Εκατό χρόνια πριν, η Ευρώπη σπαρασσόταν. Για την ακρίβεια, την 1η Ιουλίου του 1916, ξεκίνησε η μεγάλη μάχη του ποταμού Σομ, ένα από τα μεγαλύτερα σφαγεία της νεότερης Ιστορίας. Βρετανοί στρατιώτες, σε γαλλικά χώματα, συγκρούστηκαν με Γερμανούς και Αυστριακούς στρατιώτες. Εκατό χρόνια αργότερα, και με έναν ακόμη πιο φονικό πόλεμο να έχει κλονίσει στο μεταξύ την ευρωπαϊκή ήπειρο με επίκεντρο τα ναζιστικά στρατόπεδα, η Ευρώπη φαίνεται να περνάει τη χειρότερη κρίση της μεταπολεμικής της ιστορίας.
Η όποια σύγκριση, βέβαια, δεν στέκει. Παρά την πολιτική αβεβαιότητα, την οξύτητα του κοινωνικού προβλήματος, την τρομακτική ανεργία και την πτώχευση κρατών, επιχειρήσεων και ανθρώπων, παρά την τεράστια μεταναστευτική κρίση, η σημερινή Ευρώπη ελάχιστη σχέση έχει με εκείνη του 1916 ή του 1946. Τούτο δεν αλλάζει το γεγονός ότι το βρετανικό δημοψήφισμα ήταν ένας ακόμη, ιδιαίτερα ισχυρός, τριγμός στο σαθρό πλέον ευρωπαϊκό οικοδόμημα – χώρια τις συνέπειες που θα έχει στο ίδιο το Ηνωμένο Βασίλειο το αποτέλεσμα αυτού του δημοψηφίσματος.
Ως προς το τελευταίο: είναι βέβαια πολύ νωρίς για συμπεράσματα, όμως μετά την κατάρρευση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, με τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η σημερινή βρετανική κρίση πρέπει να είναι η δεύτερη πιο σοβαρή. Τότε, το 1945, ξεκίνησε μια αλυσιδωτή διάλυση που οδήγησε σε συρρίκνωση της πάλαι ποτέ αυτοκρατορίας. Και μπορεί η επιρροή της μεγάλης αυτής χώρας να συνέχισε να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις πρώην αποικίες, το χτύπημα όμως στο ηθικό του μέσου Βρετανού, ευγενούς ή λαϊκού, δύσκολα μπορούμε εμείς να το αντιληφθούμε.
Το 1956, στο ιστορικό πια θεατρικό έργο «Οργισμένα νιάτα» (Looking Back In Anger), ο Τζον Οσμπορν απέδιδε, έστω και σε ένα δευτερεύον επίπεδο, πολύ γλαφυρά τη θλίψη και την απογοήτευση των παλαιότερων γενεών των Βρετανών για τη νέα θέση της χώρας τους στο μεταπολεμικό κόσμο. Στο βάθος, η Βρετανία βγήκε από τον πόλεμο με το αίσθημα του ηττημένου που σώθηκε χάρη σε ξένη παρέμβαση. Οντως, χωρίς το αμερικανικό και το σοβιετικό αίμα την περίοδο 1939-45, είναι αμφίβολο αν θα τα κατάφερνε μόνη της – παρά την ηρωική αντοχή της στους γερμανικούς βομβαρδισμούς.
Αν, λοιπόν, επεκταθούν οι τάσεις απόσχισης Σκωτίας και Βορείου Ιρλανδίας (διόλου απίθανο εάν οι διαδικασίες του Brexit προχωρήσουν και διαφανούν οι συνέπειες), η Βρετανία θα έχει να αντιμετωπίσει μία ακόμη κατάρρευση, ίσως πολύ πιο δραματική από εκείνη της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου.
Η απρόσμενη εξέλιξη της περασμένης Πέμπτης θα μπορούσε να ιδωθεί και ως φρέσκο αποτύπωμα των νέων δεδομένων που φέρνει μαζί του ο 21ος αιώνας. Κατ’ αναλογίαν, το σφαγείο του 1914-18 και οι μπολσεβίκοι του 1917 ήταν ο τρόπος με τον οποίο ο 20ός αιώνας «έδειξε τα δόντια του» στην ανθρωπότητα της εποχής. Και, θυμίζω, ειδικά σε ό,τι αφορά το 1914, ο δυτικός κόσμος κατέρρευσε ψυχολογικά, καθώς ήταν μια γενικευμένη, βαθιά ριζωμένη πεποίθηση, ένας θετικισμός απέναντι σε ένα εξασφαλισμένο, λαμπερό αύριο. Τα χαρακώματα, όμως, επέφεραν ένα τρομακτικό σοκ και η αισιοδοξία μεταβλήθηκε σε άκρατο πεσιμισμό.
Τις τελευταίες δεκαετίες είχαμε κι εμείς όλοι επαναπαυθεί. Θυμάμαι ακόμη τη δυναμική του ευρώ εις βάρος του δολαρίου, πριν από λίγα μόλις χρόνια. Ενα αίσθημα παντοδυναμίας· ότι για πρώτη φορά και η Ελλάδα ανήκε σε ένα γκρουπ ισχυρών και ότι αυτό δεν θα άλλαζε. Ολοι διαψευστήκαμε, ισχυροί και αδύναμοι, και τώρα τα δεδομένα αλλάζουν. Μετά το πρελούδιο του 1989-91 και την έκρηξη της 11ης Σεπτεμβρίου, το Brexit είναι ένα ακόμη οδυνηρό «καλωσόρισμα» στον 21ο αιώνα, που μόλις άρχισε.