Στις 11 Ιουνίου 1929, ένα στυγερό έγκλημα συντάραξε την αθηναϊκή κοινωνία. Η Κούλα Χριστοφιλέα, ο αδελφός της Ανδρέας και ο εραστής της Φώτης Αναγνωστόπουλος λήστεψαν και δολοφόνησαν στην περιοχή της Βούλας τον οδηγό ταξί Σπ. Τσάγκα.
Με βάση τις καταθέσεις μαρτύρων, η Κούλα περιγραφόταν στα ρεπορτάζ των εφημερίδων ως μια «νέα γυναίκα με κόκκινο καπέλο που σκοτώνει», ενώ η δράση της ομάδας παραλληλίστηκε από τον ελληνικό Τύπο με αυτήν των Μπόνι και Κλάιντ που την ίδια περίοδο συντάρασσαν την αμερικανική κοινωνία.
Φυσικά, η λαϊκή φαντασία οργίασε. Η Κούλα έγινε μύθος και πέρασε και στο ρεμπέτικο τραγούδι: «Μες στο “γυαλί τον καφενέ” που γίναμε χαρμάνι / την Κούλα πρωτογνώρισα και μου ’στειλε φιρμάνι. Αν θέλω στην καρδούλα της εγώ να είμαι μόνος / πρέπει να γίνω Ροκαμβόλ*, νταής και δολοφόνος», έγραφε ο συνθέτης και στιχουργός Κ. Μισαηλίδης στο πρώτο ρεμπέτικο για τη φοβερή και τρομερή Κούλα, το οποίο ηχογραφήθηκε το 1929.
Πολλές αληθινές ιστορίες από την επικαιρότητα της εποχής του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, από την κοινωνική ιστορία των λαϊκών τάξεων, την πολιτική, οικονομική καλλιτεχνική και αθλητική ζωή, ακόμα και γεγονότα που συνδέθηκαν με φυσικές καταστροφές, υπάρχουν στο βιβλίο «Ιστορία & Ρεμπέτικο» (εκδ. Παπαζήση) του Χρήστου Καρδαρά, καθηγητή της Νεοελληνικής Ιστορίας και αναπληρωτή πρύτανη στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
Δεν πρόκειται για ένα βιβλίο αυστηρά ιστορικό. Είναι μια μελέτη που ακολουθεί και καταγράφει την πορεία του ρεμπέτικου τραγουδιού, δίνοντάς του τον πρώτο λόγο και τοποθετώντας το στη θέση ενός καθρέφτη της ελληνικής κοινωνίας. Δηλαδή, αντανακλά τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα, από τις αρχές του 20ού αι. έως το 1960, όταν και έκλεισε τον κύκλο του.
Φυσικά, όπως σημειώνει ο Χρήστος Καρδαράς, «τα ρεμπέτικα δεν αποτελούν ιστορική πηγή με την αυστηρή επιστημονική σημασία του όρου, αλλά αναμφισβήτητα αποτελούν τεκμήρια του παρελθόντος».
Θα συμφωνήσουμε με τον συγγραφέα, οπότε ας αφήσουμε στην άκρη τις απόλυτες ακαδημαϊκές ερμηνείες· αυτό το βιβλίο είναι ένα απολαυστικό ανάγνωσμα 390 σελίδων.
Σε πολλά από τα ρεμπέτικα που υπάρχουν στην έκδοση «διαβάζει» κανείς την απήχηση που είχαν γεγονότα όπως η μετανάστευση, η Μικρασιατική Καταστροφή, το Κραχ του ’29, η διάδοση της φυματίωσης, η δικτατορία του Μεταξά, η Κατοχή, η Αντίσταση και ο Εμφύλιος, ο θάνατος του Ελευθερίου Βενιζέλου, αλλά και ο αγώνας του παλαιστή Τζιμ Λόντου με τον Δ. Τόφαλο στο Παναθηναϊκό Στάδιο, οι δυνατές πλημμύρες που έπληξαν το 1935 την Αθήνα και τον Πειραιά, η ναυτική τραγωδία από τη σύγκρουση των πλοίων «Ανάστασις» και «Υδρα» τη νύχτα της 1ης Αυγούστου 1937, η γυναικεία απελευθέρωση.
Είναι χαρακτηριστικό το χασαποσέρβικο του Μικρασιάτη συνθέτη Βαγγέλη Παπάζογλου που ηχογραφήθηκε το 1934 και περιγράφει με τον πιο ανατρεπτικό τρόπο μια γυναίκα που ονειρεύεται τη ζωή της αν ήταν άντρας: «Αν ήμουν άντρας, θα ’καιγα Πειραία και Αθήνα / και Βάγγο να με λέγανε και ας μη με λέγαν Ντίνα. Θα είχα γυναίκες γκόμενες την εβδομάδα δέκα / μα βλαστημώ τη μάνα μου, που μ’ έκανε γυναίκα».
Ο σπουδαίος Μάρκος Βαμβακάρης, σημειώνει σε ένα άλλο σημείο ο Χρήστος Καρδαράς, «όπως προκύπτει από την “Αυτοβιογραφία” του, ποτέ δεν είχε κρύψει τα φιλοβασιλικά του φρονήματα και πιθανότατα ήταν ανάμεσα σε αυτούς που είχαν ψηφίσει υπέρ της επανόδου του βασιλιά στο δημοψήφισμα στις 3 Νοεμβρίου 1935. Στο χασάπικο με τίτλο “Μας ήρθες βασιλιά”, που ηχογράφησε την ίδια χρονιά, δεν κρύβεται ο ενθουσιασμός του: “Μα τώρα που σε φέραμε, στους Ελληνες ξηγήσου / προσπάθησε για το καλό κι η Παναγιά μαζί σου. Σ’ εσένα όλοι οι Ελληνες έχουμε την ελπίδα / να ενωθούμ’ όλοι μαζί, να σώσεις την παρτίδα”».
Με λίγα λόγια πρόκειται για ένα συναρπαστικό βιβλίο, με το ρεμπέτικο σε ρόλο αφηγητή της νεοελληνικής μας ιστορίας.
*Ηρωας αστυνομικών μυθιστορημάτων του Γάλλου Ponson du Terrail.