ)- τώρα όμως πρώτη σε ψήφους είναι η ίδια η Ριζοσπαστική Αριστερά (που όμως έχει στους κόλπους της αρκετούς από εκείνους τους παλαιούς «πασόκους» που πανηγύριζαν το 1981…).
Οσο για την Κεντροαριστερά; Ακόμα αναζητείται η περίφημη, πολυσυζητημένη ανασυγκρότησή της. Τέλος, η Δεξιά μοιάζει και αυτή κατακερματισμένη σε κάποιο βαθμό. Αποδυναμωμένη, συγκριτικά με τα ποσοστά του 2012 και «σπασμένη» σε μικρότερα κομμάτια, ειδικά σε ό,τι αφορά το πιο παραδοσιακό, λαϊκό κομμάτι της – χώρια τους ακραίους του νεοναζιστικού μορφώματος.
Οι πρόσφατες εκλογές φυσικά αφορούσαν και τη Γηραιά Ηπειρο: τους ίδιους τους Ευρωπαίους μα και τη σχέση μας με τους θεσμούς των Βρυξελλών. Ανησυχητικές και εκεί οι ενδείξεις: ξενοφοβία, ευρωσκεπτικισμός, ακόμα και ρατσισμός.
Ενα γενικό συμπέρασμα, όχι μόνο σε ό,τι αφορά την Ελλάδα αλλά και την Ευρώπη, είναι η σταθερή κατά πώς φαίνεται απουσία εκείνων των αξιών που θα μπορούσαν να φέρουν ορισμένες βεβαιότητες στον μέσο πολίτη. Εξ ου και, ως προς την εγχώρια πολιτική σκηνή, η επίσης σταθερή αδυναμία να δημιουργηθεί μια πιο ισχυρή σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στους πολίτες και σε ένα συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα ή χώρο – ακόμα και με τον ΣΥΡΙΖΑ, που έρχεται πρώτος αυτή τη στιγμή στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων (με βάση, βέβαια, το αποτέλεσμα των πρόσφατων ευρωεκλογών).
Με αφορμή τις παραπάνω σκέψεις, σκεφτήκαμε τρία σχετικά ερωτήματα τα οποία απευθύναμε σε τρεις ξένους αναλυτές που έχουν στενή σχέση με την ελληνική ιστορία και πολιτική κουλτούρα: τον Γερμανό Χάιντς Ρίχτερ, τον Βρετανό Κέβιν Φέδερστοουν και τον Αυστραλό Ρίτσαρντ Χάντερ. Από τους τρεις, ο κ. Φέδερστοουν, γνωστός στο αναγνωστικό κοινό της «Κ» από την τακτική του αρθρογραφία, επέλεξε να αναπτύξει το σκεπτικό του σ’ ένα γενικό καμβά με άξονα τα ζητήματα που θίγονται μέσα από τα τρία ερωτήματα.
Τρεις κοινές ερωτήσεις
1. Μετά τα αποτελέσματα, τόσο στις ευρωεκλογές όσο και στις δημοτικές-περιφερειακές, βλέπετε την Ελλάδα να αλλάζει κατεύθυνση ως προς τη σχέση της με την Ευρωπαϊκή Ενωση; Διακρίνετε κάποια ριζική μεταβολή και αν ναι, ποια νομίζετε ότι είναι αυτή;
2. Νομίζετε πως μετά τις εκλογές αυτές, η Ελλάδα κινείται προς μια κατάσταση αποσταθεροποίησης, δεδομένης της απουσίας ψήφου εμπιστοσύνης σε συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα; Πιστεύετε ότι η άνοδος της Ριζοσπαστικής Αριστεράς θα σηματοδοτήσει μια νέα αρχή για την ελληνική πολιτική;
3. Πώς αξιολογείτε την άνοδο της άκρας δεξιάς, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε πολλές άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης; Πιστεύετε ότι είναι ένα πολιτικό, κοινωνικό φαινόμενο με ημερομηνία λήξης ή θα έπρεπε να προβληματιστούμε όλοι σοβαρά επιτέλους ως προς την αντιμετώπισή του;
Χάιντς Ρίχτερ
Αν ο ΣΥΡΙΖΑ κερδίσει στις εθνικές εκλογές
Σε όλη του τη ζωή, ο Γερμανός ιστορικός Χάιντς Ρίχτερ ερευνά την ιστορία της νεότερης Ελλάδας, καθώς και της Κύπρου. Οπως είχε δηλώσει σε παλαιότερη συνέντευξή του στην «Κ», «έχω μάθει πια να σκέφτομαι σαν Ελληνας». Oι απαντήσεις του:
1. Μέχρι τώρα, τα ελληνικά κόμματα που συμμετείχαν στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο λειτουργούσαν βάσει των κανονισμών που ισχύουν εκεί. Αφομοιώνονταν από τις διάφορες πολιτικές φράξιες, για παράδειγμα, τους συντηρητικούς, τους σοσιαλιστές, τους πράσινους και πάει λέγοντας. Αναρωτιέμαι όμως τώρα εάν ο ΣΥΡΙΖΑ θα μπορέσει να αφομοιωθεί ή ακόμα και αν θα γίνει αποδεκτός σε κάποια από αυτές τις πολιτικές ομάδες. Σε μια τέτοια περίπτωση, οι εκπρόσωποι του ΣΥΡΙΖΑ ίσως υποχρεωθούν να ακολουθήσουν μία ανεξάρτητη πορεία η οποία όμως ίσως αποδειχθεί τελείως ανεύθυνη. Βεβαίως, οι λίγοι αυτοί ευρωβουλευτές της ριζοσπαστικής Αριστεράς δεν μπορούν να κάνουν μεγάλη ζημιά. Τι θα γίνει όμως αν τελικώς ο ΣΥΡΙΖΑ κερδίσει τις επόμενες βουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα;
2. Φοβούμαι ότι ο ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ ίσως συμπεριφερθεί με τρόπο ανεύθυνο. Ο Αλέξης Τσίπρας μου θυμίζει πολύ τον Ανδρέα Παπανδρέου, ειδικά από την περίοδο των αρχών της δεκαετίας του ’80. Αφθονος ριζοσπαστικός λόγος και μετά τίποτα… Εως αυτή τη στιγμή που μιλάμε, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορεί να μεταβάλει την ελληνική πολιτική, όπως είπα και στην προηγούμενη απάντησή μου, αναρωτιέμαι, τι θα συμβεί εάν αναδειχθεί σε πρώτο κόμμα στις επόμενες γενικές εκλογές στην Ελλάδα; Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να οδηγήσει τη χώρα ακόμα και σε καταστροφή.
3. Θεωρώ πως η άνοδος της ακροδεξιάς και του νεοναζισμού είναι κάτι τρομακτικό, κυρίως όμως είναι ένα φαινόμενο διαμαρτυρίας, όπως, π.χ., στη Γαλλία. Οι ψηφοφόροι εκεί εναντιώνονται δυναμικά στις πολιτικές που ακολουθεί η γαλλική κυβέρνηση. Νομίζω όμως πως μόλις τα κοινωνικά προβλήματα αρχίσουν να επιλύονται ή έστω να απαλύνονται σημαντικά, τα ακραία αυτά κόμματα θα αποδυναμωθούν, όπως, για παράδειγμα, συνέβη στην Ολλανδία. Η αλήθεια είναι ότι δεν βλέπω πραγματικό κίνδυνο στην άνοδο της ακροδεξιάς σε βάθος χρόνου, οπωσδήποτε όμως από την άλλη πλευρά, είναι σοκαριστικό το ότι έχει κάνει την επανεμφάνισή της.
Ρίτσαρντ Χάντερ
Συναίνεση κομμάτων για κοινούς στόχους
O καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Cambridge και πρόεδρος Συμβουλίου Ιδρύματος του ΑΠΘ Ρίτσαρντ Χάντερ μας απαντά:
1. Τα αποτελέσματα των εκλογών σε ολόκληρη την Ευρώπη ανάγκασαν τους πολιτικούς του συνόλου των κομμάτων σε όλες τις χώρες να ευαισθητοποιηθούν σχετικά με τις εντάσεις που αναπόφευκτα προκαλεί το ευρύτερο ευρωπαϊκό σχέδιο. Η Ελλάδα βρίσκεται φυσικά σε μια ιδιαίτερη κατάσταση εξαιτίας της κρίσης. Προσωπικά ελπίζω πως ο ελληνικός λαός θα συνεχίσει να θεωρεί την Ελλάδα ως αναπόσπαστο και ιδιαίτερα σημαντικό τμήμα της Ευρώπης. Αυτό βέβαια εναπόκειται στους Ελληνες να το αποφασίσουν.
2. Η αποτυχία των παραδοσιακά μεγάλων κομμάτων να εξασφαλίσουν ισχυρές πλειοψηφίες αποτελεί χαρακτηριστικό που εμφανίζεται όλο και συχνότερα, τόσο στη Βρετανία όσο και στις υπόλοιπες δημοκρατίες της Ευρώπης εν γένει. Αυτό που, ωστόσο, θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει, δεν είναι η κυριαρχία ενός και μόνο κόμματος, αλλά η συναίνεση για την αναγκαιότητα επίτευξης ορισμένων κοινών στόχων, οι οποίοι απαιτούν συμβιβασμό και αλληλοκατανόηση. Ως εκ τούτου εναλλακτική επιλογή θα ήταν η δημιουργία συνασπισμών, οι οποίοι δεν προκαλούν βέβαια πάντοτε πολιτική αστάθεια. Η δική μου ελπίδα είναι ότι όποιο κι αν είναι το χρώμα των επόμενων ελληνικών κυβερνήσεων, αυτές θα συνεχίσουν την προσπάθεια της πανεπιστημιακής μεταρρύθμισης, που ήδη έχει ξεκινήσει, με στόχο να καταστήσουν την ανώτατη εκπαίδευση ισχυρό φορέα υψηλού επιπέδου παιδείας και κοινωνικής προόδου.
3. Η άνοδος των κομμάτων αυτών σε ολόκληρη την Ευρώπη θα πρέπει να ερμηνευθεί στο πλαίσιο όσων προανέφερα. Αυτό που είναι ανησυχητικό σε οποιαδήποτε χώρα είναι κάθε μεμονωμένο άτομο ή ομάδα που προάγει τον ρατσισμό, τη μισαλλοδοξία και τις κοινωνικές διακρίσεις.
Κέβιν Φέδερστοουν
Η πολιτισμένη Ευρώπη θα έπρεπε να αγανακτεί
Ο καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο LSE Κέβιν Φέδερστοουν μας απαντά με το εξής κείμενο:
Η Ευρώπη εξέλεξε το νέο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την περασμένη Κυριακή. Σύμφωνα με τις κείμενες ευρωπαϊκές συνθήκες, το Ευρωκοινοβούλιο διαθέτει σημαντική ισχύ, διαδραματίζοντας πλέον καθοριστικό ρόλο στην ανάδειξη του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Μία εβδομάδα νωρίτερα, η Κοντσίτα Βουρστ από την Αυστρία αναδείχθηκε νικήτρια του διαγωνισμού τραγουδιού της Eurovision. Η νίκη της Κοντσίτα -μιας τραβεστί με μούσι- απασχόλησε τα διεθνή ΜΜΕ, με τον πρόεδρο Πούτιν να προβαίνει σε δηλώσεις. Παρότι το αποτέλεσμα του διαγωνισμού τραγουδιού χαρακτηρίσθηκε «ιδιότυπο», τα σκήπτρα του «παράξενου» κερδίζει αυτοδικαίως το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών.
Η Ευρώπη εξέλεξε στο Στρασβούργο νεοναζί, ρατσιστές και πολλούς, ηπιότερους, κρυφούς ιδεολογικούς ομολόγους τους. Καθώς γράφονται αυτές οι γραμμές, αυτοί οι νεοεκλεγέντες ευρωβουλευτές πασχίζουν να σχηματίσουν κοινοβουλευτική ομάδα. Τα γραφεία, τα ταξίδια και οι εκστρατείες τους θα χρηματοδοτούνται εφεξής από τον κρατικό κορβανά, ενώ οι επικεφαλής των κομμάτων τους θα μπορούν να καταλάβουν σημαντικές θέσεις στο Ευρωκοινοβούλιο. Η πολιτισμένη Ευρώπη θα έπρεπε να αγανακτεί με την εξέλιξη αυτή.
Πέρα από τους εξτρεμιστές αυτούς, οι Ευρωπαίοι εξέλεξαν κάθε είδους ευρωσκεπτικιστές, αλλά και διασημότητες. Οι Ελληνες ψηφοφόροι, για παράδειγμα, ανέδειξαν στο Ευρωκοινοβούλιο τον 91χρονο Μανώλη Γλέζο, εικονική φιγούρα της Αντίστασης, που αρνείται όμως να ταξιδέψει με αεροπλάνο. Η εκλογή του -και ο μεγάλος μισθός που θα λάβει- βασίσθηκε στην προσωπικότητά του και στη δράση του πριν από 70 χρόνια.
Θεωρητικά, οι ευρωεκλογές πρέπει να αποτελούν σοβαρή απεικόνιση του λαϊκού αισθήματος στην Ευρώπη και βάση για την επιλογή των νέων ευρωπαϊκών πολιτικών κατευθύνσεων. Οι ψηφοφόροι, όμως, είχαν άλλη άποψη: οι ευρωεκλογές να καταστούν μέσο διαμαρτυρίας για κάθε τι, χωρίς δυσάρεστες προσωπικές επιπτώσεις. Εκτός Στρασβούργου, ποιος θα μπορούσε άραγε να πάρει στα σοβαρά τέτοιους ευρωβουλευτές;
Οι παραπάνω διαπιστώσεις αποδεικνύουν τη φαιδρότητα της άποψης, που θέλει τις ευρωεκλογές να αποτελούν αξιόπιστο βαρόμετρο εθνικών εκλογών. Αν και οι ηγέτες της αντιπολίτευσης σε όλη την Ευρώπη θα απαιτήσουν την προκήρυξη πρόωρων εκλογών, με πολλούς από αυτούς να εύχονται κρυφά την απόρριψη του αιτήματός τους, η υποχρέωση των κυβερνώντων να ολοκληρώσουν τις θητείες τους, δεν θα διαταραχθεί. Στην Ελλάδα, μετά το 2007, κάθε εκλογική αναμέτρηση πραγματοποιήθηκε πρόωρα. Αποτέλεσμα αυτού υπήρξε η συνήθεια του πολιτικού κόσμου της χώρας να κοιτάζει διαρκώς πίσω από την πλάτη του, αντί να παράγει έργο, αφιερώνοντας την ενέργειά του στη διαχείριση μικροπολιτικών θεμάτων και όχι στην επιτακτική ανάγκη για οικονομική αναδιάρθρωση.
Την εποχή της διαρκούς και άμεσης ενημέρωσης, οι ευρωεκλογές προσφέρουν ιδανική αφορμή για κούφια ρητορική, απομακρυσμένη από την ουσία της πολιτικής αντιπαράθεσης. Το τελευταίο που χρειάζεται στην παρούσα συγκυρία η Ελλάδα, είναι μία νέα περίοδος πολιτικής αστάθειας. Η Ελλάδα θα εξασφαλίσει τη βέλτιστη και πιο βιώσιμη συμφωνία με τους Ευρωπαίους εταίρους της, μόνο εάν επιδείξει σοβαρότητα και επιμονή στη μεταρρυθμιστική της προσπάθεια. Αυτό δεν σημαίνει ότι το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα, που επιβλήθηκε στην Ελλάδα, είναι καλύτερο για τη χώρα ή για τους εταίρους της. Πολλές λεπτομέρειες μένει ακόμη να συμφωνηθούν, ενώ η Ευρώπη πρέπει να πιστέψει ότι η Αθήνα σοβαρολογεί.
Η σχέση της Ελλάδας με τους Ευρωπαίους εταίρους της δεν πρόκειται να μεταβληθεί ως αποτέλεσμα των εκλογών της περασμένης Κυριακής. Οι Ευρωπαίοι θα αγνοήσουν το αποτέλεσμα των εκλογών, όπως κάνουν και για τα δεδομένα των πολλών, πρόσφατων δημοσκοπήσεων. Στο μεταξύ, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει κατορθώσει να κυριαρχήσει στο εκλογικό σώμα ή να ηγεμονεύσει σ’ ένα πραγματικά εθνικό επίπεδο – ούτε κανένα άλλο κόμμα όμως. Η Ελλάδα συνεχίζει να εμφανίζει ρευστό, πολυκομματικό πολιτικό σκηνικό, με τις εξελίξεις από τώρα, μέχρι και τον ερχόμενο Μάρτιο, να είναι κρίσιμες.
Επί τη βάσει αυτών των διαπιστώσεων, θα μπορούσε κάποιος να μου πει ποιος ήταν ο σκοπός των ευρωεκλογών;