Κάπου ο Μίλαν Κούντερα γράφει πως μπορεί να φανταστεί την κόλαση σαν ένα τόπο που τον κατοικούν μονάχα παιδιά. Ανθρωποι δίχως μνήμη δηλαδή. Στο κλασικό πια μυθιστόρημα «Ο άρχοντας των μυγών» (πρώτη έκδοση στη Βρετανία το 1954, στα ελληνικά μόλις επανακυκλοφόρησε, μετά το 2010, από τις εκδόσεις Καστανιώτη σε μετάφραση της Ρένας Χάτχουτ) του Αγγλου νομπελίστα Γουίλιαμ Γκόλντινγκ (1911-1993), συμβαίνει περίπου κάτι τέτοιο: έπειτα από την πτώση ενός επιβατικού αεροπλάνου σε ερημικό νησί, μια ομάδα μαθητών προσπαθεί να οργανώσει μια υποτυπώδη κοινότητα. Αρχικά λειτουργεί το σύστημα, κάποια στιγμή όμως τα σκοτεινά ένστικτα θα πάρουν το πάνω χέρι και σύντομα θα ξεσπάσει η βία. Η κατάρρευση του πολιτισμού θα είναι πλήρης.
Ο «Αρχοντας των μυγών», το πιο διάσημο μυθιστόρημα του Γκόλντινγκ, πολυσυζητημένο και αμφιλεγόμενο στην εποχή του, σήμερα θεωρείται ένα από τα κλασικά αριστουργήματα που μας έδωσε ο εικοστός αιώνας. Το βιβλίο είχε κυκλοφορήσει ούτε δέκα χρόνια μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτό που σόκαρε, όμως, ήταν πως αυτή τη φορά όχι μόνον τα θύματα αλλά και οι θύτες ήταν όλοι παιδιά. Στα κατοπινά χρόνια, η ανάγνωση του συγκεκριμένου μυθιστορήματος είχε κάτι το εξωτικό, ακόμα και ανώδυνο, σχεδόν θεωρητικό: σαν μια δυστοπία που δύσκολα θα συμβεί σε έναν κόσμο που προχωρά μπροστά, σε μια Δύση που βρίσκεται σε άνοδο.
Οχι πια. Στην εποχή της οικονομικής κρίσης, εντός και εκτός, με την τρομοκρατία και τον θρησκευτικό σκοταδισμό να εξαπλώνονται απειλητικά, δεξιά και αριστερά ακραία στοιχεία να είναι σε άνοδο και ένα στιβαρό θεσμικό και αξιακό πλαίσιο όπως η Ευρωπαϊκή Ενωση να τρίζει, ο φόβος για ένα κατρακύλημα στον βούρκο των χαμηλών ενστίκτων είναι διάχυτος. Ακόμα και στην Αμερική, με τον Τραμπ να υψώνεται σαν φόβητρο στα φιλελεύθερα ιδεώδη. Δεν είναι τυχαία, ίσως, η μεγάλη επιτυχία της τηλεοπτικής σειράς The Walking Dead, όπου οι νεκροζώντανοι είναι μέρος μόνον του γενικότερου προβλήματος: το μεγαλύτερο είναι ότι, μετά την κατάρρευση του οργανωμένου κράτους, οι επιζώντες στρέφονται με σαδισμό ο ένας εναντίον του άλλου. Μετά τα ζόμπι, ο απόλυτος τρόμος είναι η αναρχία.
Τον «Αρχοντα των μυγών» σκέφτομαι κάθε φορά που πέφτω πάνω σε τέτοια, ανόητα συνθήματα σε τοίχους της Αθήνας για «καταστροφή του πολιτισμού και επιστροφή στη φύση». Προφανώς, και μέσα στην απύθμενη άγνοιά τους, δεν αναλογίζονται πως ο πολιτισμός προϋποθέτει ένα όριο (όχι χωρίς τιμήματα) στην ανάδυση σκοτεινών, βίαιων ενστίκτων και ότι αυτή τη «επιστροφή στη φύση» ισοδυναμεί με τον απόλυτο εφιάλτη.