Η εφημερίδα μπορεί να υπερηφανεύεται για πολλά, ένα από αυτά όμως είναι και το επίπεδο των αναγνωστών της. Πολύ συχνά θα μας διορθώσουν και όταν αυτό γίνεται με λεπτότητα και ευγένεια, αισθανόμαστε ότι αυτή η δουλειά έχει όντως νόημα.
Με αφορμή, λοιπόν, το προχθεσινό μας σχόλιο (28 Οκτωβρίου) σχετικά με την προέλευση του πολεμικού συνθήματος «Αέρα!», που τόσο διάσημο έγινε κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, ο αναγνώστης κ. Κ. Τσαντσάνογλου μας έστειλε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα. Για όσους δεν πήραν προχθές εφημερίδα, παραθέσαμε απόσπασμα από κείμενο της ερευνήτριας-φιλολόγου Ελένης Κ. Δημητρίου με τίτλο «Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι ως υποκειμενικό βίωμα του Ελληνα μαχητή», που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο «100 χρόνια από τη διεξαγωγή των Βαλκανικών Πολέμων. Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου» (ΔΙΣ/ΓΕΣ, 2013). Η κ. Ελ. Δημητρίου αναφέρει πως το περίφημο «Αέρα!» ακούστηκε για πρώτη φορά το 1912-13, έπειτα από ένα μάλλον κωμικό περιστατικό: η δειλία ενός βαθμοφόρου που προηγουμένως είχε πάρει τα αυτιά των στρατιωτών του ότι «ο πόλεμος είναι ένας αέρας!.. Ο κίνδυνος θέλει αέρα!.. Για να τα βγάλωμε πέρα φροντίσετε να τον έχετε αυτόν τον αέρα!..» κτλ., προκάλεσε την ειρωνεία των τελευταίων: όταν αντιλήφθηκαν τον εν λόγω αξιωματικό «κολλημένον σ’ ένα βράχο, του φώναξαν: – Αέρρααα!..». Η συγγραφέας είναι βασισμένη σε σχετικό λήμμα του Δ. Μαρκόπουλου από τη Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια (τ. Β΄, Αθήναι 1928, σελ. 135).
Μας έγραψε, λοιπόν, ο κ. Τσαντσάνογλου: «Η κ. Ελένη Δημητρίου έχει δίκιο ότι η κραυγή πρωτακούστηκε το 1912-13. Ομως η ερμηνεία, που αντλήθηκε από άρθρο της Μεγάλης Στρατιωτικής και Ναυτικής Εγκυκλοπαίδειας αποτελεί ηθικοδιδακτική ανεκδοτολογική εξήγηση, από αυτές που θυμούνται όλοι οι άντρες που πέρασαν βασική εκπαίδευση στο στρατό από συμπαθείς αλλά ημιμαθείς υπαξιωματικούς. Η κραυγή «Αέράαα!» (προσέξτε τον δεύτερο τόνο της προφοράς) πρωτακούστηκε από μια μονάδα Κρητών πολεμιστών στις μάχες εναντίον του τουρκικού στρατού στην Ηπειρο στα τέλη του 1912. Οι Κρητικοί πολεμούσαν δίπλα σε μια μονάδα Γαριβαλδινών Ιταλών και Επτανησίων μαχητών. Δεν γνωρίζω αν ήταν η μάχη του Δρίσκου, όταν μεταξύ των Γαριβαλδινών σκοτώθηκε και ο ποιητής Λορέντζος Μαβίλης. Η κραυγή που ακούστηκε από αυτούς την ώρα της εφόδου ήταν το ιταλικό Urràaa! Αυτό άκουσαν οι Κρητικοί και το επανέλαβαν εξελληνίζοντάς το σε Αέράαα! Δεν είναι παράξενο ότι η κραυγή είναι τουλάχιστον πανευρωπαϊκή. Hourra είναι η αντίστοιχη γαλλική, hurrah η αγγλική (τονισμένη στη λήγουσα με μακρό aaa· διαλεκτικά και huzzah). Για το αγγλικό επιφώνημα διαβάζω σε αγγλικό λεξικό: «Τον 18ο και τις αρχές του 19ου αιώνα, το βρετανικό πεζικό φώναζε τρία huzzah πριν από μιαν έφοδο με ξιφολόγχη, ως τρόπο αναπτέρωσης του ηθικού και εκφοβισμού του εχθρού. Ο Richard Holmes στο βιβλίο του Redcoat: The British Soldier in the Age of Horse and Musket διευκρινίζει ότι κραύγαζαν δύο σύντομα huzzah και μετά ένα τρίτο παρατεταμένο που κρατούσε σ’ όλη τη διάρκεια της εφόδου». Ακολουθούν άλλες ερμηνείες, δεν ξέρω με τι τεκμηρίωση, που παράγουν την κραυγή από τα τουρκικά (Ur Ah! = Vur hadi = Εμπρός, χτύπα!), ακόμη και τα μογγολικά».